الف) دولت‌ها و مقامات رسمی؛ ب) رسانه‌ها و تحلیلگران.

 

الف) واکنش دولت‌ها و مقامات رسمی

هند: دولت این کشور به‌طور رسمی واکنشی به تصمیم ضدبرجامی ترامپ نشان نداده است؛ بااین‌حال، نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند در واکنشی ملایم و منفعلانه خواستار گفتگو و دیپلماسی با هدف یافتن یک راه‌حل مسالمت‌آمیز برای مسئله هسته‌ای ایران شد و درعین‌حال به حق جمهوری اسلامی برای استفاده از انرژی اتمی اذعان کرد.

افغانستان: درحالی‌که شخص محمد اشرف غنی، رئیس‌جمهور و عبدالله عبدالله، رئیس اجرایی دولت وحدت ملی افغانستان از اظهارنظر رسمی در زمینه خروج آمریکا از برجام خودداری کرده‌اند، شبکه خبری «طلوع نیوز» افغانستان روز 9 مه گزارش داد وزارت امور خارجه و شورای عالی صلح این کشور، به‌طور جداگانه نسبت به این موضوع واکنش‌هایی همراه با بیم و امید نشان داده‌اند.

به گفته این تلویزیون خصوصی افغان، صبغت احمدی، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه افغانستان اعلام کرد جهان و منطقه، افغانستان را به‌عنوان منطقه‌ای اقتصادی و رابط بین کشورهای منطقه می‌شناسند؛ بنابراین کابل برای داشتن روابط دوستانه با ایران و آمریکا تلاش خواهد کرد. 

محمدکریم خلیلی، رئیس شورای عالی صلح افغانستان نیز تصمیم ضدایرانی ترامپ را تأسف‌بار خواند و ابراز امیدواری کرد خروج آمریکا از برجام بر روند صلح در افغانستان اثر منفی بر جای نگذارد. وی توضیح بیشتری درمورد ارتباط خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران و روند بر زمین مانده صلح در افغانستان نداد.

پاکستان: به‌نظر می‌رسد صریح‌ترین واکنش در جنوب آسیا نسبت به تلاش ترامپ برای برهم زدن برجام از طرف دولت پاکستان ابراز شده باشد. درهمین‌راستا، دکتر محمد فیصل، سخنگوی وزارت امور خارجه این کشور در نشست خبری هفتگی خود در 10 مه اعلام کرد «از دید پاکستان، برجام یک الگوی خوب برای مذاکره در زمینه مسائل پیچیده ازطریق گفتگوی دوجانبه و دیپلماسی ارائه می‌دهد. به‌همین‌علت، اسلام‌آباد از ابتدای به‌ثمر نشستن توافق هسته‌ای ایران، از آن استقبال کرد و امیدوار است تمام طرف‌های برجام بتوانند راهی برای حفظ آن پیدا کنند؛ به‌ویژه هنگامی‌که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بارها پایبندی تهران به اجرای برجام را تأیید کرده است».

این مقام پاکستانی در ادامه با تأکید بر لزوم حفظ توافق هسته‌ای ایران که به گفته او، یک توافق بین‌المللی «سخت به‌دست آمده و «پرهزینه» بوده، به‌صراحت ترامپ را متهم کرد که با لغو خودسرانه برجام، از ارزش مذاکره و دیپلماسی در روابط بین‌الملل کاسته است.

سریلانکا: خروج واشینگتن از توافق هسته‌ای با ایران، درست چهار روز پیش از سفر رئیس‌جمهور سریلانکا به تهران در 12 مه، موجی از نگرانی از پیامدهای اقتصادی و سیاسی این اقدام را در «کلمبو» به‌همراه داشته است؛ هرچند مقامات سریلانکایی ازجمله سفارت سریلانکا در تهران، به دستور گارد ریاست‌جمهوری این کشور از هرگونه اظهارنظر و موضع‌گیری صریح علیه تصمیم ترامپ طفره می‌روند. 

