نگاهی دوسویه به سفر دونالد ترامپ به عربستان سعودی


حسین آجورلو

نگاهی دوسویه به سفر دونالد ترامپ به عربستان سعودی

دکتر

چهارشنبه 3 خرداد 1396
 
 

در تاریخ 20 تا 22 می 2017، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات ‌متحده آمریکا، در اولین سفر خارجی خود به کشور عربستان سعودی رفت. در این سفر دو روزه مقامات عالی‌رتبه دو کشور با هم دیدار کردند و چندین تفاهم‌نامه‌ و قرارداد در حوزه‌های سیاسی،‏ اقتصادی، زیربنایی و نظامی به امضا رساندند. در حاشیه این سفر‏، اجلاس سران اسلامی، عربی و آمریکایی با حضور مقامات ارشد 54 کشور عربی و اسلامی برگزار شد. اگرچه دیدار رسمی مقامات یک کشور از کشور دیگر عرف بین‌المللی است، ولی برخی از دیدارها مانند سفر دونالد ترامپ به عربستان سعودی، به‌دلیل اهمیت سیاسی، اقتصادی و امنیتی آن، از اهمیتی برخوردار است، در‌این‌راستا این یادداشت در تلاش است که به اهداف این سفر ازسوی ایالات متحده آمریکا و عربستان سعودی بپردازد.

ایالات ‌متحده آمریکا در این سفر اهداف سیاسی، اقتصادی و راهبردی را پیگیری می‌کند که برخی از مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

1. ایجاد اشتغال در ایالات متحده آمریکا: دونالد ترامپ، در ابتدای سال 2017، با وعده ایجاد اشتغال برای مردم ایالات ‌متحده آمریکا وارد کاخ سفید شده و تاکنون نیز سیاست خارجی و اقتصادی خود در کنار ابعاد سیاسی و امنیتی در این حوزه تعریف کرده است. دراین‌راستا می‌توان یکی از مهم‌ترین اهداف سفر ترامپ به عربستان سعودی را تأمین منافع اقتصادی بیان کرد، شاهد مدعا نیز امضای قراردادها و تفاهم‌نامه‌هایی به ارزش نزدیک به پانصد میلیارد دلار بین دو کشور است. در صورت اجرایی شدن این قراردادها و تفاهم‌نامه‌ها ترامپ می‌تواند به بخشی از وعده‌های خود در ایجاد اشتغال عمل کند و این امر برای کاخ سفید از اهمیت فروانی برخوردار است.

2. کاستن از فشار رسوایی پرونده ارتباط با روسیه: هدف بعدی سفر ترامپ به عربستان سعودی را می‌توان به‌نوعی تحت تأثیر قرار دادن مباحث مربوط به مشکلات اخیر ترامپ با اف‌بی‌ای و کنگره درمورد پرونده ارتباطات با روسیه دانست که به‌شدت جایگاه ترامپ را در داخل با چالش روبه‌رو کرده است، به‌نظر می‌رسد ترامپ با سفر پرهیاهوی خود به عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی در پی آرام کردن اوضاع به نفع خود است.

3. بهبود بخشیدن وضعیت هم‌پیمانان ایالات ‌متحده آمریکا در معادلات منطقه‌ای غرب آسیا: هدف دیگر سفر ترامپ به عربستان سعودی بهبود بخشیدن وضعیت هم‌پیمانان ایالات‌ متحده آمریکا در معادلات منطقه‌ای غرب آسیا است؛ زیرا در چند سال اخیر وضعیت متحدان این کشور نسبت به ائتلاف‌های رقیب همچون جمهوری اسلامی ایران، سوریه، روسیه از وضعیت کاهنده برخوردار بوده و این امر برای کشور مدعی رهبری جهان مقبول نیست.

4. تغییر شکاف عربی ـ رژیم صهیونیستی به شکاف عربی ـ ایرانی: هدف دیگر ترامپ افزایش ایران هراسی با هدف، تغییر شکاف عربی ـ رژیم صهیونیستی به شکاف عربی ـ ایرانی در جهان عرب است؛ زیرا هرچه ایران هراسی در جهان عرب تشدید شود شکاف عربی ـ ایرانی عمیق شده و درنتیجه تهدید رژیم صهیونیستی برای جهان عرب از اولویت خارج و به تهدید ثانویه تبدیل می‌شوند و در این بین رژیم صهیونیستی فضای مناسبی برای تداوم سیاست‌های خود پیدا کرده و به این وسیله هم به مهار جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان چالشگر سیاست خارجی ایالات ‌متحده آمریکا در منطقه غرب آسیا و عرصه بین‌الملل می‌پردازد. در ضمن با تقویت ایران‌هراسی زمینه نزدیکی اعراب و رژیم صهیونیستی بر مبنای تهدید مشترک هم فراهم می‌شود که این امر نیز به‌نوعی مشروعیت بخشیدن به موجودیت این رژیم است که ایالات‌ متحده آمریکا همراه رژیم صهیونیستی آن را در بلندمدت پیگیری می‌کند.

