سیاست تسلیحاتی روسیه در غرب آسیا
مقدمه
تجارت تسلیحات نوعی فعالیت بین‌المللی است که به نقل و انتقالات محصولات نظامی در مرزهای دولتی مربوط می‌شود و بیانگر گسترش همکاری‌های فنی ـ نظامی با کشورهای خارجی است. افزونبراین، تجارت تسلیحات برخلاف سایر عملیات تجارت خارجی، با حضور یک مؤلفه نظامی ـ سیاسی مشخص می‌شود که مبنای آن بیش از آن که کسب منافع تجاری باشد، شکل‌گیری ابزاری کارآمد برای نفوذ کشور صادر‌کننده محصولات نظامی در کشور واردکننده، در منطقه و حتی در جهان است و همچنین یکی از مؤثرترین ابزارها برای تحقق و حمایت از منافع ملی حتی در سرزمین‌های دور به‌شمار می‌آید.
روسیه نیز به‌عنوان وارث اتحاد جماهیر شوروی دست‌کم از آغاز هزاره جدید درصدد احیاء جایگاه قبلی خود در مقام «قدرت بزرگ» است و بدین‌منظور، مجدانه بازیابی نفوذ در بازارهای تسلیحاتی جهان را پیگیری می‌کند. در‌این‌میان، منطقه غرب آسیا به‌عنوان یکی از مناطق نفوذی که به‌سبب بحران‌خیزی بالای آن نیازهای تسلیحاتی قابل توجهی داشته و دارد، برای روسیه اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. در سال‌های اخیر، به‌خصوص پس از آغاز عملیات نظامی روسیه در سوریه، حضور روسیه در منطقه به‌قدری ملموس بوده که در محافل رسانه‌ای و حتی در سطح کارشناسان و تحلیل‌گران روابط بین‌الملل، اغلب از بازگشت روسیه به منطقه یاد می‌شود.
در این کتاب سعی شده است برمبنای یک پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و بیشتر با استناد به منابع و داده‌های روسی، چگونگی نقش‌آفرینی روسیه در بازار تسلیحات منطقه و راهبرد این کشور در حوزه فروش تسلیحات در ارتباط با کشورهای منطقه مورد بررسی قرار گیرد. برای طرح این بحث در ابتدا، اهمیت جایگاه منطقه غرب آسیا در سیاست خارجی روسیه مورد ارزیابی قرار گرفته و سپس برای روشن شدن سیاست و راهبرد این کشور در منطقه، منافع و اهداف مسکو در غرب آسیا ذکر شده است. این کتاب همچنین به عوامل و بسترهایی که در سال‌های اخیر در افزایش حضور روسیه در منطقه مؤثر بوده‌اند اشاره می‌نماید؛ اما مباحث محوری آن به سیاست جنگ‌افزاری روسیه در منطقه غرب آسیا مربوط می‌شود. این موضوع در رابطه‌ای دوسویه مورد ارزیابی قرار گرفته است. به‌عبارتی، هم پیشران‌های حضور روسیه در بازار تسلیحات منطقه و هم محرک‌های علاقه‌مندی کشورهای منطقه به تسلیحات روسی واکاوی شده‌اند. افزونبراین، راهبرد روسیه در فروش تسلیحات به بیشتر کشورهای غرب آسیا مورد توجه قرار گرفته است. درنهایت نیز با توجه به مسئله کاربست تسلیحات نامتعارف در منطقه غرب آسیا و اهمیت چگونگی نگاه قدرت‌های بزرگ نظام بین‌الملل به این مسئله، سعی شده است که رویکرد روسیه نیز در این زمینه بررسی شود.
