نگاهی به عملکرد و ملاحظات نیروی نظامی روسیه در سوریه

با دخالت نظامی مستقیم روسیه، جنگ داخلی پرتلفات و ویرانگر سوریه وارد مرحله جدیدی شد. دو هفته پس از شروع عملیات جنگی نیروی اعزامی روسیه، بمباران‌های هوایی افزایش یافته و اکنون تلاش نیروی زمینی سوریه با پشتیبانی نزدیک هوایی روس‌ها به منظور بازپس‌گیری مناطق تصرف‌شده توسط نیروهای مخالف دولت دمشق، از جمله جبهه النصره و داعش آغاز شده است. می‌توان انتظار داشت که جنگ داخلی سوریه ظرف یکی دو ماه آینده شاهد تحولات خطیری از جنبه‌های سیاسی و نظامی باشد. تحولات مذکور پاسخ این پرسش‌ها را روشن خواهند کرد: 1. هواپیماهای جنگی روسیه چگونه مأموریت‌های خود را اجرا می‌کنند و آیا بمباران‌های آنها از دقت لازم برخوردار است؟ 2. آیا روسیه عملیات نظامی خود را با بکارگیری تسلیحات بیشتر یا نیروی زمینی گسترش خواهد داد؟ 3. آیا نیروی زمینی سوریه با حمایت ایران و حزب‌الله و پشتیبانی هوایی روسیه موافق به پیشروی در جبهه‌ها خواهد شد؟ 4. عربستان سعودی و ترکیه چگونه به دخالت نظامی روسیه واکنش نشان خواهند داد؟ 5. چنانچه عملیات نظامی مسکو در سوریه با موفقیت همراه نباشد، موقعیت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در نشست آینده G-20 که نوامبر آینده در ترکیه برگزار می‌شود، چگونه خواهد بود؟
روسیه اکنون در سوریه دارای دست‌کم 32 فروند هواپیمای جنگی از چهار نوع جنگنده بمب‌افکن سوخوی جدید و قدیمی است، که در پایگاه هوایی «باسل اسد» در نزدیکی بندر لاذقیه مستقر هستند. این هواپیماها شامل 12 فروند بمب‌افکن تاکتیکی Su-24M2، 12 فروند هواپیمای پشتیبانی هوایی نزدیک Su-25، 4 فروند جنگنده بمب‌افکن Su-34 (گزارش‌هایی در مورد استقرار 6 فروند دیگر از این هواپیماها در سوریه منتشر شده است)، 4 فروند جنگنده رهگیر Su-30. علاوه‌بر این، روسیه دارای 20 فروند بالگرد از جمله 12 فروند بالگرد تهاجمی Mi-24 در این پایگاه است.
دو هواپیمای اصلی روس‌ها برای حمله به مواضع شبه‌نظامیان مخالف اسد، Su-24 و Su-25 هستند. جت ضربتی Su-24 برای پرواز در ارتفاع پایین و سرعت زیاد جهت نفوذ در سامانه‌های پدافندی ناتو طراحی شده بود، اما به نظر می‌رسد که این هواپیماها در سوریه در ارتفاعی بالاتر پرواز می‌کنند که از آسیب موشک‌های زمین به هوا دوش پرتاب در امان باشند. هواپیمای تهاجمی Su-25 نیز که معادل هواپیمای A-10 آمریکایی به شمار می‌آید، به دلیل بقاءپذیری بالا، قابلیت حمل انواع تسلیحات هوا به زمین و نیز مسلح بودن به یک قبضه توپ دو لوله‌ای 30 میلی‌متری، برای پشتیبانی نزدیک هوایی از واحدهای زمینی سوری، سلاح ایده‌آلی به شمار می‌آید.
حملات هوایی روسیه بیشتر بر سه ناحیه متمرکز بوده است: 1. استان شمالی ادلب، که در مجاورت استان لاذقیه، یکی از مهم‌ترین مراکز قدرت دولت اسد قرار دارد. بخش‌هایی از استان ادلب در تصرف نیروهای گروه «جبهه النصره» است که هوادار القاعده محسوب می‌شود. 2. ناحیه جلگه‌ای «قاب » در جنوب شرقی بندر لاذقیه و همچنین مناطقی در استان حماء که مخالفین از آنها بر نواحی ساحلی تحت کنترل دولت فشار می‌آورند. 3. مناطق پیرامونی حلب، بزرگ‌ترین شهر سوریه که بخش‌هایی از خود شهر در تصرف سه نیروی داعش، نیروهای دولتی و گروه‌های مخالف معتدل‌تر قرار دارد.
