داعش و عربستان سعودی
داعش و عربستان سعودی
شنبه 18 دی 1395
داعش علاوه‌بر سلفیسم رادیکال به‌شدت از وهابیت کلاسیک تبعیت می‌کند. وهابیتی که با همکاری ائتلاف‌گونه محمد بن عبدالوهاب و محمد بن سعود به شکل‌گیری دولت آل‌سعود منجر شد. اما به‌رغم این تبعیت، داعش پس از اعلام دولت اسلامی در ژوئن ۲۰۱۴، ائتلاف و اتحاد جریان مذهبی ـ سیاسی محمد بن عبدالوهاب و محمد بن سعود را رد نمود. درواقع در دولت و خلافت داعش، ابو بکر البغدادی هم روحانی است و هم پادشاه! به‌بیان‌دیگر، داعش درصدد است که با دولت راشدین در صدر اسلام همانند شود؛ هنگامی‌که خلیفه به‌صورت توأمان هم امام و هم فرمانده سیاسی ـ نظامی بود. این اختلاف موجود در دیدگاه‌ها، داعش را بر آن داشت که مملکت عربستان سعودی را کافر بخواند؛ گرچه پیش‌از‌آن نیز «عبدالعزیز آل‌شیخ» مفتی وهابی عربستان سعودی، داعش را دشمن اول اسلام خوانده بود.
وهابیت نقش عمده‌ای در فرایند تشکیل و تداوم حیات سیاسی عربستان سعودی ایفا نموده و درحال‌حاضر نیز مهم‌ترین منبع مشروعیت سیاسی این کشور می‌باشد. عربستان سعودی همچنین مهم‌ترین منبع تکوین و صدور وهابیت و سلفی‌گری به جهان اسلام بوده است. نقش عربستان سعودی در شکل‌گیری و حمایت از گروه‌های اسلام‌گرای افراطی همچون، طالبان، القاعده، داعش، جیش الاسلام، جبهه اسلامی و گروه‌های افراطی دیگر غیرقابل انکار است. دراینمیان، عواملی نظیر: بسط گفتمان وهابیت و سلفیسم، تضعیف گفتمان شیعه و جلوگیری از قدرت‌یابی شیعیان، جلوگیری از نفوذ و قدرت‌گیری جمهوری اسلامی ایران در کشورهای منطقه و تلاش برای تغییر موازنه قدرت منطقه‌ای به‌نفع خود، نقش مهمی در حمایت‌های همه‌جانبه سعودی‌ها از گروه‌های اسلام‌گرای افراطی ایفا می‌کنند.
اگرچه عربستان سعودی حمایت و پشتیبانی خود از داعش را انکار می‌کند؛ اما اطلاعات و گزارش‌های متعددی از نقش عربستان سعودی در حمایت و پشتیبانی از گروه‌های تروریستی فعال در سوریه همچون داعش حکایت می‌کند. دراینمیان، موضع «جو بایدن»، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، واضح‌تر و نمایان‌تر است. بایدن در اکتبر ۲۰۱۴ در یک سخنرانی در دانشگاه هاروارد، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و ترکیه را در حمایت و تقویت از داعش و گروه‌های افراطی‌گرا متهم ساخت.
کمک‌های مالی و تسلیحاتی عربستان سعودی از دو طریق به‌دست داعش می‌رسد. نخست کمک‌های مستقیم در قالب کمک‌های مالی انجمن‌های خیریه و سرمایه‌داران سعوی یا کمک‌های مستقیم سازمان اطلاعات عربستان سعودی و دوم، کمک‌های غیرمستقیم می‌باشد که میزان این نوع کمک‌ها نیز بیشتر است. این نوع کمک‌ها ازطریق کسب غنایم جنگی نظیر: تسلیحات نظامی سبک و سنگین از سایر گروه‌های سلفی فعال در سوریه است که سعودی‌ها هزینه آنها را پرداخت و برای سایر گروه‌های مسلح سلفی حاضر در سوریه ازجمله جبهه اسلامی و جیش الفتح ارسال می‌کنند.
