روابط ترکیه و اتحادیه اروپا در فضای جدید منطقه‌ای
روابط ترکیه و اتحادیه اروپا در فضای جدید منطقه‌ای
یکشنبه 26 اردیبهشت 1395
پیدایی بحران‌های منطقه‌ای و متعاقب آن گسیل شدن موج دامنه‌دار آوارگان به‌سوی ساکنان قاره سبز، نقش و جایگاه ترکیه را نزد مقامات بروکسل به‌عنوان دروازه امنیت اروپا بالا برد. قدرت‌های اروپایی در پی این تحولات بار دیگر متوجه اهمیت ژئوپلیتیک ترکیه شده و از نزدیک قدرت مانور و نقش‌آفرینی آنکارا را در تأمین و حفظ ثبات و آرامش داخلی‌شان لمس کردند. در این میان برای حفظ ثبات خود از در دوستی با ترکیه برآمدند. از بارزترین نشانه‌های همکاری آنکارا با بروکسل چالش پناهندگان و کنترل آن است.
بنا به آخرین آمارها بیش از یک‌میلیون و دویست هزار پناهنده وارد مرزهای اروپا شده است. با توجه به تداوم ناامنی‌ها در سوریه، عراق و افغانستان انتظار می‌رود که این رقم طی ماه‌های آتی به بالای دو میلیون برسد. قدرت‌های اروپایی که یک‌باره متوجه این تهدید شدند، دست به تحرکات جدی برای کنترل آن زدند. در این میان یکی از مؤثرترین گزینه‌ها جهت مهار بحران، همکاری با کشور مبدأ انتقال پناهجویان (ترکیه) بود. ترکیه به‌عنوان دروازه اروپا مورد متوجه قدرت‌های بزرگ غربی قرار گرفت و این قدرت‌ها طی مذاکرات متعدد بر سر کنترل پناهجویان با این کشور به توافق رسیدند. طبق توافق قرار شد که اتحادیه اروپا در ازای همکاری ترکیه مبلغ 3 تا 6 میلیارد دلار و همچنین ویزای آزاد برای شهروندان ترک در نظر بگیرد. در برابر ترکیه هم متعهد شده که با کنترل دقیق دریایی مانع از ورود مهاجران غیرقانونی به سمت اروپا شود.
سوالی که در این میان وجود دارد اینکه توافق اخیر اتحادیه اروپا و ترکیه چه میزان می‌تواند زمینه را برای آغاز دیگر همکاری‌های اقتصادی و امنیتی آنکارا و بروکسل فراهم سازد و به عبارتی آیا این توافق می‌تواند زمینه‌ساز ورود ترکیه به باشگاه اروپایی شود. فهم دقیق این مسئله نیازمند تأمل در نگاه‌های طرفین به یکدیگر است. اینکه رهبران ترکیه چه نگرشی به اتحادیه اروپا دارد و چه هدفی را از اجرای توافق با اروپایی‌ها دنبال می‌کنند و بالعکس. تجربه تاریخی نشان داده که قدرت‌های اروپایی به ترکیه نه به‌عنوان شریک درجه اول بلکه به‌عنوان متحد استراتژیک امنیتی نگاه کرده‌اند که همیشه به‌مثابه دیوار امنیتی در برابر تهدیدات عمل کرده است.
در طول دوران جنگ سرد ترکیه با قرار گرفتن در بلوک غرب یکی از پایگاه‌های مهم کشورهای غربی در برابر تهدید ارتش سرخ بود. اکنون در دوران جدید جهانی، این کشور دیوار امنیتی اروپایی‌ها در برابر تهدیدهای جاری در خاورمیانه است. بی‌گمان از مهم‌ترین این تهدیدها، حجم عظیم پناهندگان و بی‌خانمان‌ها در خاورمیانه است که برای یافتن گریزگاهی امن راهی اروپا می‌شوند. از دید کشورهای اروپایی یکی از راه‌های انسداد این تهدید، استفاده از ظرفیت‌های ترکیه است. با همین نگاه قدرت‌های اروپایی با چشم‌پوشی از نقض حقوق بشر و ارائه کمک‌های اقتصادی در تلاش برای همکاری با آنکارا برای کنترل مهاجران هستند.
در برابر دولتمردان آنکارا نیز باوجود اینکه در سیاست‌های اعلامی خواستار عضویت در اتحادیه اروپا هستند؛ اما تجربه ماه‌های اخیر نشان داده که دولتمردان آنکارا باوجود اعلام همیشگی‌شان جهت عضویت در اتحادیه، در عمل گام‌های جدی برای رسیدن به آن برنمی‌دارند و بیشتر این سیاست سوژه رسانه‌ای و تبلیغاتی برای زمامداران آنکارا شده است. عضویت در اتحادیه نیازمند پیش‌شرط‌هایی همچون احترام به دموکراسی، و رعایت حقوق اقلیت‌ها است که در ترکیه طی دوران اخیر شاهد عقب گردی جدی در این خصوص هستیم. ازاین‌رو رهبران آنکارا از انجام توافق با اتحادیه اروپا به دنبال به حاشیه راندن مشکلات داخلی نظیر چالش کردها و جلب حمایت‌های مردمی هستند.