به گزارش وزارت دفاع روسیه، جنگنده‌های این کشور ظرف هفته دوم عملیات خود در سوریه، تا 88 سورتی پرواز جنگی در روز را علیه اهداف خود در استان‌های رقه، حماء، ادلب، لاذقیه و حلب انجام ‌داده‌ند. به عقیده کارشناسان نظامی این تعداد سورتی عملیاتی روزانه نزدیک به حداکثر توانایی در نظر گرفته شده برای جنگنده‌های روسی (96 سورتی در روز) است. اغلب مقام‌های نظامی امریکایی پیش‌بینی می‌کردند که تعداد عملیات هوایی روسیه بسیار کمتر از این و بین 20 تا 24 سورتی در شبانه‌روز باشد. به گفته مقام‌های نظامی آمریکایی در نیروی دریایی و سپاه تفنگداران دریایی، هواپیماهای جنگی روسیه بسیار مقاوم بوده و در حداکثر شمار پروازهای عملیاتی هنوز قابل اعتماد هستند. به گفته آنها، تعمیر و نگهداری این جت‌ها ساده‌ بوده و جنگنده‌ها طوری طراحی شده‌اند که کار کردن با آنها راحت باشد. به هر حال، به نظر می‌رسد که نیروهای مسلح روسیه خود را از شرایط نزدیک به اضمحلال کامل در اواسط دهه 1990 درست پس از فروپاشی اتحاد شوروی، بازیافته‌اند. می‌توان با اطمینان گفت که نیروهای روسی در سوریه از آموزش بهتری برخوردار بوده و به خوبی تدارک می‌شوند، اما آیا روسیه خواهد توانست با حفظ جریان لجستیک نظامی خود، توان عملیاتی هواپیماهای خود در سوریه را در سطح کنونی حفظ نماید؟
با این وجود، تصاویر منتشرشده از سوی وزارت دفاع روسیه از حملات هوایی این کشور در سوریه حاکی از کاربرد زیاد بمب‌های عادی و غیرهوشمند در عملیات هوایی است که به تردید تحلیل‌گران دفاعی پیرامون دقت هدف‌گیری جنگنده‌های روسی دامن زده است. در تصاویر دوربین‌های نصب شده در هواپیماها دیده می‌شود که در بسیاری از موارد بمب‌های عادی OFAB-250 و OFAB-270 و OFAB-500 به هدف‌های خود اصابت نکرده‌اند. هرچند روس‌ها تأکید کرده‌اند که جنگنده‌های آنها در حملات خود از تسلیحات هوشمند مانند موشک‌های لیزری Kh-25L و Kh-29L، بمب‌های هدایت‌ ماهواره‌ای KAB-500S، بمب‌های لیزری KAB-250L و KAB-500L و بمب‌های تلویزیونی KAB-500kr استفاده می‌کنند.
روس‌ها توان بسط و گسترش عملیات نظامی خود در سوریه را دارند. گزارش‌ها حاکی از ساخت دومین باند پروازی و تأسیسات نگهداری و آشیانه در پایگاه هوایی «باسل اسد» برای استقرار جنگنده‌های بیشتری در این فرودگاه است. روسیه همچنین می‌تواند در صورت لزوم ناو هواپیمابر «آدمیرال کوزنتسوف»  را به سواحل سوریه اعزام کند تا بر توان هوایی خود بیفزاید. روسیه همان‌طور که در هفتم اکتبر نشان داد، می‌تواند بار دیگر از موشک‌های کروز دریا پایه خود علیه مواضع مخالفان در سوریه استفاده کند، اگرچه تحلیل‌گران غربی در مورد کافی بودن تعداد این نوع موشک‌ها برای یک درگیری ادامه‌دار در زرادخانه روسیه تردید دارند. نیروی هوایی روسیه نیز می‌تواند بمب‌افکن‌های دوربرد توپولف Tu-22M و Tu-160 را برای پرتاب موشک‌های کروز هواپایه یا بمباران مواضع مخالفان با استفاده از بمب‌های هدایت‌شونده بزرگ به کار گیرد. روس‌ها همچنین می‌تواند از بالگردهای پیشرفته‌تر Mi-28 و Ka-52 در کنار بالگردهای قدیمی Mi-24 برای پشتیبانی نزدیک از عملیات زمینی ارتش سوریه استفاده نماید و همچنین مرکز فرماندهی و تجمع گروه‌های مخالف را