نفوذ «کلیددار» مقاومت در آمریکای لاتین، کابوس واشنگتن
۳ سال از شهادت سردار حاج «قاسم سلیمانی» می‌گذرد اما نفوذ بین‌المللی این اسطوره مقاومت به اندازه‌ای لرزه بر اندام آمریکا انداخته بود که حضور وی در ونزوئلا، عبور از «خط قرمز» واشنگتن، تهدیدی جدی برای منافع آمریکا و کابوسی آزاردهنده برای سران این کشور تلقی می‌شد.
گفتمان مقاومت به عنوان یکی از نتایج پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ به عنوان مفهوم مقابله با نظام سلطه و صهیونیسم وارد ادبیات علوم سیاسی و بین الملل شد. به این ترتیب محور مقاومت در منطقه خاورمیانه متشکل از جمهوری اسلامی ایران، جنبش حزب الله لبنان، دولت سوریه، جنبش انصارالله یمن و سایر گروه های هم‌پیمان در مبارزه با رژیم صهیونیستی، مداخله غرب و در حمایت از آرمان فلسطین به وجود آمد. اما مقاومت محدود به منطقه غرب آسیا و خاورمیانه نیست و امروز شاهد تحرکات ضد امپریالیستی در برخی کشورهای آمریکای لاتین از جمله ونزوئلا هستیم. به این ترتیب می‌توان روند استکبارستیزی و استعمارزدایی در آمریکای لاتین و ونزوئلا را نمونه‌ای از مقاومت ملت‌های غیر مسلمان دانست که در روابط بین‌الملل به آن توجه ویژه ای شده است.
ضدامپریالیسم و مقاومت
مفهوم مقاومت در پیوند کامل با مفهوم استعمار طبقه‌بندی شده است، چنان که دستاوردهای سیمون بولیوار در قرن نوزدهم در آمریکای لاتین و استقلال ونزوئلا از استعمار اسپانیا را می‌توان نمونه بارز جبهه مقاومت و مبارزه با استعمار دانست. بنابراین، هر کشور و ملتی که در قرون ۱۹ و ۲۰ در کشورهای غیراسلامی مقاومت در قالب جنبش‌های ضد استعماری و ضد امپریالیستی را تجربه کرده باشد، زیر چتر جریان مقاومت قرار می‌گیرد.
جنگ‌های استقلال‌طلبانه در آمریکای لاتین (۱۸۰۶-۱۸۲۶) بر همین اساس استوار بود و از خوزه مارتی (کوبا: ۱۸۵۳-۱۸۹۵) می توان به عنوان اولین متفکر ضد امپریالیست در آمریکای لاتین نام برد.
ظهور تفکر ضد امپریالیسم در آمریکای لاتین با تثبیت نفوذ آمریکا در منطقه طی سال‌های پایانی قرن نوزدهم و دهه‌های اول قرن بیستم مرتبط است. جنگ اسپانیا و آمریکا در سال ۱۸۹۸ و نفوذ ایالات متحده به این قاره پس از جنگ جهانی اول، آغاز جنبش محکومیت سیاسی و مقاومت فرهنگی علیه نفوذ یانکی‌ها در جنوب ریو گرانده در مکزیک بود.
سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهوری ایران در پیامی به مناسبت سالروز استقلال ونزوئلا تاکید کرد با گسترش روابط دوجانبه و استفاده از الگوی مقاومت فعال در برابر زیاده‌خواهی کشورهای امپریالیست، پیروزی حتمی خواهد بود. وی سالروز استقلال ونزوئلا را یادآور تلاش‌های سیمون بولیوار دانست و گفت: این روز تاریخی، نماد تلاش کشورهای آزادی‌خواه برای رهایی از سلطه استعمار است.