بااین‌حال، برای «سیریسنا»، رئیس دولت سریلانکا که به گفته محمد شریف انیس، سفیر این کشور در تهران، امیدوار است در سفر به ایران بتواند نظر مقامات ایرانی را به سرمایه‌گذاری مستقیم در سریلانکا، واردات بیشتر چای سیلان و جذب شمار بیشتری گردشگر ایرانی به سریلانکا جلب کند، خروج ترامپ از توافق هسته‌ای به‌معنای دشواتر شدن تعاملات اقتصادی ـ تجاری با جمهوری اسلامی خواهد بود. نگرانی از این مسئله را می‌توان در گفتگوی کوتاه «تیلاک ماراپانا»، وزیر امور خارجه سریلانکا با روزنامه سریلانکایی «ساندی تایمز» ملاحظه کرد. وی که اتفاقاً دانشجوی روابط بین‌الملل در دانشگاه تهران است، بدون اشاره به خروج آمریکا از برجام و پیامدهای آن، می‌گوید تمام تلاش خود را می‌کنیم تا سفر رئیس‌جمهور سیریسنا به ایران، موفق شود و روابط دو کشور بیش‌ازپیش تقویت شود. 

 

ب) رسانه‌ها و تحلیلگران

برخلاف مواضع اغلب محافظه‌کارانه و کلی‌گویی مقامات دولتی در آسیای جنوبی، رسانه‌ها و تحلیلگران در این منطقه ضمن پوشش گسترده خروخ آمریکا از برجام، با صراحت بیشتری به بررسی و نقد آن پرداخته‌اند. دراین‌زمینه دست‌کم دو جریان را می‌توان در رسانه‌ها و بین کارشناسان مسائل منطقه رصد کرد:

1. نقد بی‌پروای ترامپ و هشدار نسبت به پیامدها

بررسی مقالات مطبوعات، رسانه‌های مجازی و اندیشکده‌های دولتی یا غیردولتی در جنوب آسیا نشان می‌دهد که غالب آنها با لحنی تند از خروج آمریکا از برجام انتقاد و درمورد پیامدها و آثار منفی اقتصادی و سیاسی ـ امنیتی آن به مقامات آسیای جنوبی هشدار داده‌اند.

ازجمله می‌توان به مقالات تحلیلی در روزنامه‌های «اکسپرس تریبیون» از پاکستان، فاننشیال اکسپرس، هندو، دی‌ان‌ای ایندیا و بنیاد پژوهش ناظر (ORF) از هند، ساندی تایمز، کلمبو تلگراف و لانکانیوز وب از سریلانکا اشاره کرد. در تمام این مقالات و تحلیل‌ها، تصمیم ضدایرانی کاخ سفید به‌عنوان اقدامی مسخره، بی‌منطق و مخرب برای آینده ثبات سیاسی و اقتصادی و امنیت غرب و جنوب آسیا مورد انتقاد قرار گرفته و تلاش شده تا راهکارهایی برای کاهش تأثیرات سوء این تصمیم بر کشورهای جنوب آسیا ارائه شوند.

 

2. حمایت نسبی از تصمیم ضدبرجامی رئیس‌جمهور آمریکا

بعضی رسانه‌ها در جنوب آسیا نیز در حمایت از خروج آمریکا از برجام مطالبی منتشر کرده‌اند؛ برای نمونه، دو مقاله از منیر اکرم (مقابله با ایران، 13 مه) و زرار خوهرو (پایان بازی، 14 مه) در روزنامه پاکستانی «داون» (Dawn) را باید نام برد که در آنها تا حدودی از تحت فشار قرار گرفتن ایران در منطقه توسط واشینگتن و رژیم صهیونیستی استقبال و درعین‌حال نسبت به پیامدهای رویارویی احتمالی تهران با این دو دولت متخاصم برای پاکستان و منطقه ابراز نگرانی شده است. 

 

3. بی‌اعتنایی به خروخ ترامپ از برجام

اعلام خروج آمریکا از برجام به‌ویژه در اخبار و تحلیل‌های رسانه‌ها و کارشناسان در افغانستان با بی‌اعتنایی قابل ملاحظه‌ای روبه‌رو شده است؛ به‌طوری‌که به‌جز سایت‌ها و رسانه‌های نزدیک به مواضع جمهوری اسلامی در افغانستان ـ مانند پیام آفتاب، افق و خبرگزاری آوا (آواپرس) و تحلیلگرانی مثل سیدمسعود حسینی که به ارزیابی تصمیم ضدایرانی کاخ سفید و پیامدهای آن پرداخته‌اند، سایر رسانه‌ها و تحلیلگران افغان به‌شکل تأمل‌برانگیزی از ورود به این موضوع پرهیز می‌کنند. 

