ترکیه  ـ  قطر و هم پیمانی با محور ضد غربی



ترکیه  ـ  قطر و هم پیمانی با محور ضد غربی

الیاس واحدی
 
یکشنبه 12 شهریور 1396

به‌دنبال آغاز روندی جدید در سیاست خارجی ترکیه در سال 2016 که ترمیم مناسبات با روسیه، همکاری با ایران و مقابله با تشکیل دولت کردی در سوریه به جای تلاش برای ساقط کردن دولت قانونی بشار اسد در سوریه از مهم‌ترین مولفه های این روند جدید بود، شاهد حرکت سیاست خارجی ترکیه خارج از مسیر و نقش تعیین‌شده توسط آمریکا بودیم. به‌همین‌خاطر آمریکا و اروپا در مقابل کودتای نافرجام ترکیه در 2016 رفتار غیردوستانه‌ای با ترکیه داشتند و به اعتقاد برخی تحلیلگران حتی در زمره گردانندگان پشت‌پرده این کودتا نیزبودند. هم‌زمان با این، اصرار آمریکا در کمک به شبه‌نظامیان کرد سوریه (ی.پ.گ) و مقاومت دربرابر تحویل فتح‌الله گولن فعال سیاسی ـ مدنی ترک مقیم آمریکا (متهم اصلی در کودتای نافرجام 2016) به ترکیه ازسوی اکثر سیاستمداران و نخبگان سیاسی ترکیه به‌مثابه دشمنی یا دست‌کم عدم صداقت آمریکا در روابط با ترکیه تلقی شده و به فضای بدبینی درمورد سیاست‌های آمریکا را بیش‌ازپیش عمق بخشید.  افزون‌براین، بحران در روابط قطر با متحدین عربی آمریکا و حمایت جدی ایران و ترکیه ازقطر و نیز وضع تحریم‌های جدید علیه ایران و روسیه توسط آمریکا، همه خبر از صف‌بندی جدید در بین بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای غرب آسیا می‌دهند و نزدیک شدن ترکیه و قطر به محور روسیه ـ ایران ـ چین دربرابر اتحاد آمریکا ـ عربستان ـ رژیم صهیونیستی صف‌بندی موصوف را روزبه‌روز پررنگ‌تر می‌سازد. 

شکاف در روابط ترکیه و قطر با آمریکا و محور عربستان در منطقه به سال‌های قبل بر می‌گردد. حمایت این دو کشور از جنبش سیاسی ـ اجتماعی اخوان‌المسلمین در جهان عرب، سبب ناخشنودی آمریکا و عربستان شده و منجربه حمایت این دو از کودتای ژنرال السیسی علیه محمد مرسی در مصر شد. به‌رغم اینها هدف‌گذاری تغییر دولت در سوریه در سیاست خارجی آنکارا ـ دوحه سبب شد تا  این دو به‌رغم اختلافات بنیادین با عربستان و آمریکا وارد محور غربی ـ عربی ضد دولت سوریه شوند. پس از تغییر مواضع رسمی ترکیه در موضوع سوریه که درپی عدم اقناع آمریکا درمورد دست کشیدن از حمایت منطقه مستقل کردی در مجاورت مرز ترکیه (در شمال سوریه) صورت گرفت، رایزنی سه‌ جانبه روسیه ـ ترکیه ـ ایران برای حل موضوع سوریه قوت گرفت که ثمره آن تاکنون برگزاری پنج نشست سه جانبه  و برقراری آتش‌بس و مبادله انسانی در برخی مناطق مهم درگیری مانند حلب و غیره و نیز ایجاد مناطق امن یا کاهش تنش در خاک سوریه بوده است . بعد از تنش بین قطر و سایر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، قطر نیز از محور غربی ـ عربی در موضوع سوریه دور شده و بیشتر به ترکیه و ایران نزدیک شده است که این رویدادها واقعی بودن صف‌بندی جدید در منطقه را نشان می‌دهد. نکته در خور توجه دراین‌زمینه این است که کشور ترکیه دراین‌میان ضمن حفظ روابط پیشین خود با آمریکا و عربستان سعودی ازیک‌سو و اعضای اتحادیه اروپا ازسوی‌دیگر، سیاست‌های مستقل از غرب و متحدین منطقه‌ای آن را نیز در پیش گرفته است و این استقلال  به قدری برای دولت ترکیه مهم است که به‌رغم اعتراضات شدید کشورهای عربی از حضور نظامی در قطر صرف‌نظر نکرد؛ البته این قضیه درمورد قطر هم صدق می‌کند.  
هرچند فاصله گرفتن ترکیه و قطر از محور آمریکا ـ رژیم صهیونیستی و اعراب متحد آمریکا در شرایط کنونی بیشتر شبیه یک تاکتیک نه یک راهبرد به‌نظر می‌رسد، ولی توجه به این واقعیت لازم است که برخی اتحادها نظیر هم‌پیمانی نظامی و اقتصادی ترکیه با آمریکا و اتحادیه اروپا در آغاز کار از همین تاکتیک‌ها و همکاری‌های موردی شروع شده است. 
 
قطر کشوری عربی است که نمی‌تواند بدون پیوند با همسایگان عرب خود و نیز رابطه با آمریکا جایگاه کنونی خود را حفظ کند. ترکیه نیز دارای دومین ارتش قدرتمند در بین اعضای ناتو است و اکثر ساختارهای دفاعی ـ امنیتی این کشور در پیوند تنگاتنگ با ناتو شکل گرفته است که یکی از مظاهر این پیوند پایگاه هوایی اینجیرلیک است که ده‌ها فروند هواپیمای جنگی اعضای ناتو و متحدین این سازمان در آنجا مستقر هستند و نیز طبق اعلام منابع مختلف بین پنجاه  تا نود عدد بمب اتمی  تیپ «بی 61» متعلق به آمریکا در این پایگاه نگهداری می‌شود؛ بنابراین اگر ترکیه خواهان خروج از این سازمان هم باشد به اعتقاد کارشناسان این فرآیند در دوره بلندمدت حدود دویست ساله قابل انجام است. ازطرف‌دیگر، ترکیه نزدیک به شصت درصد از تجارت خارجی خود را با کشورهای عضو اتحادیه اروپا انجام می‌دهد؛ بنابراین انصراف ترکیه از عضویت در این اتحادیه و جایگزینی کشورهای دیگر به‌عنوان شریک تجاری حداقل در کوتاه‌مدت ممکن نیست.   
 
بنابراین می‌توان نتیجه‌گیری کرد که نزدیک ترکیه و قطر به محور مقاومت ضدغربی هرچند تصمیمی راهبردی و بلندمدت نیست، ولی با نتایجی مانند گسترش کمی و کیفی آتش‌بس در سرزمین سوریه، مقابله با سیاست‌های جدید ضد فلسطینی رژیم صهیونیستی و بی‌اعتنایی ترکیه به تحریم‌های جدید علیه ایران، روسیه و قطر همراه می‌شود.