حزب عدالت و توسعه در شرایط جدید با توجه به بحران سوریه و ناامن شدن مرزهای جنوبی‌اش و همچنین افزایش انفجارها و تهدیدات تروریستی، در بحران مشروعیت بی‌سابقه‌ای به سر می‌برد. مخالفان دولت در ترکیه، شخص اردوغان و حزب حاکمش را مسئول همه چالش‌ها و تهدیدات پیش‌آمده در ترکیه معرفی می‌کنند و معتقدند که سیاست‌های تند و آرمان‌گرایانه حزب عدالت باعث پدید آمدن تهدید برای مردم ترکیه شده است. در یک چنین شرایطی مذاکره با دولت‌های اروپایی و جلب نظر آنها می‌تواند بخشی از فشارهای موجود بر حزب حاکم ترکیه را کاهش بدهد. ازاین‌رو بی‌جهت نیست که رهبران ترکیه بر اجرایی شدن ورود بدون ویزای شهروندان ترکیه به اتحادیه اروپا تأکید دارند.
اجرایی شدن کامل این بند از توافق، موفقیت دیپلماتیک بزرگی برای حزب عدالت و شخص اردوغان محسوب می‌شود و می‌توانند روی این مسئله در برابر موج انتقادات مخالفان داخلی مانور دهند. مسئله دیگری که به نظر در ترغیب رهبران ترکیه به نزدیکی با اتحادیه اروپا دخیل است، چالش کردهاست. منطقه کردنشین ترکیه ماه‌هاست که در شرایط اضطراری به سر می‌برد و ترکیه به‌عنوان مبارزه با شبه‌نظامیان پ.ک.ک، نیروهای نظامی خود را به منطقه گسیل ساخته است. تداوم شرایط نظامی در این منطقه اعتراض اروپایی‌ها را برانگیخته است. حال در این میان مساعدت در روند ممانعت از ورود پناهجویان غیرقانونی، ناخواسته اروپایی‌ها را وادار به چشم‌پوشی از اقدامات نظامی ترکیه در این منطقه می‌کند. به‌این‌ترتیب طرفین نگاهی ابزاری و کوتاه‌مدت به توافق صورت گرفته دارند و باگذشت زمان شاهد فاصله‌گیری بیشتر آنکارا و بروکسل خواهیم بود.
بنا به آخرین آمارها بیش از یک‌میلیون و دویست هزار پناهنده وارد مرزهای اروپا شده است. با توجه به تداوم ناامنی‌ها در سوریه، عراق و افغانستان انتظار می‌رود که این رقم طی ماه‌های آتی به بالای دو میلیون برسد. قدرت‌های اروپایی که یک‌باره متوجه این تهدید شدند، دست به تحرکات جدی برای کنترل آن زدند. در این میان یکی از مؤثرترین گزینه‌ها جهت مهار بحران، همکاری با کشور مبدأ انتقال پناهجویان (ترکیه) بود. ترکیه به‌عنوان دروازه اروپا مورد متوجه قدرت‌های بزرگ غربی قرار گرفت و این قدرت‌ها طی مذاکرات متعدد بر سر کنترل پناهجویان با این کشور به توافق رسیدند. طبق توافق قرار شد که اتحادیه اروپا در ازای همکاری ترکیه مبلغ 3 تا 6 میلیارد دلار و همچنین ویزای آزاد برای شهروندان ترک در نظر بگیرد. در برابر ترکیه هم متعهد شده که با کنترل دقیق دریایی مانع از ورود مهاجران غیرقانونی به سمت اروپا شود.
سوالی که در این میان وجود دارد اینکه توافق اخیر اتحادیه اروپا و ترکیه چه میزان می‌تواند زمینه را برای آغاز دیگر همکاری‌های اقتصادی و امنیتی آنکارا و بروکسل فراهم سازد و به عبارتی آیا این توافق می‌تواند زمینه‌ساز ورود ترکیه به باشگاه اروپایی شود. فهم دقیق این مسئله نیازمند تأمل در نگاه‌های طرفین به یکدیگر است. اینکه رهبران ترکیه چه نگرشی به اتحادیه اروپا دارد و چه هدفی را از اجرای توافق با اروپایی‌ها دنبال می‌کنند و بالعکس. تجربه تاریخی نشان داده که قدرت‌های اروپایی به ترکیه نه به‌عنوان شریک درجه اول بلکه به‌عنوان متحد استراتژیک امنیتی نگاه کرده‌اند که همیشه به‌مثابه دیوار امنیتی در برابر تهدیدات عمل کرده است.