حمایت‌های عربستان سعودی از داعش در ابتدا بسیار گسترده بود. دراینمیان، نقش سازمان اطلاعات عربستان و شخص بندر بن سلطان، رئیس سابق دستگاه جاسوسی این کشور، در حمایت از این گروه آشکار است. تعداد قابل‌توجهی از نیروهای سلفی جهادی عربستان سعودی در میدان نبرد سوریه حاضر و در کنار سایر گروه‌های سلفی جهادی و در مقابل ارتش سوریه می‌جنگند. در حقیقت، اتباع عربستان سعودی به‌عنوان بزرگ‌ترین مجموعه اتباع خارجی در سوریه شناخته می‌شوند که تعداد آنان تا سال ۲۰۱۴ بیش از ۲۵۰۰ نفر برآورد شده است که عمدتاً در گروه داعش عضویت دارند.
اغلب اعضای اصلی هیئت‌های شرعی سازمان داعش را نیروهای سلفی جهادی عربستان سعودی تشکیل می‌دهند. ازجمله این افراد، ابو بکر القحطانی (عمر القحطانی)، و عثمان آل نازح العسیری، اشاره کرد. تاکنون نام شمار زیادی از اتباع کشور عربستان سعودی که در جنگ علیه عراق و سوریه مشارکت دارند یا در این کشور کشته شده‌اند، منتشر شده است. این درحالی است که افراد مسلح جسد برخی از افراد کشته شده خود را می‌سوزانند تا هویت آنها قابل شناسایی نباشد. در همین پیوند می‌توان به کشف گور دسته‌جمعی از اجساد اعضای داعش در منطقه الکرمه در شمال شرق شهر فلوجه اشاره کرد که اجساد هفت عربستانی در بین آنها وجود داشت.
عربستان سعودی به دو دلیل از داعش حمایت می‌کند. نخست، ایجاد بحران و تضعیف دولت شیعیان در عراق است که ازاین‌طریق هم کارایی دولت عراق را زیرسؤال ببرد و هم از شکل‌گیری عراق دموکراتیک و باثبات جلوگیری کند. سعودی‌ها معتقدند که اهل سنت عراق در حاشیه قدرت قرار گرفته‌اند، لذا می‌بایست به آنها قدرت بخشید تا مجدداً به موقعیت و جایگاه قبلی خود دست یابند. حمایت مالی، نظامی و رسانه‌ای عربستان سعودی از داعش در عراق درهمین‌راستا صورت گرفته است.
دلیل دوم حمایت عربستان سعودی از داعش، به تلاش سعودی‌ها برای سرنگونی نظام سوریه بازمی‌گردد. ریاض، حضور دمشق در محور مقاومت و روابط راهبردی آن با تهران را پیروزی رقیب منطقه‌ای خود، یعنی جمهوری اسلامی ایران می‌داند. از همین‌رو از سال ۲۰۱۲ به حمایت از گروه‌های سلفی جهادی فعال در سوریه به‌ویژه گروه‌های همسو با خود ازجمله: جیش الإسلام و أحرار الشام و جبهه اسلامی پرداخت؛ اما ناتوانی این گروه‌ها در سرنگونی نظام سوریه موجب شد که عربستان سعودی به گروه نوظهور داعش روی آورد؛ گروهی که در طی سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ توانست بخش گسترده‌ای از جغرافیای عراق و سوریه را تحت تصرف خود درآورد. با پیشروی گسترده عناصر داعش در سوریه، سعودی‌ها برای سرنگونی نظام بشار اسد لحظه شماری می‌کردند؛ اما زمانی‌که داعش تاکتیک خود را تغییر داد و به‌جای مبارزه با ارتش سوریه به درگیری موازی با گروه‌های سلفی هم‌کیش خود روی آورد، تمامی طرح‌ها و نقشه‌های، عربستان سعودی نقش بر آب شد. از آن زمان، داعش برای عربستان سعودی از یک فرصت به تهدید تبدیل شد. لذا سعودی‌ها به‌دلایلی نظیر: احساس خطر از جانب داعش، اقدامات تروریستی داعش در سرزمین عربستان سعودی و بازیابی چهره مخدوش خود نزد افکار عمومی، حمایت‌های اولیه خود از داعش را کاهش داده‌اند.
