ائتلاف‌سازی سیاسی در عراق: تناقض‌ها و دشواری‌ها
ائتلاف‌سازی سیاسی در عراق: تناقض‌ها و دشواری‌ها
چهارشنبه 29 آذر 1391
شکل‌گیری ائتلاف‌هایی بین احزاب و گروههای سیاسی برای تشکیل دولت و اداره امور کشور همواره از مسائل و مشکلات نظام‌های سیاسی پارلمانی چندحزبی بوده است و در این نوع نظام‌ها همان‌گونه که شکل‌گیری یک ائتلاف سیاسی به تشکیل دولت و پیشبرد امور منجر می‌شود، به همین شکل گسستن ائتلاف‌ها نیز به فروپاشی دولت‌ها و بی‌ثباتی سیاسی می‌انجامد. در عراق پس از صدام با توجه به ایجاد نظام سیاسی پارلمانی برای تحت پوشش قرار دادن تمامی گروههای قومی و مذهبی و مشارکت تمامی اقلیت‌ها در عرصه سیاسی، مساله شکل دادن به ائتلاف‌های سیاسی منسجم و کارآمد به مشکلی اساسی و پیچیده در این کشور تبدیل شده است.
در سال‌های نخستین پس از فروپاشی رژیم صدام در عراق با توجه به نارضایتی و انتقادات بخش قابل توجهی از سنی‌ها و مشارکت کمتر در ساختار قدرت جدید، گروههای شیعی و کرد تلاش کردند تا با شکل دادن به ائتلاف سیاسی گسترده و مناسب روند سیاسی دموکراتیک در این کشور را به پیش ببرند. دولت انتقالی ابراهیم جعفری و دولت نخست نوری مالکی بر مبنای ائتلاف سیاسی شیعی و کرد در عراق شکل گرفت و به‌رغم برخی اختلافات، این ائتلاف مهمترین مولفه در پیشبرد امور سیاسی در دوره جدید در این کشور بود. با این حال با مشارکت گسترده‌تر اهل تسنن در انتخابات پارلمانی عراق در سال ٢٠١٠ و کسب موفقیت در قالب فهرست العراقیه که باعث تکثر و تنوع بیشتر در میان گروههای سیاسی پیروز در انتخابات شد، مساله ائتلاف‌سازی و تشکیل دولت در عراق بسیار پیچیده‌تر شد و به طول انجامیدن روند تشکیل دولت، برجسته بودن این معضل را به‌خوبی نمایان ساخت. هرچند که بر اساس توافق اربیل در نهایت دولت وحدت ملی عراق با مشارکت تمام گروههای سیاسی به نخست وزیری مالکی تشکیل شد، اما بروز بحران و تشدید اختلافات سیاسی در این دولت مشکلات و ناکارآمدی ائتلافی فراگیر در عراق را نشان داد و هم‌اکنون می‌توان شاهد تقابل و اختلافات سیاسی جدی بین گروههای مختلف سیاسی در عراق و تلاش برای کنار گذاشتن دولت مالکی را شاهد بود. این مساله دشواری و پیچیدگی تشکیل ائتلاف سیاسی منسجم و کارآمد در عراق برای اداره امور سیاسی و اجرایی کشور را بازگو می‌کند که خود حاکی از مشکلات عمیق‌تری در ساختار سیاسی و نوع تعاملات سیاسی احزاب و گروههای سیاسی در این کشور است.
در شرایط سیاسی کنونی در عراق ائتلاف کردی و ائتلاف دولت قانون با توجه به اختلافات موجود اقلیم کردی و دولت مرکزی و به‌خصوص تقابل شدید نوری مالکی و مسعود بارزانی به صورت جدی درصدد تضعیف طرف مقابل در عرصه سیاسی عراق هستند. ائتلاف العراقیه دچار نوعی انشقاق درونی شده و با توجه به پرونده طارق الهاشمی دارای روابط نامناسب و دشواری با ائتلاف شیعی است. در میان گروههای شیعی نیز به‌رغم ملاحظات شخصیت‌هایی مانند ابراهیم جعفری و گروه‌هایی مانند مجلس اعلای اسلامی عراق، جریان صدر به صورت جدی در مقابل ائتلاف دولت قانون قرارگرفته است و برای کنار گذاشتن مالکی از قدرت با العراقیه و کردها تعاملات خاصی را ایجاد کرده است. این نوع روابط و اختلافات بین احزاب و گروههای سیاسی عراق در حالی است که جایگزین‌های مناسبی برای شکل‌دهی به ائتلاف‌های سیاسی جدید در این کشور نیز چندان قابل تصور نیست. به عنوان نمونه در حالی‌که بین کردها، العراقیه و جریان صدر در خصوص کنار گذاشتن مالکی از قدرت تا حد قابل توجهی تفاهم و اشتراک‌نظر وجود دارد، آینده همکاری و انسجام بین این جریان‌ها در مراحل بعدی به دلیل برخی اختلافات اساسی مانند حقوق و امتیازات مورد مطالبه اربیل با خوش‌بینی همراه نیست و حتی در شرایط کنونی نیز همراهی و تعاملات کافی بین این گروه‌ها وجود ندارد.
مشکلات فوق در مورد ایجاد ائتلاف سیاسی و تشکیل دولت کارآمد و باثبات در عراق که از یک‌سو به ساختار نظام سیاسی پارلمانی توافقی عراق و از سوی دیگر به دیدگاه‌های بخشی‌نگر و محدود گروه‌ها و رهبران سیاسی عراق برمی‌گردد، نشان‌دهنده چالش‌ها و دشواری‌های مهمی در مورد فضای سیاسی کنونی و آینده عراق است که ثبات و توسعه متناسب در این کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد و امکان بهره‌گیری از پتانسیل‌های ملی برای رشد داخلی و ثبات منطقه‌ای را کم‌رنگ می‌کند. بر این اساس هدایت تعاملات و همفکری‌های سیاسی از حوزه‌های محدود قومی و مذهبی و حتی سیاسی به حوزه کلان ملی و ایجاد سازوکارهای جدید برای حل اختلافات سیاسی است که می‌تواند به‌تدریج به ثبات و کارآمدی بیشتر در این کشور و حل و فصل برخی از مشکلات کنونی شود.
نظر شما