ساختار کتاب با توجه به اهداف پژوهش متشکل از مقدمه، دو بخش و نتیجه‌گیری است و هر بخش از چند فصل و گفتار تشکیل شده است. در بخش نخست، اهمیت غرب آسیا در سیاست خارجی روسیه مورد ارزیابی قرار گرفته است. با توجه به اهمیت سوابق تاریخی در چگونگی مناسبات فعلی و آتی دولت‌ها، ورود به بحث اصلی با بررسی پیشینه حضور روسیه در منطقه غرب آسیا تا فروپاشی شوروی طرح شده و در ادامه، جایگاه منطقه غرب آسیا در روسیۀ جدید تحلیل و ارزیابی شده است. از نظر نگارنده، نگاه و رویکرد رهبران سیاسی فدراسیون روسیه در چگونگی خط‌مشی مسکو برای تعامل با مناطق مختلف جهان ازجمله منطقه غرب آسیا اهمیت قابل ملاحظه‌ای دارد و این موضوع به‌خصوص با ظهور ولادیمیر پوتین در عرصه سیاسی روسیه و اهمیت یافتن توجه به شرق در سیاست خارجی کرملین نمود بیشتری یافته است؛ ازاین‌رو، بررسی سیاست خارجی پوتین در منطقه غرب آسیا، ازجمله مباحث محوری و مهمی است که در این بخش مورد توجه قرار گرفته است. افزونبراین، یکی از موضوعات مهم این فصل، بحران سوریه و ورود نظامی روسیه در این کشور است که به بازگشت مسکو در منطقه تعبیر می‌شود. اما در فصل دوم از همین بخش، اهداف و عملکرد روسیه در منطقه غرب آسیا مورد واکاوی قرار گرفته است. در ذیل این فصل، ابتدا اهداف روسیه اعم‌از اهداف سیاسی، اقتصادی و امنیتی و در ادامه، اصول و شیوه‌های اقدام مسکو در منطقه غرب آسیا مطرح شده است. درنهایت نیز نگارنده ارزیابی خود را از راهبرد روسیه در منطقه غرب آسیا به‌طور خلاصه در قالب یک مدل تحلیلی ارائه کرده است.
بخش دوم با عنوان سیاست جنگ‌افزاری روسیه در غرب آسیا، در سه فصل ارائه شده است. در فصل نخست این بخش، در ابتدا به اهمیت فروش تسلیحات و جایگاه روسیه در جهان اشاره شده و ادامه مباحث بر فروش تسلیحات روسیه در بازار غرب آسیا متمرکز شده است. برای بررسی این موضوع، نگاهی کلی به روند حضور روسیه در بازار تسلیحات منطقه غرب آسیا از دوران شوروی تا دوره جدید صورت گرفته و در ادامه، موضوعات زیر بررسی شده‌اند: روند مطالبات کشورهای غرب آسیا برای خریداری تسلیحات، دلایل و محرک‌های علاقه‌مندی کشورهای منطقه به تسلیحات روسی، مهم‌ترین اقلام صادراتی به کشورهای منطقه، پیشران‌های روسیه برای حضور در بازار تسلیحات غرب آسیا و اهداف روسیه برای حضور در بازار تسلیحات منطقه و چالش‌های آن در این بازار.
فصل بعدی که به راهبرد روسیه در فروش تسلیحات به هریک از کشورهای غرب آسیا می‌پردازد، در سه گفتار ارائه شده است. گفتار نخست با توجه به اهمیت و گستردگی مباحث مربوط به مناسبات تسلیحاتی کشورمان با فدراسیون روسیه، به راهبرد این کشور در فروش تسلیحات به جمهوری اسلامی ایران اختصاص یافته است. در گفتار دوم، بررسی راهبرد روسیه در فروش تسلیحات به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و در گفتار پایانی، موضوع مورد بررسی در رابطه با سایر کشورهای منطقه ارائه شده است. این فصل می‌تواند دید بهتری نسبت به سطح و عمق سیاست فدراسیون روسیه در فروش تسلیحات به هریک از کشورهای منطقه غرب آسیا ارائه دهد و تقاوت و تشابه عملکرد روسیه نسبت به هریک از دولت‌های منطقه را مشخص نماید.
فصل نهایی این بخش نیز با عنوان «روسیه و تسلیحات نامتعارف در غرب آسیا» در سه گفتار ارائه شده است. در گفتار نخست، نگارنده بررسی رویکرد کلی روسیه نسبت به تولید، توسعه و به‌کارگیری انواع تسلیحات نامتعارف (تسلیحات کشتارجمعی) را مورد توجه قرار داده است و در گفتار بعدی، نگاه روسیه به رژیم منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و همچنین ایجاد منطقه عاری از سلاح‌های هسته‌ای در غرب آسیا تحلیل می‌شود. در گفتار نهایی این فصل نیز رویکرد روسیه نسبت به تسلیحات نامتعارف در منطقه غرب آسیا تشریح می‌گردد و در ادامه همین فصل، در بخش پایانی کتاب، صفحاتی به تحلیل یافته‌ها و چشم‌انداز آینده اختصاص می‌یابد.
نظر شما