در کتاب «بولیوار، پیشرو اندیشه ضد امپریالیستی» نوشته فرانسیسکو پیویدال پادرون (Francisco Pividal Padrón) آمده است: بولیوار پیشرو اندیشه ضد امپریالیستی اسپانیایی-آمریکایی بود و چنانکه همه دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی مستلزم حرکت بر خلاف نظم موجود است، بولیوار پیشتاز استقلال و آرمان ادغام کل آمریکای لاتین بود.
مقاومت به‌عنوان مظهر اصلی چهره خاورمیانه با محوریت ایران تلقی می‌شود، درحالی که الگوی ضدهژمونیک در آمریکای لاتین که به عنوان «حیاط خلوت» آمریکا شناخته می‌شود، این منطقه را با وجود فاصله جغرافیایی نزدیک، از منظر ایدئولوژیک از مواضع ایالات متحده دور می‌کند.
ظرفیت‌های عمیق عدالت‌خواهانه و استکبارستیزی ملت‌ها و دولت‌های آمریکای لاتین به‌ویژه ونزوئلا، نه‌تنها زمینه‌ساز همسویی منطقه با مبانی مقاومت و اندیشه‌های ظلم‌ستیز شده بلکه بستر مناسبی برای معرفی اسلام و اندیشه های انقلاب اسلامی است. ونزوئلا همچنین یکی از قوی‌ترین پایگاه های حمایت از فلسطین است. واکنش دولت و ملت ونزوئلا به حوادث دهه گذشته در سرزمین‌های اشغالی فلسطین گواه این واقعیت است. در مقاله ای با عنوان «صهیونیسم علیه ونزوئلا» نوشته خوزه اشتاینسلگر (José Steinsleger) آمده است: اواخر سال ۲۰۰۸، در مواجهه با آتش هوایی و توپخانه‌ای علیه کودکان، زنان و سالمندان در غزه، دولت ونزوئلا برای دومین بار، روابط دیپلماتیک و تجاری خود با اسرائیل را قطع کرد. از آن زمان به بعد، مکانیسم پیچیده حملات رسانه‌ای صهیونیسم در سراسر جهان فعال شد. سی‌ان‌ان، فاکس نیوز، یونیویزیون و حتی ویکی‌پدیا شروع به استناد به منابع محرمانه یا موثق نزدیکی کردند که از حضور افسران نیروهای قدس سپاه پاسداران ایران در دانشگاه نظامی ونزوئلا به منظور تدریس خبر می‌داد.
نیکلاس مادورو رئیس‌جمهوری ونزوئلا در جریان تور اوراسیایی خود و سفر به تهران، طی مصاحبه‌ای اختصاصی با پایگاه اینترنتی رهبر معظم انقلاب اسلامی گفت: محور مقاومت، سراسر جهان است؛ در آفریقا، در آسیا، در خاورمیانه و در آمریکای لاتین و دریای کارائیب؛ مردمانی که علیه نئولیبرالیسم، علیه نژادپرستی، علیه اشکال مختلف استعمار، استعمار سیاسی مبارزه می‌کنند به مقاومت می‌پیوندند.
ونزوئلا، میزبان «کلیددار» مقاومت
«چهره‌ها، زمان‌ها و کشورها تغییر می‌کنند اما هدف‌ها یکی است»؛ این شرح تصویری از سپهبد قاسم سلیمانی در کنار رهبران انقلابی آمریکای لاتین بود که پس از شهادت وی در شبکه‌های مجازی کاربران آمریکای لاتین، سر و صدای زیادی به پا کرد.
«گوستاوو پترو» رئیس‌جمهوری چپگرای کلمبیا نیز به دنبال انتشار خبر شهادت سردار قاسم سلیمانی در صفحه توییترش نوشته بود: سلیمانی معمار غلبه بر بنیادگرایان فاشیست داعش در عراق بود و آمریکا، پاسخ تلاش او را با ترور داد.
«اوو مورالس» رئیس‌جمهوری پیشین بولیوی نیز گفت: شهید سلیمانی مدافع حق حاکمیت ملت‌ها در برابر تجاوز خارجی بود و بولیوی در تکریم از این فرمانده در کنار مردم ایران قرار دارد.
