آینده داعش
آینده داعش
یکشنبه 13 تیر 1395
اگر چه تغییرات و تحولات دراماتیک در صحنه سیاسی منطقه ترسیم دورنما و پیش‌بینی قطعی آینده داعش را دشوار و حتی ناممکن می‌سازد؛ اما از طریق واکاوی کنش سیاسی و رویکرد بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، بررسی تحولات منطقه و همچنین نگاهی به وضعیت میدانی و موازنه قوای نیروهای داخلی تا حدودی می‌توان آینده داعش را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
داعش در کشورهای مختلف جهان به سه شکل حضور دارد. نخست، کشورهایی که مناطقی از آن‌ها را تحت سیطره و کنترل خود درآورده است همانند عراق، سوریه و لیبی؛ دوم، کشورهایی که بدون تصرف و کنترل مناطقی در آن‌ها حضور دارد همانند مصر، تونس اردن و...؛ و سوم، کشورهایی که این سازمان در آن‌ها به عملیات تروریستی اقدام نموده است؛ از جمله فرانسه، بلژیک، ترکیه، یمن و غیره. به بیان دیگر، امروزه داعش تنها در عراق، سوریه و لیبی حضور ندارد، بلکه حوزه نفوذ آن از طریق گروه‌های طرفدار و هم‌پیمان خود به بیش از بیست کشور در سراسر جهان می‌رسد. از همین‌رو، برای ترسیم آینده داعش می‌بایست به صورت موردی این امر را مورد واکاوی قرار داد.
امروزه ترسیم چشم‌انداز داعش در عراق نسبت به کشورهای دیگر، شفاف‌تر و روشن‌تر به نظر می‌رسد. از اواسط سال ۲۰۱۵ میلادی عقب‌نشینی داعش از مناطق تحت سیطره خود در عراق آغاز شد. ارتش عراق و نیروهای بسیج مردمی موسوم به «حشد الشعبی» با حمایت مستشاری سپاه قدس و پشتیبانی حملات ائتلاف بین المللی ضد داعش توانستند مناطق گسترده‌ای از جمله الرمادی و فلوجه را از دست داعش آزاد کنند. هم‌اینک آخرین سنگر و قلب تپنده داعش در عراق، موصل، مرکز استان نینوا می‌باشد. بدیهی است که اگر آمریکا و بازیگران منطقه‌ای در بازپس‌گیری موصل توسط ارتش و حشد الشعبی مانع‌تراشی و سنگ‌اندازی نکنند این امر می‌تواند در کوتاه مدت موفقیت‌آمیز باشد. چرا که تجربه یک سال اخیر ارتش و نیروهای حشد الشعبی نشان داد که این نیرو‌ها عامل بسیار مهمی برای آزادسازی موصل محسوب می‌شوند.
آینده داعش در لیبی نیز به دلیل نزدیکی جغرافیایی این کشور با کشورهای اروپایی موجب شده است تا مقامات اروپایی از تهدیدات تروریستی به‌شدت در هراس باشند. از همین‌رو این کشور‌ها سعی می‌کنند برای از بین بردن تهدیدات داعش اقداماتی به منظور مقابله با آن انجام دهند. اما برخلاف کشورهای اروپایی برخی از کشورهای عربی منطقه از وضعیت آنارشیسم و بحرانی لیبی استقبال می‌کنند. چراکه تشکیل دولت باثبات و دموکراتیک در لیبی را به منزله تهدیدی برای رژیم‌های خود می‌پندارند. در همین راستا، خواهان تداوم وضعیت بحرانی در لیبی هستند. با این حال، وضعیت میدانی و موازنه قوای نیروهای داخلی به سود نیروهای تابع دولت وفاق ملی لیبی موسوم به نیروهای «البنیان المرصوص» است و نیروهای داعش در حال عقب‌نشینی به شهر سرت، پایگاه اصلی خود در لیبی هستند.
برخلاف عراق و لیبی پیش‌بینی آینده داعش در سوریه از ابهام و پیچیدگی بیشتری برخوردار است. این امر به دلیل نقش آفرینی و حضور بازیگران متعدد در بحران سوریه است. اکثر بازیگران منطقه‌ای تأثیرگذار در بحران سوریه از جمله ترکیه و عربستان سعودی به دلیل منافع خاص خود و تضاد منافع آن‌ها با ایران خواستار سرنگونی نظام سوریه هستند و تا زمانی که بشار اسد روی کار باشد خواهان حذف داعش از معادلات داخلی سوریه نیستند. رژیم اسراییل نیز خواستار ادامه بحران در سوریه و تضعیف ارتش سوریه و نیروهای حزب الله لبنان است. برایند این امر، ادامه حضور داعش در سوریه اگر چه با کنترل مناطق محدود، برای چند سال دیگر است. به تعبیر دیگر، پیچیدگی تحولات سوریه موجب می‌شود که آینده حضور داعش در سوریه از عراق و لیبی طولانی‌تر شود؛ مگر اینکه بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی به این نتیجه برسند که برای مبارزه با داعش در سوریه باید با یکدیگر همکاری کنند.
در مجموع می‌توان گفت که سرنگونی کامل داعش در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست. در واقع، بازپس‌گیری مناطق و عقب‌نشینی داعش به معنای سرنگونی آن نیست. چرا که با بازپس‌گیری مناطق تحت تصرف داعش و از بین بردن امکانات آن، ایدئولوژی افراطی این گروه حذف نمی‌شود؛ بلکه این تفکر همواره وجود داشته و نزد افراد هوادار و متمایل به این گروه باقی خواهد ماند.
