پایان لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران از منظر اندیشکده‌های آمریکایی
مقدمه
بنا بر برجام و پیوست دوم قطعنامه 2231 مصوب جولای 2015، در 27 مهر 1399 تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران لغو خواهد شد. قطعنامه 1803 گستره تحریم موشکی ایران را افزایش داد. نکته قابل توجه در این قطعنامه صدور مجوز برای کشورها برای بازرسی کشتی‌ها و هواپیماهایی بود که به مقصد ایران حرکت می‌کردند به شرط این که دلایل موجه و کافی برای این اقدام ارائه می‌کردند. در قطعنامه 1835 هیچ‌گونه تحریم جدیدی علیه ایران وضع نشد. اما مهمترین و اصلی‌ترین تحریم تسلیحاتی ایران در قطعنامه 1929 ذکر شده است به گونه‌ای که یک ممنوعیت تسلیحاتی کامل در قبال ایران وضع شد. طبق بند پنجم پیوست دوم این قعطنامه فروش تانک‌های جنگی، خودروهای زرهی، سیستم‌های توپخانه‌ای کالیبر بزرگ، هواپیماهای جنگی، هلیکوپترهای جنگی، ناوهای دریایی، موشک و سیستم‌های موشکی به ایران ممنوع گشت. در نهایت به موجب قطعنامه 2231، تحریم‌های تسلیحاتی فوق الذکر در مهر 1399 پایان می‌پذیرد[1]. با توجه به تاثیرگذاری اندیشکده‌های آمریکایی بر دستگاه سیاست‌خارجی ایالات‌متحده پرسش اساسی این نوشتار این است که از منظر اندیشکده‌های ایالات‌متحده لغو تحریم‌های تسلیحاتی ملل متحد علیه ایران، چه پیامدهای مثبت و منفی اقتصادی، سیاسی و امنیتی برای جمهوری اسلامی ایران خواهد داشت؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا رویکرد ایران مرور و سپس مزایای راهبرد لغو تسلحیاتی ایران از منظر اندیشکده‌های آمریکایی طرح خواهد شد.
رویکرد ایران به لغو تحریم تسلیحاتی
پیامد ها و آثار مثبت لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران به لحاظ سیاسی، حقوقی، تصویر و نظامی برای ایران قابل ارزیابی است. مثلا به لحاظ نظامی، استراتژیست‌های نظامی بر این مسئله تاکید دارند که دسترسی ایران به تسلیحات سنگین و سبک روز می‌تواند مزایای راهبردی قابل توجهی برای جمهوری اسلامی ایران داشته باشد. با وجود این‌که «حسن روحانی»، رئیس جمهور، از لغو تحریم تسلیحاتی به عنوان یک «هدف بزرگ سیاسی، امنیتی و دفاعی » یاد کرده است[2]، اما امکان تمدید تحریم تسلیحاتی را نیز در نظر گرفته است. در همین راستا، او بر این موضوع تاکید کرده است که در صورت عدم لغو تسلیحاتی ایران، «عواقب وخیمی» در انتظار ایالات‌متحده و هم‌پیمانان اروپایی‌اش خواهد بود[3]. «علی ربیعی»، سخنگوی دولت، تلاش ایالات‌متحده برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران را زورگویی رژیم آمریکا دانسته و بر اراده ایران برای مقابل با چنین اقداماتی می‌گوید «این پیام روشن را به آمریکا و بقیه انتقال دادیم که تمدید تسلیحاتی ایران مغایر با توافق‌های قبلی است و واکنش سختی از طرف جمهوری اسلامی ایران را به دنبال خواهد داشت. ما مطمئن هستیم که آمریکا به این هدف خود نخواهد رسید»[4].