دولت ونزوئلا نیز به مناسبت نخستین سالروز شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی «فرمانده فراموش نشدنی سپاه قدس» اعلام کرد میراث جاودانه شهید سلیمانی برای همیشه منبع الهام مردمی خواهد بود که در برابر اقدامات غیرانسانی امپریالیسم از حق تعیین سرنوشت خود دفاع می‌کنند و برای آزادی خود می‌جنگند.
سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و قهرمان مبارزه با تروریسم در منطقه غرب آسیا، بامداد روز ۱۳ دی ۱۳۹۸ (۳ ژانویه ۲۰۲۰) و با دستور مستقیم رئیس جمهور آمریکا در فرودگاه بغداد هدف حمله ارتش تروریستی ایالات متحده قرار گرفت و به همراه جمعی از همراهان خود به شهادت رسید.
شهید سلیمانی در طول دوران فرماندهی خود با سازماندهی نیروهای مقاومت در منطقه غرب آسیا، محور مقاومت را در کشورهای منطقه ایجاد کرد و به تقویت آن پرداخت، اما به راستی کدامین ویژگی شهید سلیمانی، عزتمندی و محبوبیت این سردار جان‌فدا را تا ابدِ تاریخ، جهانی ساخته است؟ کدامین پیام شهید سلیمانی سبب شد تا کیلومترها دورتر از خاورمیانه، رئیس دولت ونزوئلا خود را در خیمه مقاومت قرار دهد و تاکید کند که «ما بخشی از محور مقاومت هستیم»؟
تارنمای تحلیلی «کریدل» (The Cradle) پیشتر (سوم ژانویه) در گزارشی جالب توجه به نفوذ فزاینده بین‌المللی شهید سلیمانی پرداخت و اندیشکده ونزوئلا (misionverdad) به تازگی این مطلب را بازنشر کرد. در این گزارش آمده است: با گذشت سه سال از شهادت سردار سلیمانی، دلایل این تصمیم (و زمان آن) همچنان محل بحث است. نکته حائز اهمیت اینکه دلایل ترور تکان‌دهنده آمریکا را نباید صرفاً به نقش شهید سلیمانی در مناقشات منطقه‌ای مرتبط دانست، بلکه نفوذ بین‌المللی فزاینده وی را باید مورد بررسی قرار داد.
به گفته یک سیاستمدار عرب با روابط قوی در محافل تصمیم‌گیری واشنگتن و ریاض، سلیمانی «کلیددار» محور مقاومت بود.
این سیاستمدار می‌گوید: حاج قاسم به‌طور استثنایی توانایی تصمیم‌گیری و سپس اجرای آن‌ها را داشت که در بین رهبران به عنوان یک «مزیت غیرمعمول» تلقی می‌شود. او با حرکت آزادانه و مذاکره مستقیم با دولتمردان و جنبش های سیاسی مختلف توانست به سرعت به نتایج استراتژیک قابل توجهی دست یابد.
بازدید از ونزوئلا
نویسنده این گزارش با بیان اینکه «ممکن است عوامل دیگری در تصمیم آمریکا برای ترور شهید سلیمانی در ۳ ژانویه ۲۰۲۲ نقش داشته باشد» می‌نویسد: در حالی که برخی از تحلیلگران به حمله معترضان به سفارت آمریکا در بغداد در سال ۲۰۱۹ به عنوان نمونه‌ای از دلایل پشت پرده سوء قصد به جان سردار سلیمانی اشاره می‌کنند، اتفاق مهم‌تری در آن سال، به خاطر می‌آید: سفر اعلام نشده سردار سلیمانی به ونزوئلا در سال ۲۰۱۹ و عبور از خط قرمز واشنگتن به دلیل ورود به حوزه نفوذ جغرافیایی آمریکا. سفر او به این کشور آمریکای جنوبی بیش از دو سال بعد توسط «نیکلاس مادورو»، رئیس‌جمهوری ونزوئلا، طی مصاحبه‌ای با المیادین در دسامبر ۲۰۲۱ برای عموم مردم آشکار شد.