در طول دوران جنگ سرد ترکیه با قرار گرفتن در بلوک غرب یکی از پایگاه‌های مهم کشورهای غربی در برابر تهدید ارتش سرخ بود. اکنون در دوران جدید جهانی، این کشور دیوار امنیتی اروپایی‌ها در برابر تهدیدهای جاری در خاورمیانه است. بی‌گمان از مهم‌ترین این تهدیدها، حجم عظیم پناهندگان و بی‌خانمان‌ها در خاورمیانه است که برای یافتن گریزگاهی امن راهی اروپا می‌شوند. از دید کشورهای اروپایی یکی از راه‌های انسداد این تهدید، استفاده از ظرفیت‌های ترکیه است. با همین نگاه قدرت‌های اروپایی با چشم‌پوشی از نقض حقوق بشر و ارائه کمک‌های اقتصادی در تلاش برای همکاری با آنکارا برای کنترل مهاجران هستند.
در برابر دولتمردان آنکارا نیز باوجود اینکه در سیاست‌های اعلامی خواستار عضویت در اتحادیه اروپا هستند؛ اما تجربه ماه‌های اخیر نشان داده که دولتمردان آنکارا باوجود اعلام همیشگی‌شان جهت عضویت در اتحادیه، در عمل گام‌های جدی برای رسیدن به آن برنمی‌دارند و بیشتر این سیاست سوژه رسانه‌ای و تبلیغاتی برای زمامداران آنکارا شده است. عضویت در اتحادیه نیازمند پیش‌شرط‌هایی همچون احترام به دموکراسی، و رعایت حقوق اقلیت‌ها است که در ترکیه طی دوران اخیر شاهد عقب گردی جدی در این خصوص هستیم. ازاین‌رو رهبران آنکارا از انجام توافق با اتحادیه اروپا به دنبال به حاشیه راندن مشکلات داخلی نظیر چالش کردها و جلب حمایت‌های مردمی هستند.
حزب عدالت و توسعه در شرایط جدید با توجه به بحران سوریه و ناامن شدن مرزهای جنوبی‌اش و همچنین افزایش انفجارها و تهدیدات تروریستی، در بحران مشروعیت بی‌سابقه‌ای به سر می‌برد. مخالفان دولت در ترکیه، شخص اردوغان و حزب حاکمش را مسئول همه چالش‌ها و تهدیدات پیش‌آمده در ترکیه معرفی می‌کنند و معتقدند که سیاست‌های تند و آرمان‌گرایانه حزب عدالت باعث پدید آمدن تهدید برای مردم ترکیه شده است. در یک چنین شرایطی مذاکره با دولت‌های اروپایی و جلب نظر آنها می‌تواند بخشی از فشارهای موجود بر حزب حاکم ترکیه را کاهش بدهد. ازاین‌رو بی‌جهت نیست که رهبران ترکیه بر اجرایی شدن ورود بدون ویزای شهروندان ترکیه به اتحادیه اروپا تأکید دارند.
اجرایی شدن کامل این بند از توافق، موفقیت دیپلماتیک بزرگی برای حزب عدالت و شخص اردوغان محسوب می‌شود و می‌توانند روی این مسئله در برابر موج انتقادات مخالفان داخلی مانور دهند. مسئله دیگری که به نظر در ترغیب رهبران ترکیه به نزدیکی با اتحادیه اروپا دخیل است، چالش کردهاست. منطقه کردنشین ترکیه ماه‌هاست که در شرایط اضطراری به سر می‌برد و ترکیه به‌عنوان مبارزه با شبه‌نظامیان پ.ک.ک، نیروهای نظامی خود را به منطقه گسیل ساخته است. تداوم شرایط نظامی در این منطقه اعتراض اروپایی‌ها را برانگیخته است. حال در این میان مساعدت در روند ممانعت از ورود پناهجویان غیرقانونی، ناخواسته اروپایی‌ها را وادار به چشم‌پوشی از اقدامات نظامی ترکیه در این منطقه می‌کند. به‌این‌ترتیب طرفین نگاهی ابزاری و کوتاه‌مدت به توافق صورت گرفته دارند و باگذشت زمان شاهد فاصله‌گیری بیشتر آنکارا و بروکسل خواهیم بود.
منابع
1. http://www.politico.eu/article/eu-and-turkey-finalize-refugee-deal
2. http://www.economist.com/news/leaders/21694536-european-bargain-turkey-controversial-offers-best-hope-ending-migrant
نظر شما