مزایای راهبردی لغو تحریم تسلیحاتی از نگاه اندیشکده‌های آمریکایی
افزایش توان تسلیحاتی یک کشور می‌تواند منجر به افزایش قدرت بازدارندگی و مهارکنندگی آن کشور شود به طوری که بتواند دشمنان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خود را از انجام حملات گزینشی، محدود و حتی گسترده بازدارد[5]. در این مورد لغو تحریم‌های تسلحیاتی ایران، اگر منجر به خرید و به‌روزرسانی تانک‌ها، هواپیماها و ناوهای جنگی ایران بشود، می‌تواند طرح‌های تهاجمی دشمن منطقه‌ای ایران (اسراییل) و دشمن فرامنطقه‌ای ایران (ایالات متحده) را دستخوش تغییرات اساسی و گسترده بکند، حتی اگر آنها را مجبور به کنارگذاشتن طرح‌های خود نکند. از سویی دیگر، از آنجایی که در برخی از جنگ‌های جدید در منطقه، به ویژه در سوریه، به شکل چریکی، جنگ‌های شهری و ضد شورشگری رخ می‌دهند[6]، لغو تحریم تسلیحاتی می‌تواند به ایران برای خرید تسلیحات سبک کمک کند و توانایی خود برای مبارزه با گروه‌های افراطی تروریستی در منطقه را افزایش دهد.
با این حال، ارزیابی‌های دولت آمریکا نشان می‌دهد که ممنوعیت صادرات تسلیحات به ایران تنها تا حدودی تاثیر‌گذار بوده است. بر طبق گزارش سالیانه «آژانس اطلاعاتی دفاعی[7]» آمریکا در سال 2019، «ایران قصد دارد تا تسلیحات پیشرفته جدید را از تامین‌کنندگان خارجی خریداری کند تا نیروهای مسلح خود را نوسازی کند». این گزارش می‌افزاید که «با لغو تحریم تسلیحاتی، ایران می‌تواند سیستم‌های تسلیحاتی را که در داخل قادر به تولید آنها نیست، خریداری کند». بر اساس این گزارش خرید جنگنده و تانک در اولویت خریدهای تسلیحاتی ایران قرار دارد. همچنین ایران در نظر دارد خریدهای خود را از روسیه، و تا اندازه کمتری، از چین انجام دهد. بر پایه این گزارش ایران علاقه‌مند است تا جنگنده‌های سوخو 30، جنگنده آموزشی یاکوولف یاک-۱۳۰ (البته با قابلیت مسلح شدن) و تانک تی 90 را از روسیه خریداری نماید. همچنین ایران تمایل خود را برای خرید سیستم دفاع هوایی اس 400 روسی نشان داده است[8].
از منظر این اندیشکده‌ها آمریکایی با وجود این از آنجایی که تحریم‌های ایالات متحده در زمان دونالد ترامپ ایران را از درآمدهای ارزی خود محروم کرده است و به پیش‌بینی «موسسه بین‌المللی مالی» ذخایر ارزی ایران تا مارس 2020 به 73 میلیارد دلار کاهش پیدا خواهد کرد، ممکن است ایران، در صورت تداوم تحریم‌های اقتصادی، در زمینه خرید تسلیحاتی با مشکلات مالی روبرو شود[9]. افزایش توان صادرات تسلیحاتی ایران را می‌توان سومین پیامد مثبت لغو تحریم‌های تسلیحاتی به شمار آورد. در حالی که دو قطعنامه 1747 و 1929 صادرات تسلیحات از سوی ایران را منع کرده بودند و قطعنامه 2231 این ممنوعیت را تنها تا اکتبر 2020 (مهر 1399) تمدید کرد[10]، الغای این قطعنامه‌ها می‌تواند مسیر صادرات تسلیحات بومی به کشورهای منطقه را هموار سازد. این چنین صادراتی می‌تواند علاوه بر درآمدزایی به افزایش نفوذ سیاسی ایران در کشورهای وارد کننده تسلیحات ایرانی بیفزاید.
از منظر اندیشکده های آمریکایی تغییر موازنه قوای منطقه‌ای به نفع ایران را می‌توان چهارمین پیامد مثبت لغو تسلیحاتی ایران به حساب آورد. دستیابی تسلیحات سبک و سنگین پیشرفته می‌تواند در چند بعد موازنه قوا را به نفع جمهوری اسلامی در منطقه غرب آسیا دگرگون سازد: نخست آن‌که ممکن است روابط راهبردی بین ایران و همسایگان عربش تغییر کند و نقش ایالات متحده در منطقه خلیج‌فارس متزلزل شود. با وجود تجهیز ایران به تسلیحات نظامی روز از جمله انواع جنگنده، تانک، ناو و همچنین سیستم‌های پدافندی، با توجه به وسعت سرزمینی و منابع انسانی ایران، موازنه قوا به شکل قابل توجهی به نفع ایران تغییر خواهد کرد. در چنین شرایطی کشورهای عربی منطقه سعی خواهند کرد در مذاکرات آینده و البته احتمالیِ ایران با غرب درباره مسائل مختلف، کشورهای اروپایی و ایالات متحده را ترغیب سازند که در مذاکراتشان با ایران به مسائل منطقه نسبت به موضوع هسته‌ای اولویت بیشتری بدهند[11].