مادورو گفت: سردار سلیمانی بین مارس تا آوریل ۲۰۱۹ از کاراکاس بازدید کرد و در این مدت ایالات متحده حمله سایبری و خرابکاری گسترده‌ای را در ونزوئلا آغاز کرد که منجر به خاموشی گسترده شد. مادورو از ژنرال ایرانی به عنوان یک قهرمان نظامی تجلیل کرد و گفت: او با تروریسم و جنایتکاران تروریست که به مردم محور مقاومت حمله کردند، مبارزه کرد. او مردی شجاع بود.
در ادامه این گزارش آمده است: مادورو تاریخ دقیق این سفر را اعلام نکرد اما در بازه زمانی مورد نظر، حمله ایالات متحده به کاراکاس و تنش‌ها میان دو کشور در بالاترین سطح خود قرار داشت: به رسمیت شناختن «خوان گوایدو» به عنوان رئیس‌جمهوری موقت ونزوئلا از سوی واشنگتن، تحریم‌های اقتصادی همه جانبه، و سپس در پایان آوریل، سازماندهی برای انجام کودتا که در نهایت منجر به فرار «لئوپولدو لوپز» رهبر مخالفان تحت حمایت ایالات متحده به سفارت اسپانیا شد.
گسترش روابط نظامی با کاراکاس
به نوشته کریدل، در سفر سلیمانی به کاراکاس، همکاری ایران و ونزوئلا احتمالاً یکی از موضوعات کلیدی گفت‌وگو بوده است. مادورو پیش از سفر خود از تأسیس «یگان‌های دفاع مردمی» (Unidades de Defensas Populares) یا شبه‌نظامیان انقلابی برای حفظ نظم در برابر تلاش‌های کودتای مورد حمایت آمریکا خبر داده بود.
از زمان «هوگو چاوز» رئیس‌جمهوری سابق ونزوئلا، این کشور روی پروژه‌ای برای ساخت هواپیماهای بدون سرنشین کار می‌کند. این مسئله را چاوز در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۲ (۲۳ خرداد ۹۸) اعلام و خاطرنشان کرد: ما این کار را با کمک کشورهای مختلف از جمله چین، روسیه، ایران و سایر کشورهای متحد انجام می‌دهیم.
در ادامه این گزارش آمده است: چند ماه پیش، ژنرال «داگلاس فرایز» رئیس ستاد فرماندهی جنوب ارتش آمریکا (منطقه مسئولیت او شامل آمریکای مرکزی و جنوبی است)، درباره همین پروژه صحبت کرد و آن را کم‌اهمیت جلوه داد و اظهار داشت که ایران در حال ساخت پهپادهایی با «قابلیت‌های محدود» در ونزوئلا برای اهداف امنیت داخلی است.
توسعه پهپادها
به نوشته کریدل، در حقیقت، ایران با نمایندگی نیروی قدس سلیمانی، مشغول افزایش همکاری نظامی با ونزوئلا از طریق توسعه نسل‌های جدید پهپادها و تهیه قطعات یدکی برای هواپیماهای ساخت آمریکا در کاراکاس بود. نکته جالب توجه اینکه برافراشتن پرچم ایران در مراسم نظامی نیروی هوایی ونزوئلا به یک امر عادی تبدیل شده است.
مادورو در یک سخنرانی در ۲۰ نوامبر ۲۰۲۰ (۳۰ آبان ۹۹)، برنامه‌های تولید انواع مختلف پهپادها را اعلام کرد. در نزدیکی محل سخنرانی رئیس‌جمهوری ونزوئلا، یک مدل مینیاتوری از یک پهپاد به نمایش گذاشته شده بود که به نظر می‌رسید پهپاد ایرانی «مهاجر ۶» باشد که در سال ۲۰۱۸ در ایران معرفی شد.
