مخاطرات امنیت پایدار در مرزهای غربی کشور
مقدمه
بررسی چالشهای امنیتی و عوامل تأثیرگذار در امنیت ملی همواره مورد توجه حاکمان استراتژیستهای هر نظام سیاسی بوده است؛ چراکه امنیت ملی شرط اولیه و البته مهمترین شرط حفظ، بقا، پیشرفت و ترقی هر کشور، در همه زمینه‌ها محسوب میشود. دولت‌های ملی همواره درصدد استقرار امنیت داخلی برای حفظ و پیشرفت نظام هستند. تردیدی نیست که بدون وجود امنیت هیچ برنامهای در کشور قابل اجرا نیست. شکوفایی اقتصاد کشور، سرمایهگذاری، طراحی برای توسعه، برنامهریزی طرحهای رفاهی و هر گونه فعالیتی که به زمینه آرام و مطمئن در سطوح مختلف جامعه نیاز داشته باشد، همه و همه در گرو امنیت است. مقوله «امنیت پایدار» مفهوم نوینی است که به‌تازگی وارد ادبیات مطالعات امنیتی شده است. این مفهوم دربرگیرنده تلقی سیستماتیک از امنیت است که به‌جای رویکرد یک‌سویه و تلقی سنتی از امنیت، رهیافتی چندوجهی و مبتنی‌بر سطوح مختلف امنیت ازجمله سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، و زیست‌محیطی دارد. امنیت پایدار امنیتی است مبتنی‌بر جنبه غیرفیزیکی ازجمله مشارکت مردمی، کیفیت زندگی، ملاحظات فرهنگی و متقضیات بومی، حقوق شهروندی، رضایتمندی، امنیت اجتماعی، و کیفیت زندگی به‌واقع قرائت امنیت پایدار از مقوله امنیت، ورود به گستره نوینی از ضرورت‌ها و نیازمندی‌هاست که گفتمان جدیدی را بازنمایی می‌کند که طی آن صرفاً با تدابیر نظامی نمی‌توان به سیاستگذاری امنیتی مبادرت نمود و ضروری است بر چهارچوب خواست‌های تازه شهروندان معاصر که ابعاد منطقه‌ای، ملی و فراملی به خود گرفته است متمرکز گردید. رودهان[1] در بررسی مؤلفه‌های امنیت پایدار بر مواردی همچون اصول چندگانه امنیتی بر اساس عدالت در تمام سطوح، نگرش چندبعدی شامل بشر، محیط، ملیت، امنیت فراملی، چندفرهنگی و چندتمدنی، و همکاری چندجانبه فرهنگی تأکید می‌نماید. واقعیت آن است که در پرتو تحولات نوین جهان معاصر نگاه سنتی و یک‌سویه به امنیت نگاهی تقلیل‌گرا و ناکارآمد محسوب می‌گردد و این مقوله در عرصه تعیین‌کننده‌تری چون امنیت مرزها پیچیده‌تر و حائز اهمیت فراوانی است. از مقوله امنیت مرزها تحت عنوان هستی و جوهره استقلال، تمامیت ارضی و حاکمیت کشورها یاد می‌کنند که به‌نوعی تحقق سایر اهداف ملی و بین‌المللی آن کشور در گرو سامان‌بخشی و تحقق مرزهای مطمئن محقق می‌گردد. امروزه حفظ و تقویت امنیت مرزها ازجمله کلیدی‌ترین دغدغه‌ها و اولویت‌های سیاستگذاری کشورها محسوب می‌گردد که در قالب رویکردهای فیزیکی و سخت تا متغیرها و رویکردهای غیرفیزیکی و نرم در دستورکار قرار گرفته است. متغیرها و مؤلفه‌های اثرگذار بر تحقق امنیت مرزها در گذر زمان منطبق با رویکردهای سنتی و نوین امنیت متفاوت و متغیر بوده است. در ارتباط با تحلیل مذکور باید اذعان نمود که جمهوری اسلامی ایران با توجه به درهم‌تنیدگی ویژگی‌های قومی و مذهبی در بسیاری از مناطق مرزی خود، ظرفیت‌های تحلیل بسترها و فاکتورهای مؤثر بر امنیت پایدار مرزی را دارد. مناطق شمال غرب کشور از نظر مقیاس اثرگذاری امنیتی با اهمیتترین منطقه امنیتی کشور به‌شمار میرود. این مناطق در طول تاریخ کشور همیشه یک مبدأ عملیاتی و محل تجمع قوا بوده؛ به همین علت، تأثیر غیرقابل انکاری بر امنیت ملی و تمامیت ارضی کشور داشته و نسبت به مناطق مشابه خود از ویژگی‌های خاصی برخوردار بوده است. سه استان کرمانشاه، آذربایجان غربی و کردستان از جایگاه ویژه‌ای در مناسبات امنیت مرزی جمهوری اسلامی ایران برخوردارند. به‌هم‌پیوستگی جغرافیایی، اقتصادی و فرهنگی این سه استان ازجمله دلایل بررسی این موضوع در پژوهش حاضر است. بررسی وضعیت امنیت مرزی سه استان مذکور، تحلیل جنبه‌ها و شاخص‌های کلیدی امنیت پایدار، نگاهی تطبیقی به داده‌های پژوهشی در سه استان بر اساس مقیاس‌های نوین امنیت و همچنین اتخاذ رویکردی راهکار محور در این پژوهش در دستورکار قرار می‌گیرد. پژوهش حاضر ضمن تمرکز بر بنیان‌ها و شاخص‌های امنیت پایدار در مناطق مرزی استان‌های غربی کشور، بر دو بخش هدف اصلی و اهداف جزیی متمرکز خواهد شد؛ بر این اساس هدف اصلی از نگارش کتاب حاضر، بررسی مخاطرات امنیت پایدار مناطق مرزی استان‌های غربی کشور (کرمانشاه، آذربایجان غربی و کردستان) است و مهمترین اهداف جزیی و فرعی عبارتند از:
- بررسی مخاطرات امنیت پایدار در استان کرمانشاه
- بررسی مخاطرات امنیت پایدار در استان آذربایجان غربی
- بررسی مخاطرات امنیت پایدار در استان کردستان
- نگاهی مقایسه‌ای به وضعیت امنیت پایدار در مناطق مرزی استان‌های کرمانشاه، آذربایجان غربی و کردستان
- بررسی ابعاد بین‌المللی مخاطرات امنیت پایدار در مناطق مرزی استان‌های کرمانشاه، آذربایجان غربی و کردستان
- بررسی مهمترین راهکارهای ارتقاء امنیت پایدار در مناطق مرزی استان‌های کرمانشاه، آذربایجان غربی و کردستان.