داعش در کشورهای مختلف جهان به سه شکل حضور دارد. نخست، کشورهایی که مناطقی از آن‌ها را تحت سیطره و کنترل خود درآورده است همانند عراق، سوریه و لیبی؛ دوم، کشورهایی که بدون تصرف و کنترل مناطقی در آن‌ها حضور دارد همانند مصر، تونس اردن و...؛ و سوم، کشورهایی که این سازمان در آن‌ها به عملیات تروریستی اقدام نموده است؛ از جمله فرانسه، بلژیک، ترکیه، یمن و غیره. به بیان دیگر، امروزه داعش تنها در عراق، سوریه و لیبی حضور ندارد، بلکه حوزه نفوذ آن از طریق گروه‌های طرفدار و هم‌پیمان خود به بیش از بیست کشور در سراسر جهان می‌رسد. از همین‌رو، برای ترسیم آینده داعش می‌بایست به صورت موردی این امر را مورد واکاوی قرار داد.
امروزه ترسیم چشم‌انداز داعش در عراق نسبت به کشورهای دیگر، شفاف‌تر و روشن‌تر به نظر می‌رسد. از اواسط سال ۲۰۱۵ میلادی عقب‌نشینی داعش از مناطق تحت سیطره خود در عراق آغاز شد. ارتش عراق و نیروهای بسیج مردمی موسوم به «حشد الشعبی» با حمایت مستشاری سپاه قدس و پشتیبانی حملات ائتلاف بین المللی ضد داعش توانستند مناطق گسترده‌ای از جمله الرمادی و فلوجه را از دست داعش آزاد کنند. هم‌اینک آخرین سنگر و قلب تپنده داعش در عراق، موصل، مرکز استان نینوا می‌باشد. بدیهی است که اگر آمریکا و بازیگران منطقه‌ای در بازپس‌گیری موصل توسط ارتش و حشد الشعبی مانع‌تراشی و سنگ‌اندازی نکنند این امر می‌تواند در کوتاه مدت موفقیت‌آمیز باشد. چرا که تجربه یک سال اخیر ارتش و نیروهای حشد الشعبی نشان داد که این نیرو‌ها عامل بسیار مهمی برای آزادسازی موصل محسوب می‌شوند.
آینده داعش در لیبی نیز به دلیل نزدیکی جغرافیایی این کشور با کشورهای اروپایی موجب شده است تا مقامات اروپایی از تهدیدات تروریستی به‌شدت در هراس باشند. از همین‌رو این کشور‌ها سعی می‌کنند برای از بین بردن تهدیدات داعش اقداماتی به منظور مقابله با آن انجام دهند. اما برخلاف کشورهای اروپایی برخی از کشورهای عربی منطقه از وضعیت آنارشیسم و بحرانی لیبی استقبال می‌کنند. چراکه تشکیل دولت باثبات و دموکراتیک در لیبی را به منزله تهدیدی برای رژیم‌های خود می‌پندارند. در همین راستا، خواهان تداوم وضعیت بحرانی در لیبی هستند. با این حال، وضعیت میدانی و موازنه قوای نیروهای داخلی به سود نیروهای تابع دولت وفاق ملی لیبی موسوم به نیروهای «البنیان المرصوص» است و نیروهای داعش در حال عقب‌نشینی به شهر سرت، پایگاه اصلی خود در لیبی هستند.
برخلاف عراق و لیبی پیش‌بینی آینده داعش در سوریه از ابهام و پیچیدگی بیشتری برخوردار است. این امر به دلیل نقش آفرینی و حضور بازیگران متعدد در بحران سوریه است. اکثر بازیگران منطقه‌ای تأثیرگذار در بحران سوریه از جمله ترکیه و عربستان سعودی به دلیل منافع خاص خود و تضاد منافع آن‌ها با ایران خواستار سرنگونی نظام سوریه هستند و تا زمانی که بشار اسد روی کار باشد خواهان حذف داعش از معادلات داخلی سوریه نیستند. رژیم اسراییل نیز خواستار ادامه بحران در سوریه و تضعیف ارتش سوریه و نیروهای حزب الله لبنان است. برایند این امر، ادامه حضور داعش در سوریه اگر چه با کنترل مناطق محدود، برای چند سال دیگر است. به تعبیر دیگر، پیچیدگی تحولات سوریه موجب می‌شود که آینده حضور داعش در سوریه از عراق و لیبی طولانی‌تر شود؛ مگر اینکه بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی به این نتیجه برسند که برای مبارزه با داعش در سوریه باید با یکدیگر همکاری کنند.
در مجموع می‌توان گفت که سرنگونی کامل داعش در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست. در واقع، بازپس‌گیری مناطق و عقب‌نشینی داعش به معنای سرنگونی آن نیست. چرا که با بازپس‌گیری مناطق تحت تصرف داعش و از بین بردن امکانات آن، ایدئولوژی افراطی این گروه حذف نمی‌شود؛ بلکه این تفکر همواره وجود داشته و نزد افراد هوادار و متمایل به این گروه باقی خواهد ماند.
همچنین عواملی از جمله: ساختار تشکیلاتی منظم، توانایی در جذب نیروی انسانی و جنگجویان خارجی، منابع مالی متعدد، تاکتیک‌های جنگی و... این سازمان نشان داد که داعش پتانسیل آن را دارد که چند سال بعد با بهره‌برداری از بحران‌های داخلی یا خلاء امنیتی در کشورهای منطقه فعالیت خود را از نو سازماندهی کند. در نهایت این نکته قابل ذکر است که وجود شرایط نامساعد کشورهای منطقه از قبیل فساد اداری، سیاسی و اقتصادی، تبعیض قومیتی، خلاء امنیتی و... ظهور جریا‌‌ن‌ها و گروه‌های دیگری حتی رادیکال‌تر از داعش را هم فراهم می‌آورد.
نظر شما