این موضوع در فوریه ۲۰۲۲ توسط «بنی گانتز» وزیر دفاع وقت اسرائیل در مراسمی با حضور روسای سازمان‌های یهودی آمریکا عنوان شد.
میراث سلیمانی در آمریکای لاتین
چنانکه این تارنمای تحلیلی تاکید می‌کند، این اتفاقات نتیجه مستقیم تلاش قاسم سلیمانی بود. یک مقام ونزوئلا در گفت‌وگو با کریدل تایید کرد که پروژه پهپاد این کشور با حمایت کامل ایران عملیاتی شده است: از آموزش مهندسان گرفته تا راه اندازی مراکز تحقیقاتی و تولیدی و تولید پهپادها.
«کریگ اس. فالر» رهبر فرماندهی جنوبی ارتش آمریکا در اکتبر ۲۰۱۹ هشدار داد که روسیه، چین، ایران و کوبا با ظرفیت‌های مختلف در حوزه مسئولیت او عمل می‌کنند. وی تاکید کرد که نفوذ و حضور ایران در آمریکای جنوبی احساس می‌شود.
فالر در مارس ۲۰۲۰ با تکرار همان هشدار، ایران را در صدر فهرست کشورهایی قرار داد که به ونزوئلا در دور زدن تحریم‌های آمریکا کمک کرده‌اند.
فرجام سخن
امام خمینی (ره)، بنیانگذار فقید جمهوری اسلامی خاطرنشان کرده است: ما باید در صدور انقلابمان به جهان کوشش کنیم، و تفکر اینکه ما انقلابمان را صادر نمی‌کنیم، کنار بگذاریم؛ زیرا اسلام بین کشورهای مسلمان فرقی قائل نمی‌باشد و پشتیبان تمام مستضعفین جهان است، از طرفی دیگر تمام قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها کمر به نابودیمان بسته‌اند؛ و اگر ما در محیطی در بسته بمانیم قطعا با شکست مواجه خواهیم شد.
با توجه به اهمیت صدور انقلاب اسلامی و فرهنگ مقاومت، امروز جبهه مقاومت با محوریت ایران و با تکیه بر آرمان های اسلامی در منطقه توانسته مشروعیت نظام سلطه را به چالش بکشد و سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی اسطوره این مقاومت بوده است. حضور این شهید بزرگوار در ونزوئلا نمونه عملی صدور ارزش‌های مقاومت و تقویت روحیه مبارزاتی در این کشور با تاریخ غنی مملو از مبارزه برای استقلال و مقاومت در برابر نظام سلطه است.
سه سال از شهادت سردار سلیمانی می‌گذرد اما آرمان وی در گسترش و تقویت مقاومت در آینده و در سایر نقاط جهان از جمله کشورهای آمریکای لاتین مانند ونزوئلا، نظام سلطه را بی تردید به پایان راه نزدیک خواهد کرد. حضور حاج قاسم سلیمانی در آمریکای لاتین نشان داد که محور مقاومت با شکستن مرزهای جغرافیایی، حدود معرفتی جدیدی را مشخص کرده است. ونزوئلا و ایران نمونه بارز مقاومت مردم جنوب در برابر تجاوزهای امپریالیستی آمریکا هستند.
آمریکا از دیرباز آمریکای لاتین را «حیاط خلوت» خود می‌داند و با پایبندی به «دکترین مونرو» سعی در جلوگیری از نفوذ قدرت های رقیب یا متخاصم در این منطقه دارد. به این ترتیب، نفوذ سلیمانی در نیمکره غربی را می‌توان تهدیدی برای منافع آمریکا و عبور از این «خط قرمز» دانست. نقش او در کمک به ونزوئلا برای توسعه قابلیت‌های نظامی، از جمله تولید پهپاد، در واشنگتن به عنوان یک جهش چشمگیر در روابط خارجی ایران تلقی شد و چنان که کریدل آورده است «احتمالاً در تصمیم برای ترور سردار سلیمانی نقش داشته است».
نظر شما