درآمدی بر حضور اقتصادی عربستان و قطر در مصر


 

بعد از تحولات ناشی از بیداری اسلامی کاهش رشد اقتصادی در مصر به کمتر از 2 درصد با 20 میلیون نفر جمعیت جوان بین 18 تا 29 سال مشکلات زیادی ایجاد کرده است. 51 درصد جوانان فقرزده هستند و 24.9 درصد آنها بیکارند. تخمین زده می‌شود 12 درصد از کل حجم سرمایه‌گذاری‌هایی که بین سال‌های 2006 تا 2011 وارد مصر شده‌اند از کشور خارج شده‌اند. حجم سرمایه‌گذاری‌های خارجی در سه ماهه سوم سال مالی 2012-2011 در مصر بالغ بر 3.13 میلیارد دلار بوده است. از آنجا که 2.49 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیز در همان دوره سه ماهه از کشور خارج شده است، میزان خالص افزایش سرمایه‌گذاری خارجی بالغ بر640 میلیون دلار بوده است. ذخایر ارزی مصر به‌شدت کاهش یافته است و از 36 میلیارد دلار در سال 2010 میلادی به کمتر از 18 میلیارد دلار تا پایان سال 2011 رسیده  است. بانک مرکزی مجبور شده است، طی ماه‌های اخیر برای حفظ ارزش پول ملی برداشت بیشتری از ذخایر ارزی انجام دهد.
 در زمان مبارک عربستان به عنوان یکی از مهمترین کشورهای عربی سرمایه‌گذار در مصر مطرح بود. ارزش سرمایه‌گذاری این کشور در مصر بین 5/4 تا 4/5 میلیارد دلار برآورد می‌شد؛ حدود 80 درصد این سرمایه‌ها در بخش‌های املاک و گردشگری متمرکز بوده است و 20 درصد باقی‌مانده در بخش تجارت فعال است. عربستان به‌تدریج پذیرای بیش از دومیلیون کارگر مصری شد که در پایان هر ماه بخش عمده‌ای از دستمزد خود را به کشورشان ارسال می‌کردند. از نظر فعالان  اقتصادی و مقامات مصری محیط سرمایه‌گذاری مصر بنابر ماهیت خود بیشتر جاذب سرمایه‌گذاران خلیج فارس نظیر عربستان سعودی، کویت و قطر است. در حال حاضر عربستان و قطر بیشترین سهم را درکمک و سرمایه‌گذاری در مصر دارند. عربستان قول داده که ۴ میلیارد دلار به مصرکمک کند. این کشور هم‌اکنون مبلغ 1 میلیارد دلار به بانک مرکزی مصر، 500 میلیون دلاری برای حمایت اقتصادی و مبلغ 250 میلیون دلار برای حمایت از واردات گاز به مصر اختصاص داده است. ارزش سرمایه‌گذاری عربستان بخش املاک در مصر 27 میلیارد دلار است.