این درحالی است که به‌طور معمول، مخالفان ایران در افغانستان در این مواقع در همنوایی با دشمنان جمهوری اسلامی، به‌شدت سعی در تخریب چهره ایران در افغانستان و منطقه دارند؛ اما این بار واکنش این رسانه‌ها به خروج واشینگتن از برجام تنها یک مصاحبه از وحید مژده، کارشناس امور افغانستان و منطقه با طلوع نیوز و یک مقاله به زبان پشتو در روزنامه هشت صبح (13 مه) به قلم اکرام‌الدین کامل، استاد دانشگاه کابل بوده است.

 

پیامدهای خروخ آمریکا از برجام برای آسیای جنوبی 

هرچند هنوز چشم‌انداز پیشِ روی توافق هسته ایران بدون آمریکا حتی در خود ایران چندان روشن نیست و طرفین مناقشه (تهران و واشینگتن) فعلاً به موازات تهدید یکدیگر و تحت فشار گذاشتن طرف‌های اروپایی برجام، مشغول ارزیابی شرایط هستند، اما از هم‌اکنون نگرانی در جهان و ازجمله در آسیای جنوبی موج می‌زند. 

با توجه به وابستگی فزاینده کشورهای جنوب آسیا به واردات انرژی، همچنین تلاش گسترده آنان برای حفظ موازنه در روابطشان با ایران و رقبای متخاصم آن، یعنی آمریکا، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و رژیم صهیونیستی، آشکارا می‌توان از لابه‌لای اظهارنظرات مقامات دولتی و تحلیلگران در آسیای جنوبی دلواپسی آنها را نسبت به پیامدهای منفی سیاسی ـ امنیتی و اقتصادی خروج واشینگتن از برجام و رویارویی احتمالی ایران با آمریکا و رژیم صهیونیستی در سوریه ملاحظه کرد.

یکی از نشانه‌های بارز این نگرانی، موضع‌گیری‌های سخنگوی وزارت خارجه پاکستان است. او در پاسخ به پرسش‌های متعدد خبرنگاران درمورد مواضع کشورش درقبال تصمیم ضدایرانی ترامپ، با اشاره به مذاکرات جاری تهران ـ اسلام‌آباد برای یافتن سازوکاری به‌منظور راه‌انداری خط لوله صلح با وجود تأثیرگذاری احتمالی خروج آمریکا از برجام بر این پروژه، به‌صراحت نسبت به برخورد نظامی ایران و صهیونیست‌ها در سوریه پس از تصمیم ضدبرجامی ترامپ ابراز نگرانی کرد و خواستار گفتگو برای حل اختلافات در زمینه برجام شد. مشابه چنین نگرانی‌هایی را در اظهارات مقامات ارشد افغانستان و سریلانکا نیز می‌توان سراغ گرفت. 

دراین‌میان، هند که به‌طور مستقیم با ایران درحال توسعه بندر چابهار با هدف آسان کردن دسترسی تجار هندی و افغان به بازارهای آسیای مرکزی، روسیه و اروپاست، بیش از دیگران نگران است. این نگرانی در تحلیل‌های کارشناسان هندی به‌وضوح دیده می‌شود. درواقع دهلی نو که روابط استراتژیک با آمریکا و رژیم صهیونیستی دارد، اینک بیش از هر زمانی برای تجدیدنظر در روابط خود با ایران تحت فشار آن دو قرار دارد. 

بااین‌حال باید دید دولت مودی و سایر دولت‌های جنوب آسیا که پیشینه مطلوبی در دوران تحریم‌های یکجانبه ایران بین سال‌های 2008 تا 2015 از خود به‌جای نگذاشته‌اند، یک بار دیگر با دور تازه تحریم این کشور از سوی ترامپ همراهی خواهند کرد یا این بار با دوراندیشی، درجهت حفظ موازنه در روابط خود با ایران و رقبای متخاضم آن گام برخواهند داشت.