درهمین‌راستا، عربستان سعودی به ائتلاف بین‌المللی علیه داعش به رهبری ایالات متحده آمریکا پیوست؛ اما ازآنجایی‌که سرنگونی بشار اسد در اولویت ائتلاف نبود، ریاض نقش مثبتی در ائتلاف علیه داعش ایفا نکرده است. عربستان سعودی همچنین پیشنهاد ورود ارتش مشترک تحت لوای مبارزه با تروریسم داعش در سوریه را مطرح نمود. درحالی‌که هدف اصلی از آن سرنگونی نظام سوریه بود که این طرح به‌دلیل مخالفت‌های روسیه و جمهوری اسلامی ایران با شکست مواجه شد.
حضور عناصر داعش در عربستان سعودی و اقدامات تروریستی آنها باعث شده است که ریاض در سطح داخلی مسئله مبارزه با تروریسم را در اولویت خود قرار دهد. به‌دنبال اقدامات تروریستی داعش در داخل سرزمین عربستان سعودی، مبلغان سعودی اعتراضات و واکنش‌های بی‌سابقه‌ای را بر علیه داعش وارد نموده‌اند. در همین پیوند می‌توان به سخنان «صالح بن حمید»، خطیب جمعه مکه در ۱۴ اوت ۲۰۱۵، اشاره کرد. وی خطاب به جوانان سعودی گفت: «عضویت در گروه داعش و یا کمک مالی به آنها، به معنای مشارکت در قتل مسلمانان است». پیشتر نیز، عبدالعزیز آل‌شیخ مفتی عربستان سعودی بعد از سال‌ها حمایت از اقدامات گروه‌های تروریستی، با تغییر مواضع خود داعش را گروهی تروریستی خواند و جوانان عربستانی را از پیوستن به آن نهی کرد. شبکه رسانه‌ای العربیه نیز که پس از ظهور داعش به حمایت از این سازمان پرداخت و از آن با واژه‌های حامل بار مثبت همچون: «دولت اسلامی» و «سازمان دولت اسلامی عراق و شام» استفاده می‌نمود، اخیراً حمایت رسانه‌ای از داعش را کاهش داده و از آن تحت عنوان «داعش» و «سازمان تروریستی» نام می‌برد.
داعش نشان داده است که علاوه‌بر شاخه عراق و شام در سرزمین‌های شام، شاخه لیبی در مغرب اسلامی و آفریقا و شاخه خراسان در افغانستان و پاکستان، به‌دنبال تأسیس شاخه چهارم خود در شبه جزیره عربستان است. داعش سعی داشت، مناطق عراقی مجاور مرزهای عربستان سعودی را به عنوان پایگاه اصلی این شاخه انتخاب کند؛ اما در این اقدام شکست خورد، به‌همین‌دلیل منطقه یمن را فعال کرد تا آن را به مرکز خود در شبه‌‌جزیره عربستان تبدیل کند.
سازمان تروریستی داعش برای عربستان سعودی یک تهدید بالقوه است؛ این سازمان تروریستی ازلحاظ ایدئولوژیکی و نظامی برای عربستان سعودی تهدید به‌شمار می‌رود، البته تا زمانی‌که داعش در سوریه و عراق محصور بماند برای عربستان سعودی تهدید اساسی نخواهد بود؛ اما این به‌این‌معنا نیست که داعش در میان‌مدت و بلندمدت تهدیدی اساسی برای عربستان سعودی تلقی نشود.