 سرمایه‌گذاران کشورهای حوزه خلیج فارس اعلام کرده‌اند باید بسیاری از محدودیت‌ها، مانند اغتشاش مالی و خروج امن از بازار رفع شده و پرونده‌های حقوقی مربوط به سرمایه‌گذاران عربستانی حل و فصل شود. مصر برنامه‌هایی را طراحی کرده تا شرایط سرمایه‌گذاری بهبود یابد. دولت بخصوص بر احیای صنعت گردشگری مصر تمرکز کرده است. صنعت توریسم بیش از ده درصد تولید ناخالص داخلی  مصر را تشکیل می‌دهد و نقش مهمی در ایجاد اشتغال و درآمد داشته است. در این چارچوب نخست‌وزیر قطر در قاهره اعلام کرد که کشورش طی 5 سال آینده، 18 میلیارد دلار در مصر سرمایه‌گذاری می‌کند. وی پس از دیدار با مرسی تاکید کرد قطر در زمینه برق، گاز طبیعی و گردشگری در مصر سرمایه‌گذاری می‌کند. بر این اساس حجم سرمایه‌گذاری‌های قطر از 3.4 میلیون دلار در سه ماهه دوم سال مالی 2012-2011 به 13.2 میلیون دلار در سه ماهه سوم رسیده است. ورود قطر به بازارهای مصر با سرمایه‌گذاری 250 میلیون دلاری بانک سرمایه‌گذاری قطر، کیواینوست، در سهام ای اف جی ـ هرمس مصر با 60 درصد مالکیت آن، آغاز شد. قطر کمکی مالی به ارزش دو میلیارد دلار با هدف جلوگیری از کاهش ارزش پول مصر به این کشور ارائه داد و تا به حال 500 میلیون دلار از این وام را پرداخت کرده و بقیه دو میلیارد دلار را در سه مرحله در ماههای سپتامبر، اکتبر و نوامبر پرداخت خواهد کرد. انجمن بازرگانان مصر اعلام کرده در حال حاضر سرگرم ایجاد یک شورای بازرگانی میان قطر و مصر هستند. اقداماتی با هدف افزایش شمار کارگران مصری در قطر و شکوفایی بازار املاک در این کشور انجام شده است. این اقدامات در راستای میزبانی قطر در جام جهانی 2022 است. با افزایش شمار پروازهای بین مصر و قطر کاهش تشریفات سفر آغاز شده است. با توجه به این تحولات انتظار می‌رود که میزان سرمایه‌گذاری‌های قطر در مصر در سال‌های آتی به 30 میلیارد دلار برسد.
در هر حال باید توجه داشت کمک اقتصادی عربستان سعودی و شورای همکاری خلیج فارس به مصر منجر به ایجاد ساختارهای مستقل و پویای اقتصادی مبتنی بر ساختار و ظرفیت‌های بومی این کشور نخواهد شد. در حقیقت به نظر می‌رسد این امر در بلندمدت باعث تداوم روابط وابستگی و تحریف هویت ملی مصر با ادغام نامتوازن در اقتصاد جهانی خواهد شد. سرمایه‌گذاری‌های وعده داده شده چندان با روند واقعیات موجود همخوانی ندارد و بیشتر در بخش‌های غیرتولیدی است. در حقیقت هدف کشورهای عربی تاثیرگذاری بر سیاست خارجی مصر است. در این چارچوب محمد مرسی در اولین سفر دیپلماتیک خود به عربستان رفت که یادآور سفر حسن البنا از چهره‌های بارز اخوان‌المسلمین مصر به عربستان بود. این سفر نشانگر این واقعیت بود که مصر و عربستان از لحاظ تاریخی  دارای روابط مستحکمی هستند و این روابط می‌تواند در شرایط جدید منطقه همچنان پایدار و اثرگذار باقی بماند. سخنرانی رئیس‌جمهورمصر در افتتاحیه سران غیرمتعهدها در تهران و سپس تأکید بر آن در نشست وزارتی اتحادیه عرب در قاهره نشان می‌دهد مرسی سعی دارد کشورهای عرب ثروتمند را از خود راضی نگاه‌ دارد. مرسی، سعودی‌ها را حامی اصلی اسلام «سنی» معرفی می‌کند که نشان از هدف احتمالی وی در استفاده از تمایزات مذهبی در جهت رفع مشکلات اقتصادی دارد. در این ارتباط یکی از شروط مهم ریاض برای کمک اقتصادی به قاهره دوری این کشور از ایران است. این موضوع مانعی در ارتقا روابط ایران و مصر در آینده است. موضع کنونی مصر در قبال بحران سوریه نیز در این راستا است. این امر قطعا بر استقلال سیاسی و اعتبار مصر در جهان عرب تأثیر منفی خواهد داشت و در بلندمدت خاورمیانه را به‌عنوان کانون تنش و نه توسعه حفظ خواهد کرد.