بر اساس این ارزیابی، در صورت تغییر موازنه قوا به نفع ایران ناشی از دستیابی ایران به تسلیحات نظامی جدید، نفوذ ایران در منطقه غرب آسیا بیش از پیش کشورهای عربی خلیج‌فارس را نگران خواهد کرد. عربستان سعودی حدود 30 میلیارد دلار و رژیم اسراییل حدود 14 میلیارد دلار بین سال‌های 2002 تا 2018 از ایالات متحده تسلیحات گوناگون خریده‌اند[12] ایران سال‌هاست از خرید تسلیحات پیشرفته منع شده است.با این حال این دو کشور در تلاشی مشترک با هم پیمانان خود درصدد تحدید نفوذ ایران در منطقه از طریق مذاکره بین ایران و غرب برخواهند آمد. سوم آن‌که ظرفیت‌های دفاعی ایران در برابر حمله احتمالی رژیم اسراییل افزایش پیدا خواهد کرد و حتی ممکن است ایران در یک جنگ متعارف قابلیت بالایی در ضربه دوم پیدا بکند. چنین توانایی نظامی به قدرت بازدارندگی ایران به صورت چشم‌گیری می‌افزاید. از این منظر در نتیجه لغو تسلیحاتی می‌تواند فرصتی برای ایران پدید بیاورد تا قدرت بازدارندگی خود را در عرصه نیروی هوایی و دریایی بازیابی کند.
هر چند توانمندی های بومی جمهوری اسلامی ایران در عرصه تسلیحاتی، سال‌های اخیر قابل توجه بوده است، اما نکته پایانی باتوجه به نگاه بدبینانه اندیشکده‌های آمریکایی نسبت به پایان تحریم تسلیحاتی این است که ایران در صورت قصد و اراده برای خرید تسلیحاتی، نباید به هیچ وجه خرید تسلیحاتی خود را به چین و روسیه محدود کند. دیفنس نیوز در گزارش سالیانه خود 100 شرکت برتر دفاعی را معرفی کرده است که در میان آنها چندین شرکت از کره‌جنوبی، ژاپن، هند و ترکیه قرار دارد[13]. از این رو خرید تسلیحاتی از این کشورها می‌تواند در دستور کار جمهوری اسلامی ایران قرار بگیرد.
[1] https://www.armscontrol.org/factsheets/Security-Council-Resolutions-on-Iran
[2] روزنامه دنیای اقتصاد، 2 آذر 1398
[3] https://www.isna.ir/news/99021712485/
[4] https://www.khabaronline.ir/news/1383789/
[5] https://www.cato.org/publications/policy-analysis/risky-business-role-arms-sales-us-foreign-policy
[6] Williams, Paul D. (2008), War, in: Williams, Paul D. (ed), Security Studies: An Introduction, New York: Rutledge, p. 165.
[7] Defense Intelligence Agency (DIA)
[8].Katzman, Kenneth (2020), “U.N. Ban on Iran Arms Transfers”, Access in: https://fas.org/sgp/crs/mideast/IF11429.pdf
[9] Stricker, Andrea (2020), “Arms Embargo on Iran Set to Expire in Less Than a Year”, Access in: https://www.fdd.org/analysis/2020/01/21/arms-embargo-on-iran-set-to-expire-in-less-than-a-year/
[10] Rome, Henry (2015), “Explainer: Arms embargoes against Iran”, Access in: https://www.belfercenter.org/publication/explainer-arms-embargoes-against-iran
[11] Tabatabai, Ariane M. (2019), “A Post-2020 U.S. Return to the Iran Nuclear Deal?”, Access in: https://www.rand.org/blog/2019/06/a-post-2020-us-return-to-the-iran-nuclear-deal.html
[12] Thrral, Trevor, Dorminey, Caroline, Cohen, Jordan (2019), “The 2019 Arms Sales Risk Index”, Access in: https://www.cato.org/publications/policy-analysis/the-2019-arms-sales-risk-index#executive-summary
[13] https://people.defensenews.com/top-100/
نظر شما