با گسترش نفوذ داعش در عراق، سوریه و یمن تردیدی نیست که این سازمان تروریستی، کشور عربستان سعودی را هم از حملات خود بی‌نصیب نخواهد گذاشت. داعش تاکنون حملات متعددی را در مناطق مختلف عربستان سعودی سازماندهی کرده است. داعش، مسئولیت چندین عملیات بمب‌گذاری را در مساجد شیعیان عربستان در شرق این کشور برعهده گرفته و از شبه‌نظامیان خود خواسته تا به این بمب‌گذاری‌ها ادامه دهند. در ۳ نوامبر ۲۰۱۶، نیز پیام صوتی منسوب به ابو بکر البغدادی، خلیفه خودخوانده داعش به‌عنوان اولین واکنش بعد از آغاز عملیات آزادسازی موصل منتشر شد که در آن از هواداران خود خواسته است تا علیه حکومت عربستان سعودی دست به عملیات بزنند. داعش ادعا می‌کند که دارای طرفداران بی‌شماری در عربستان است؛ از همین‌رو می‌توان گفت که حضور و گسترش نفوذ داعش در عراق، سوریه و یمن، در آینده تهدید عمده‌ای برای عربستان سعودی خواهد بود.
وهابیت نقش عمده‌ای در فرایند تشکیل و تداوم حیات سیاسی عربستان سعودی ایفا نموده و درحال‌حاضر نیز مهم‌ترین منبع مشروعیت سیاسی این کشور می‌باشد. عربستان سعودی همچنین مهم‌ترین منبع تکوین و صدور وهابیت و سلفی‌گری به جهان اسلام بوده است. نقش عربستان سعودی در شکل‌گیری و حمایت از گروه‌های اسلام‌گرای افراطی همچون، طالبان، القاعده، داعش، جیش الاسلام، جبهه اسلامی و گروه‌های افراطی دیگر غیرقابل انکار است. دراینمیان، عواملی نظیر: بسط گفتمان وهابیت و سلفیسم، تضعیف گفتمان شیعه و جلوگیری از قدرت‌یابی شیعیان، جلوگیری از نفوذ و قدرت‌گیری جمهوری اسلامی ایران در کشورهای منطقه و تلاش برای تغییر موازنه قدرت منطقه‌ای به‌نفع خود، نقش مهمی در حمایت‌های همه‌جانبه سعودی‌ها از گروه‌های اسلام‌گرای افراطی ایفا می‌کنند.
اگرچه عربستان سعودی حمایت و پشتیبانی خود از داعش را انکار می‌کند؛ اما اطلاعات و گزارش‌های متعددی از نقش عربستان سعودی در حمایت و پشتیبانی از گروه‌های تروریستی فعال در سوریه همچون داعش حکایت می‌کند. دراینمیان، موضع «جو بایدن»، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، واضح‌تر و نمایان‌تر است. بایدن در اکتبر ۲۰۱۴ در یک سخنرانی در دانشگاه هاروارد، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و ترکیه را در حمایت و تقویت از داعش و گروه‌های افراطی‌گرا متهم ساخت.
کمک‌های مالی و تسلیحاتی عربستان سعودی از دو طریق به‌دست داعش می‌رسد. نخست کمک‌های مستقیم در قالب کمک‌های مالی انجمن‌های خیریه و سرمایه‌داران سعوی یا کمک‌های مستقیم سازمان اطلاعات عربستان سعودی و دوم، کمک‌های غیرمستقیم می‌باشد که میزان این نوع کمک‌ها نیز بیشتر است. این نوع کمک‌ها ازطریق کسب غنایم جنگی نظیر: تسلیحات نظامی سبک و سنگین از سایر گروه‌های سلفی فعال در سوریه است که سعودی‌ها هزینه آنها را پرداخت و برای سایر گروه‌های مسلح سلفی حاضر در سوریه ازجمله جبهه اسلامی و جیش الفتح ارسال می‌کنند.
حمایت‌های عربستان سعودی از داعش در ابتدا بسیار گسترده بود. دراینمیان، نقش سازمان اطلاعات عربستان و شخص بندر بن سلطان، رئیس سابق دستگاه جاسوسی این کشور، در حمایت از این گروه آشکار است. تعداد قابل‌توجهی از نیروهای سلفی جهادی عربستان سعودی در میدان نبرد سوریه حاضر و در کنار سایر گروه‌های سلفی جهادی و در مقابل ارتش سوریه می‌جنگند. در حقیقت، اتباع عربستان سعودی به‌عنوان بزرگ‌ترین مجموعه اتباع خارجی در سوریه شناخته می‌شوند که تعداد آنان تا سال ۲۰۱۴ بیش از ۲۵۰۰ نفر برآورد شده است که عمدتاً در گروه داعش عضویت دارند.