5. مدیریت منافع ملی و امنیتی ایالات ‌متحده آمریکا: هدف دیگر سفر ترامپ به عربستان سعودی به‌نوعی تلاش در جهت مدیریت منافع ملی و امنیتی ایالات ‌متحده آمریکا در منطقه پر آشوب غرب آسیا است؛ زیرا ایالات متحده آمریکا به‌دنبال شکل‌‌دهی نظام امنیتی است که ایالات‌ متحده آمریکا در رأس آن باشد، ولی در بطن آن حضور جدی نداشته باشد. به‌عبارت‌دیگر، به پیشبرد سیاست خارجی ایالات ‌متحده آمریکا به‌وسیله کشورهای همسو در منطقه با هزینه ایشان بپردازد، دلیل آن نیز می‌تواند کاهش قدرت بازیگری منطقه غرب آسیا در عرصه بین‌الملل و همچنین کاهش اهمیت ژئوپلیتیک این منطقه در چشم‌انداز سیاست خارجی ایالات‌ متحده آمریکا باشد.

ازسوی دیگر عربستان سعودی نیز با تدارک و آماده‌سازی بستر این سفر و همچنین برگزاری اجلاس اسلامی، عربی و آمریکایی به‌دنبال اهداف خود بودند که برخی از مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

1. دخالت دادن بیشتر ایالات متحده آمریکا در معادلات منطقه‌ای غرب آسیا: در چند سال اخیر راهبرد سیاست خارجی ایالات‌ متحده آمریکا در منطقه غرب آسیا به سویی پیشرفته که از درگیر شدن جدی در مسائل غرب آسیا پرهیز کند، دراین‌راستا به‌نظر می رسد اصلی‌ترین هدف عربستان سعودی از تدارک سفر ترامپ، تلاش در جهت درگیر کردن بیشتر ایالات‌ متحده آمریکا در معادلات منطقه‌ای غرب آسیا است تا بدین‌وسیله جایگاه خود را نسبت به رقیب منطقه‌ای خود یعنی جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران بهبود ببخشد.

2. جایگزین کردن جمهوری اسلامی ایران به‌جای عربستان سعودی به‌عنوان زادگاه و حامی ترورسم تکفیری مسلح: بر کسی پوشیده نیست که گروه‌های تکفیری با این سطح از توان نظامی، عملیاتی و تسلیحاتی مورد حمایت یک و یا چند بازیگر دولتی و غیردولتی در عرصه نظام بین‌الملل هستند که اهداف سیاسی و امنیتی خود را به شکل مستقیم و یا غیرمستقیم از این طریق تأمین می‌کنند. درمورد اینکه چه کشورهایی از این افکار و گروه‌ها حمایت می‌کنند، نام کشورهای زیادی مطرح شده است که نام دولت و نهادهای تحت حمایت عربستان سعودی به شکل رسمی و غیررسمی عنوان می‌شود، به‌طوری ‌که امروزه حتی متحدان سنتی این کشور چه در جهان عرب و چه در غرب نیز از مطرح کردن این امر ابایی ندارند. یکی از اهداف تدارک سفر ترامپ به عربستان سعودی و برگزاری اجلاس اسلامی، عربی و آمریکایی جایگزین کردن جمهوری اسلامی ایران به‌جای عربستان سعودی خود به‌عنوان زادگاه و حامی ترورسم تکفیری مسلح است.

3. ترغیب ایالات ‌متحده آمریکا به سخت‌گیری بیشتر نسبت به جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران: هدف دیگر عربستان سعودی ترغیب ایالات ‌متحده آمریکا به سخت‌گیری بیشتر نسبت به جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران است؛ زیرا به‌نظر می‌رسد علی‌رغم انتقادات تیم ترامپ به برجام، نگاه کلی کاخ سفید به این توافق‌نامه حفظ آن است و آن را عاملی در جهت مهار جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران می‌دانند، درحالی‌که عربستان سعودی برجام را عامل تقویت موضع جمهوری اسلامی ایران می‌داند، به‌همین‌دلیل به‌دنبال راضی کردن ایالات ‌متحده آمریکا برای فشار بیشتر به جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران است.