در چهارچوب اهداف مذکور، سوالات اساسی کتاب حاضر عبارت است از:
- مهمترین مخاطرات امنیت پایدار در مناطق مرزی استان‌های غربی کشور (کرمانشاه، آذربایجان غربی و کردستان) کدامند؟
- مخاطرات امنیت پایدار در مناطق مرزی استان کرمانشاه کدامند؟
- مخاطرات امنیت پایدار در مناطق مرزی استان آذربایجان غربی کدامند؟
- مخاطرات امنیت پایدار در مناطق مرزی استان کردستان کدامند؟
- با نگاهی مقایسه‌ای وضعیت مخاطرات امنیت پایدار در مناطق مرزی استان‌های کرمانشاه، آذربایجان غربی و کردستان چگونه است؟
- زمینه‌ها و ابعاد بین‌المللی مخاطرات امنیت پایدار در مناطق مرزی استان‌های کرمانشاه، آذربایجان غربی و کردستان چگونه است؟
- مهمترین راهکارهای ارتقاء امنیت پایدار در مناطق مرزی استان‌های کرمانشاه، آذربایجان غربی و کردستان کدامند؟
برای پاسخ به سوالات فوق، اثر حاضر در 5 فصل سازماندهی شده است: در فصل اول با عنوان چهارچوب نظری ـ مفهومی پژوهش به تحلیل امنیت، امنیت پایدار و بسترهای امنیت پایدار جهت تحلیل ارتباط بین متغیرهای اصلی پژوهش اشاره می‌گردد. در فصل دوم، مخاطرات امنیت پایدار در استان کرمانشاه مورد بررسی قرار گرفته است؛ در این فصل، مباحثی از جمله معرفی استان کرمانشاه، تحلیل مقدماتی شاخص های امنیت اقتصادی در استان، تحلیل مقدماتی شاخص های مربوط به امنیت زیست محیطی، تحلیل مقدماتی شاخص های امنیت اجتماعی و فرهنگی و تحلیل مقدماتی شاخص های امنیت سیاسی در استان کرمانشاه مورد اشاره قرار گرفته است. در فصل سوم، مخاطرات امنیت پایدار در استان آذربایجان غربی مورد اشاره قرار گرفته است. در این فصل مباحثی از جمله، معرفی استان آذربایجان غربی، تحلیل مقدماتی شاخص های امنیت اقتصادی، تحلیل مقدماتی شاخص های امنیت زیست محیطی، تحلیل مقدماتی شاخص های امنیت اجتماعی و فرهنگی و تحلیل مقدماتی شاخص های امنیت سیاسی در استان آذربایجان غربی مورد بررسی قرار گرفته است. فصل چهارم نوشتار حاضر به مخاطرات امنیت پایدار در استان کردستان اختصاص یافته است. در این فصل، محورهایی از جمله، معرفی استان کردستان، تحلیل مقدماتی شاخص های امنیت اقتصادی، تحلیل مقدماتی شاخص‌های امنیت زیست محیطی، تحلیل مقدماتی شاخص های امنیت اجتماعی و فرهنگی و تحلیل مقدماتی شاخص های امنیت سیاسی در استان کردستان مورد اشاره قرار گرفته است. فصل پنجم کتاب دربرگیرنده تحلیل مقایسه‌ای مخاطرات امنیت پایدار در استان‌های کرمانشاه، آذربایجان غربی و کردستان است؛ ذیل این فصل، مباحثی چون روش پژوهش، تجزیه و تحلیل نهایی داده‌های جمع‌آوری شده و تحلیل ابعاد بین‌المللی مخاطرات امنیت پایدار در مناطق مرزی استان‌های غربی کشور مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان، نتیجه‌گیری و راهکارهایی جهت تقویت مبانی امنیت پایدار در مناطق مرزی استان‌های کرمانشاه، آذربایجان غربی و کردستان ارائه گردیده است.
اثر پژوهشی حاضر مرهون همکاری تعدادی از عزیزان است که در اینجا از همگی آنها سپاسگزاری میشود. از سرکار خانم آزاده الفتی برای مساعدت در جمع‌آوری بخشی از داده‌های پژوهش، کمال امتنان را دارم. همچنین از موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران به ویژه معاونت پژوهشی این مؤسسه جناب آقای دکتر علی اسمعیلی اردکانی که در فرآیند تکمیل شدن این کتاب مساعدت فراوان نمودند تشکر مینمایم.
[1]. Rodhan
نظر شما