اغلب اعضای اصلی هیئت‌های شرعی سازمان داعش را نیروهای سلفی جهادی عربستان سعودی تشکیل می‌دهند. ازجمله این افراد، ابو بکر القحطانی (عمر القحطانی)، و عثمان آل نازح العسیری، اشاره کرد. تاکنون نام شمار زیادی از اتباع کشور عربستان سعودی که در جنگ علیه عراق و سوریه مشارکت دارند یا در این کشور کشته شده‌اند، منتشر شده است. این درحالی است که افراد مسلح جسد برخی از افراد کشته شده خود را می‌سوزانند تا هویت آنها قابل شناسایی نباشد. در همین پیوند می‌توان به کشف گور دسته‌جمعی از اجساد اعضای داعش در منطقه الکرمه در شمال شرق شهر فلوجه اشاره کرد که اجساد هفت عربستانی در بین آنها وجود داشت.
عربستان سعودی به دو دلیل از داعش حمایت می‌کند. نخست، ایجاد بحران و تضعیف دولت شیعیان در عراق است که ازاین‌طریق هم کارایی دولت عراق را زیرسؤال ببرد و هم از شکل‌گیری عراق دموکراتیک و باثبات جلوگیری کند. سعودی‌ها معتقدند که اهل سنت عراق در حاشیه قدرت قرار گرفته‌اند، لذا می‌بایست به آنها قدرت بخشید تا مجدداً به موقعیت و جایگاه قبلی خود دست یابند. حمایت مالی، نظامی و رسانه‌ای عربستان سعودی از داعش در عراق درهمین‌راستا صورت گرفته است.
دلیل دوم حمایت عربستان سعودی از داعش، به تلاش سعودی‌ها برای سرنگونی نظام سوریه بازمی‌گردد. ریاض، حضور دمشق در محور مقاومت و روابط راهبردی آن با تهران را پیروزی رقیب منطقه‌ای خود، یعنی جمهوری اسلامی ایران می‌داند. از همین‌رو از سال ۲۰۱۲ به حمایت از گروه‌های سلفی جهادی فعال در سوریه به‌ویژه گروه‌های همسو با خود ازجمله: جیش الإسلام و أحرار الشام و جبهه اسلامی پرداخت؛ اما ناتوانی این گروه‌ها در سرنگونی نظام سوریه موجب شد که عربستان سعودی به گروه نوظهور داعش روی آورد؛ گروهی که در طی سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ توانست بخش گسترده‌ای از جغرافیای عراق و سوریه را تحت تصرف خود درآورد. با پیشروی گسترده عناصر داعش در سوریه، سعودی‌ها برای سرنگونی نظام بشار اسد لحظه شماری می‌کردند؛ اما زمانی‌که داعش تاکتیک خود را تغییر داد و به‌جای مبارزه با ارتش سوریه به درگیری موازی با گروه‌های سلفی هم‌کیش خود روی آورد، تمامی طرح‌ها و نقشه‌های، عربستان سعودی نقش بر آب شد. از آن زمان، داعش برای عربستان سعودی از یک فرصت به تهدید تبدیل شد. لذا سعودی‌ها به‌دلایلی نظیر: احساس خطر از جانب داعش، اقدامات تروریستی داعش در سرزمین عربستان سعودی و بازیابی چهره مخدوش خود نزد افکار عمومی، حمایت‌های اولیه خود از داعش را کاهش داده‌اند.
درهمین‌راستا، عربستان سعودی به ائتلاف بین‌المللی علیه داعش به رهبری ایالات متحده آمریکا پیوست؛ اما ازآنجایی‌که سرنگونی بشار اسد در اولویت ائتلاف نبود، ریاض نقش مثبتی در ائتلاف علیه داعش ایفا نکرده است. عربستان سعودی همچنین پیشنهاد ورود ارتش مشترک تحت لوای مبارزه با تروریسم داعش در سوریه را مطرح نمود. درحالی‌که هدف اصلی از آن سرنگونی نظام سوریه بود که این طرح به‌دلیل مخالفت‌های روسیه و جمهوری اسلامی ایران با شکست مواجه شد.