4. تقویت ارتش عربستان سعودی: هدف دیگر عربستان سعودی از تدارک سفر ترامپ تقویت ارتش عربستان سعودی است؛ زیرا ایالات ‌متحده آمریکا به‌دلیل فشار داخلی و بین المللی (همچون مسائل حقوق بشری‏، حمایت از تروریسم تکفیری و همچنین فشار لابی صهیونیستی برای کنترل تسلیحات اعراب) با احتیاط زیادی وارد معاملات تسلیحاتی با عربستان سعودی ‌شده است، ولی مقامات این کشور با ارائه پیشنهادات وسوسه کننده (نزدیک به 350 میلیارد دلار) به ترامپ، درصدد ارتقا قدرت نظامی خود به قدرت برتر منطقه برای توازن قوا با قدرت نظامی جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران هستند که این امر نیازمند تسلیح ارتش این کشور به تسلیحات جدید نظامی و امنیتی است.

5. مشروعیت‌زایی به روند جانشینی شاهزاده محمد بن سلمان: هدف دیگر عربستان سعودی از تدارک سفر ترامپ مشروعیت زایی به روند جانشینی شاهزاده محمد بن سلمان است. به‌نظر می‌رسد ملک سلمان و شاهزاده محمد بن سلمان درپی به‌دست گرفتن قدرت از خاندان ملک عبدالعزیز، به خانواده ملک سلمان هستند و بدین ترتیب، برای مشروعیت زایی خود در داخل و خارج اقدامات گسترده‌ای را آغاز کرده‌اند تا قابلیت‌های اداره کشور توسط شاهزاده محمد بن سلمان را هم در داخل و هم در خارج نشان دهند؛ زیرا شاهزاده محمد بن سلمان در سفر مارس 2017 به واشنگتن تدارک بیننده اصلی این دیدار و برگزاری اجلاس اسلامی، عربی و آمریکایی بود.

6. کسب پرستیژ بین‌المللی: هدف دیگر عربستان سعودی از تدارک سفر ترامپ و برگزاری اجلاس اسلامی، عربی و آمریکایی نشان دادن قدرت و توان دیپلماتیک و به‌تبع آن قدرت تأثیرگذاری خود به متحدان و رقبای منطقه‌ای خود است؛ زیرا تدارک اجلاسی فوری با شرکت بیش از پنجاه کشور که نزدیک به سی کشور در حد سران در آن مشارکت داشته باشند نشان دهند قدرت دیپلماتیک بالای این کشور می‌باشد که می‌تواند ترامپ را تحت تأثیر قرار دهد که نقش بیشتری برای این کشور در جهان عرب و جهان اسلام قائل باشد و ازسوی دیگر توان دیپلماتیک خود را به رخ دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (که توان آن در موضوع برجام مورد تحسین همه طرف‌ها موافق و مخالف  قرار گرفت) بکشد، ازسوی دیگر از فشار بین‌المللی (به‌دلیل نقض مکرر حقوق بشر در داخل و جنایت جنگی در یمن ایجاد شده بود) خارج شود.

درکل به‌نظر می‌رسد، سفر ترامپ به عربستان سعودی بیشتر تاکتیکی بوده تا راهبردی و در راستای تأمین هرچه بیشتر اهداف داخلی ایالات متحده آمریکا طراحی شده است، با‌این‌حال به‌نظر می‌رسد این سفر به تقویت سیاست خارجی این کشور در غرب آسیا و همچنین ارتقاء روحیه و نیز هماهنگی داخلی متحدان منطقه‌ای ایالات ‌متحده آمریکا کمک کرده است. سفر فوق، اما برای عربستان سعودی بیشتر راهبردی بوده و این کشور تلاش کرده تا ضمن متعهدسازی دوباره ایالات ‌متحده آمریکا به امنیت خود در منطقه، موازنه قدرت را علیه جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران در معادلات منطقه‌ای برهم بزند و از همه مهم‌تر اینکه مفهوم‌سازی جدیدی از تروریسم با متهم کردن جمهوری اسلامی ایران و شیعیان به دست دهد تا از این مهمل از زیر فشار جامعه جهانی به‌عنوان تأمین‌کننده اصلی مادی و معنوی داعش و دیگر گروه‌های تکفیری خارج گردد. به‌نظر می‌رسد هوشیاری هرچه بیشتر جمهوری اسلامی ایران نسبت به این مفهوم‌سازی جدیدی ازسوی رژیم سعودی امری ضروری و کلیدی است و باید با آن با قدرت مقابله کند.