دکتر

 

 

از ژانویه سال 2015، حملات تروریستی که در کشورهای اروپایی بلژیک، دانمارک، فرانسه، آلمان، روسیه، سوئد و انگلستان رخ داده است موجب مرگ 335 نفر و زخمی شدن حدود 1550 نفر شده است. دراین‌میان، آخرین حمله تروریستی در لندن به‌عنوان بخشی از موج حملات تروریستی در اروپا، موجب برجسته شدن پرسش‌هایی از این دست شده است: که افراط‌گرایان سلفی، چرا موفق به انجام کنش‌های تروریستی متعدد در خاک اروپا می شوند؛ دلیل ناکامی دستگاه‌های امنیتی در پیشگیری از این حملات چه بوده است و  مهم‌تر از همه آنکه تهدیدزدایی از افراط‌گرایی سلفی چگونه باید صورت گیرد.

به‌نظر می‌رسد، تاکتیک‌های متنوع مورد استفاده تروریست‌ها از حمله با چاقو گرفته تا تیراندازی، حملات انتحاری و حمله با خودرو، نشانگر وجود سطحی از برنامه‌ریزی پیچیده دراین‌گونه حملات باشد. باوجود‌این، جدا از اقدامات برنامه‌ریزی شده توسط شبکه‌های تروریستی، شاهد گسترش حرکت‌های تک روانه‌تر، خام‌تر و درعین‌حال محتاطانه‌تر سلول‌های تروریستی در اروپا هستیم. البته با اجرای اقدامات جدید مبارزه با تروریسم و افزایش همکاری در حوزه امنیت شاهد آن بودیم که در اروپا از ده‌ها حمله تروریستی جلوگیری شده است و چندین شبکه و سلول افراط‌گرایان سلفی متلاشی شده است. باوجوداین، تروریست‌هایِ تنها ولی متأثر از ایدئولوژی جهادگرایی سلفی همچنان به تولید تهدید در اروپا می‌پردازند.

برای درک بهتر تهدیدات تروریستی در اروپا بهتر است در ابتدا این تهدیدات رده‌بندی شود. به‌نظر می‌رسد، اروپا با سه تهدید فوری، مستمر و بلندمدت تروریستی مواجه است. «تهدید فوری» اروپا از شبکه‌های اروپایی داعش ازجمله «واحد عملیات خارجی داعش» بر می‌خیزد. شبکه‌ای که افراد را آموزش می‌دهد و برای ارتکاب حملات پیچیده به اروپا گسیل می‌دارد. درواقع، جنگ داخلی سوریه موجب شد، ایدئولوژی‌های افراطی سلفی، به‌صورت گسترده‌ای در میان مسلمانان ساکن در شهرهای اروپایی، زمین‌بازی و شبکه هایی را در اختیار گیرند. بستری که موجبات رفت‌وآمد گروه‌های سلفی جهادی را بین غرب آسیا و اروپا مهیا کرد. «تهدید مستمر» اروپا نیز، برآمده از شبکه‌های جاافتاده داعش و القاعده در این قاره است. شبکه‌هایی افراطی که پایه جذب نیرو و توطئه در اروپا به‌ویژه در کشورهای فرانسه و بلژیک هستند و بیشتر شبکه‌های زندان و شبکه‌های جنایی را در بر می‌گیرند. «تهدید بلندمدت» نیز محصول افراط‌گرایی عمیق جوامع مسلمان به حاشیه رانده شده اروپایی است. جوامعی که به‌دلیل ناکامی سیاست ادغام، دچار انزوای اقتصادی و اجتماعی شده‌اند، انزوایی که به همراه از خود بیگانگی هویتی، آنها را مستعد پیوستن به گروه‌های تروریستی جهادی می‌کند.

شبکه‌های گسترده و سلول‌های پر تعداد از فعالان و حامیان بالقوه گروه‌های سلفی جهادی، دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی اروپایی  را با چالش‌های مهم مواجه کرده است. یکی از این چالش‌ها، چالش نظارت و کنترل است. می‌دانیم که نظارت بر مظنونین و گروه‌های واجد تهدیدات بالقوه، نیازمند نظارت بر هزاران نفری است که به‌صورت عمیقی با جوامع خود در شهرهای اروپایی در پیوند هستند و به‌صورت گسترده‌ای از ابزارهای تکنولوژیکی و ارتباطی استفاده می‌کنند. درضمن، هرچه به سمت حرکت‌های تک‌روانه‌تر، خام‌تر و درعین‌حال محتاطانه‌تر سلول‌های تروریستی پیش برویم، پیش‌گیری از وقوع حملات تروریستی نیز مشکل‌تر خواهد شد.

وجود تعداد قابل‌توجهی از اهداف برای حملات تروریستی نیز چالش بعدی دستگاه‌‌های اطلاعاتی و امنیتی اروپاست. در موج جدید حملات تروریستی در اروپا، تروریست‌ها به‌صورت فزاینده‌ای شهروندان عادی را با هدف ایجاد تلفات گسترده مورد حمله قرار داده‌اند. این پدیده، در کنار چالش‌های نظارتی پیش گفته، حفاظت از قلمرو ملی را برای دستگاه‌های امنیتی بسیار دشوار کرده است. «حملات تروریستی به نیس فرانسه و منچستر انگلستان نیز نشان داد که تروریست‌ها با هدف ایجاد یک حس عمومی از ناامنی و درگیر کردن بیشتر نیروهای اطلاعاتی و امنیتی در سطحی گسترده‌تر، عملیات خود را به شهرهای دیگری غیر از پایتخت‌های اروپایی گسترش داده‌اند». 

خلاصه آنکه، تهدید جان شهروندان اروپایی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تهدیدات فراروی اروپای امروز، فقط و فقط درصورت مواجهه‌ای عالمانه با «تهدید بلندمدت» و «تهدیدات مستمر»، در عین توجه به «تهدیدات فوری» ممکن خواهد بود. درواقع انجام اقداماتی چون عملیات سایبری، مدیریت بحران از نقطه آغاز حرکت‌های تروریستی در غرب آسیا» گسترش عملیات واکنش سریع به تهدیدات و یا گسترش همکاری نهادینه میان دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی اروپا گرچه لازم است، ولی کافی نیست. اروپای امروز چاره‌ای جز توجه نهادمند به پدیده جوامع اسلامیِ مواجه با از خودبیگانگی هویتی و همچنین مقابله عالمانه با جنبش‌های اسلام‌هراس و مهاجرستیزی که موجب بازتولید دور باطل خشونت در اروپا شده‌اند ندارد.