حضور عناصر داعش در عربستان سعودی و اقدامات تروریستی آنها باعث شده است که ریاض در سطح داخلی مسئله مبارزه با تروریسم را در اولویت خود قرار دهد. به‌دنبال اقدامات تروریستی داعش در داخل سرزمین عربستان سعودی، مبلغان سعودی اعتراضات و واکنش‌های بی‌سابقه‌ای را بر علیه داعش وارد نموده‌اند. در همین پیوند می‌توان به سخنان «صالح بن حمید»، خطیب جمعه مکه در ۱۴ اوت ۲۰۱۵، اشاره کرد. وی خطاب به جوانان سعودی گفت: «عضویت در گروه داعش و یا کمک مالی به آنها، به معنای مشارکت در قتل مسلمانان است». پیشتر نیز، عبدالعزیز آل‌شیخ مفتی عربستان سعودی بعد از سال‌ها حمایت از اقدامات گروه‌های تروریستی، با تغییر مواضع خود داعش را گروهی تروریستی خواند و جوانان عربستانی را از پیوستن به آن نهی کرد. شبکه رسانه‌ای العربیه نیز که پس از ظهور داعش به حمایت از این سازمان پرداخت و از آن با واژه‌های حامل بار مثبت همچون: «دولت اسلامی» و «سازمان دولت اسلامی عراق و شام» استفاده می‌نمود، اخیراً حمایت رسانه‌ای از داعش را کاهش داده و از آن تحت عنوان «داعش» و «سازمان تروریستی» نام می‌برد.
داعش نشان داده است که علاوه‌بر شاخه عراق و شام در سرزمین‌های شام، شاخه لیبی در مغرب اسلامی و آفریقا و شاخه خراسان در افغانستان و پاکستان، به‌دنبال تأسیس شاخه چهارم خود در شبه جزیره عربستان است. داعش سعی داشت، مناطق عراقی مجاور مرزهای عربستان سعودی را به عنوان پایگاه اصلی این شاخه انتخاب کند؛ اما در این اقدام شکست خورد، به‌همین‌دلیل منطقه یمن را فعال کرد تا آن را به مرکز خود در شبه‌‌جزیره عربستان تبدیل کند.
سازمان تروریستی داعش برای عربستان سعودی یک تهدید بالقوه است؛ این سازمان تروریستی ازلحاظ ایدئولوژیکی و نظامی برای عربستان سعودی تهدید به‌شمار می‌رود، البته تا زمانی‌که داعش در سوریه و عراق محصور بماند برای عربستان سعودی تهدید اساسی نخواهد بود؛ اما این به‌این‌معنا نیست که داعش در میان‌مدت و بلندمدت تهدیدی اساسی برای عربستان سعودی تلقی نشود.
با گسترش نفوذ داعش در عراق، سوریه و یمن تردیدی نیست که این سازمان تروریستی، کشور عربستان سعودی را هم از حملات خود بی‌نصیب نخواهد گذاشت. داعش تاکنون حملات متعددی را در مناطق مختلف عربستان سعودی سازماندهی کرده است. داعش، مسئولیت چندین عملیات بمب‌گذاری را در مساجد شیعیان عربستان در شرق این کشور برعهده گرفته و از شبه‌نظامیان خود خواسته تا به این بمب‌گذاری‌ها ادامه دهند. در ۳ نوامبر ۲۰۱۶، نیز پیام صوتی منسوب به ابو بکر البغدادی، خلیفه خودخوانده داعش به‌عنوان اولین واکنش بعد از آغاز عملیات آزادسازی موصل منتشر شد که در آن از هواداران خود خواسته است تا علیه حکومت عربستان سعودی دست به عملیات بزنند. داعش ادعا می‌کند که دارای طرفداران بی‌شماری در عربستان است؛ از همین‌رو می‌توان گفت که حضور و گسترش نفوذ داعش در عراق، سوریه و یمن، در آینده تهدید عمده‌ای برای عربستان سعودی خواهد بود.
نظر شما