با موشک‌های زمین به زمین بالستیک تاکتیکی کوتاه‌برد «اسکندر» با 400 کیلومتر برد و دقت بسیار بالا و نیز راکت‌اندازهای توپخانه‌ای «اسمرچ»با برد 70 تا 90 کیلومتر و سرجنگی به وزن 240 کیلوگرم در هم بکوبد. نیروهای روسی علاوه‌بر این، می‌توانند برای درهم شکستن روحیه دشمن از بمب‌های 7100 کیلوگرمی هدایت‌پذیر FOAB با قدرت تخریبی معادل 44 تن تی‌ان‌تی برضد مراکز تجمع آنها استفاده کنند. افزون‌بر این، روسیه در صورت لزوم می‌تواند با استفاده از موشک‌های سطح به هوا S-300 PMU (SA-N-6) ناو موشک‌انداز «مسکوا» مستقر در آب‌های ساحلی سوریه، اقدام به برقراری منطقه پرواز ممنوع بر فراز قسمت عمده‌ای از خاک سوریه، تمامی لبنان، شمال اسرائیل از جمله ناحیه جولان، قسمت مهمی از بخش جنوبی ترکیه و نیز جزیره قبرس (محل استقرار هواپیماهای بریتانیایی) کند. در صورت بروز چنین وضعیتی، و با توجه به برد 150 تا 200 کیلومتری S-300، پروز هواپیماهای ائتلاف تحت رهبری آمریکا، یا جنگنده‌های ترک و اسرائیلی بر فراز سوریه و ناحیه خط ساحلی شرقی مدیترانه می‌تواند بسیار پرخطر باشد.
اگرچه روسیه تأکید کرده که نیروی زمینی خود را در سوریه به کار نمی‌گیرد، اما درصورت تغییر عقیده در این مورد و یا بروز یک شرایط فوق‌العاده، می‌تواند با استفاده از ناوهای نیروبر و آبی ـ خاکی ناوگان دریای سیاه خود، یک نیروی عملیاتی زمینی به همراه تجهیزات کامل را در بندرهای لاذقیه یا طارطوس پیاده کند.
مهم‌ترین هدف کرملین از حضور نظامی‌اش در روسیه فراهم کردن موقعیت برای ارتش خسته سوریه جهت بازیابی نیروی رزمی تحلیل رفته‌اش پس از چهار سال درگیری شدید خانگی، و پشتیبانی از عملیات تهاجمی این ارتش به منظور بازپس‌گیری مناطق استراتژیک و مهم از دست مخالفان مسلح است. روسیه درصورت توفیق در این مسیر، خواهد توانست شرایط سیاسی ـ نظامی جدیدی در صحنه جنگ داخلی سوریه و تحولات منطقه‌ای به وجود آورد و موجب شود تا دولت دمشق از موضع قدرت در مذاکرات احتمالی صلح در آینده حضور یابد.
اما روس‌ها در این میان می‌دانند که قادر نیستند برای مدرت طولانی به عملیات جنگی خود در سوریه ادامه دهند. تأمین تدارکات نظامی برای نیروها و هواپیماهای مستقر در سوریه از طریق هواپیماهای حمل‌ونقل و کشتی‌های تدارکاتی به‌ویژه از مبدأ بندرهای «نواریسیسک» و «سواستوپل» صورت می‌گیرد، و اینگونه عملیات همواره دشوار و همراه با چالش بوده است. پوتین نیز در پایان سپتامبر تأکید کرده بود که «دوره زمانی مأموریت نیروهایش در سوریه محدود خواهد بود و روسیه نیروی زمینی به سوریه اعزام نخواهد کرد». از این‌روست که کرملین خواهان رسیدن سریع به نتیجه است. در حال حاضر می‌توان گفت که روسیه وسیله خود برای رسیدن به نتایج دلخواه در سوریه که همانا ابقاء بشار اسد به‌عنوان متحدی قدیمی بر سر قدرت و تقویت موضع دمشق در هرگونه گفتمان صلح، و البته حفظ جای پایی در خاورمیانه به منظور ایفای نقش مهم‌تری در آینده این منطقه است، را در بکارگیری مؤثرترین سخت‌افزارهای نظامی خود در یک دوره زمانی محدود می‌داند. اینکه آیا محاسبات کرملین درست از آب در خواهد آمد یا نه، به زودی و پس از فرونشستن غبار جنگ در دشت‌های شمال غربی سوریه روشن خواهد شد.