چشم‌اندازی بر روابط آمریکا با روسیه
چشم‌اندازی بر روابط آمریکا با روسیه
یکشنبه 12 دی 1395
برای سال‌ها مقامات ارشد وزارت دفاع و جامعه اطلاعاتی آمریکا، روسیه را به‌عنوان بزرگ‌ترین تهدید به‌خاطر زرادخانه بزرگ هستهای، توان پیچیده سایبری و اخیراً مدرنیزاسیون نظامی و تمایل این کشور در به چالش کشیدن ایالات متحده و متحدانش در خاورمیانه، اروپای شرقی و دیگر مناطق قلمداد می‌‌کرده‌اند. ژنرال ژوزف دانفورد، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا که همچنان بعد از به قدرت رسیدن ترامپ در روز 20 ژانویه به کار خود ادامه خواهد داد، سال گذشته در جلسه استماع کمیته روابط خارجی سنا، روسیه را بزرگ‌ترین تهدید وجودی برای آمریکا خواند. وی در درجه بعد چین، کره شمالی و داعش را تهدیدات بعدی اعلام نمود؛ اما در لیستی که خانم میرا ریچارد از مقامات سابق دولت بوش و یکی از رهبران تیم گذار وزارت دفاع ترامپ از چهار اولویت ترامپ تهیه نموده است روسیه جایی ندارد. این امر باعث بروز نگرانی‌هایی در آمریکا شده است. به‌هرحال، ترامپ از آغاز کمپین انتخاباتی خود بر این استدلال شدیداً تأکید داشت که بهبود روابط با روسیه به نفع ایالات متحده آمریکا به‌خصوص در زمینه مبارزه با تروریسم در عراق و سوریه می‌باشد. چندی پیش نیز ترامپ، رکس تیلرسون از مدیران ارشد شرکت نفتی اکسون موبیل را به‌عنوان نامزد وزارت خارجه اعلام نمود. در دوره ریاست وی بر اکسون موبیل این شرکت علیه تحریم‌های آمریکا برضد مسکو به‌خاطر بحران اوکراین و تسخیر کریمه در سال 2014 دست به لابی‌گری زده است. درصورت لغو تحریم‌ها، سود معاملات نفتی با روسیه برای این شرکت میلیون‌ها دلار ارزش خواهد داشت.(1) دراین‌میان، باید گفت روسیه مشخصاً در منظومه فکری ترامپ جایگاه ویژه دارد. وی که با شعار زنده کردن رویای آمریکایی پیروز انتخابات شده، اعتقاد دارد ظرفیت‌های زیادی از پیشرفت و رونق اقتصادی ایالات متحده به‌دلیل تمرکز غیرضروری بر رقابت‌ها و ستیزهای بی‌مورد درحال اتلاف است. ترامپ با این اعتقاد که با کاستن از این رقابت‌های غیرسازنده می‌توان مدیریت بهتری بر منابع و بحران‌های داخل آمریکا داشت، بهبود روابط با روسیه را یک فرصت می‌بیند.(2) براین‌اساس، روسیه امروزه برای آمریکا نه‌تنها یک چالش بزرگ بلکه می‌تواند یک فرصت بزرگ نیز باشد. روسیه اگرچه امروزه به‌عنوان یک امپراطوری شیطانی که دهه‌ها در برابر آمریکا در دوران جنگ سرد قرار داشت نیست. بااین‌حال، به‌دلایل زیر همچنان به‌عنوان یک بازیگر تأثیرگذار بر منافع حیاتی آمریکا و برنامه عمل این کشور در زمینه مسائل جهانی باقی مانده است:
1. روسیه تنها کشوری است که می‌تواند در عرض سی دقیقه آمریکا را از روی نقشه جهان محو نماید؛
2. روسیه برای مقابله در برابر تروریسم هستهای و اشاعه دیگر تسلیحات کشتارجمعی و سیستم‌های پرتاب موشکی نقش مهمی دارد؛
3. تصمیم روسیه درباره تبادل اطلاعات یا حفظ اطلاعات تأثیر قابل توجهی بر پیشگیری از حملات تروریستی علیه شهروندان و دارایی‌های آمریکا در سراسر جهان دارد؛
4. روسیه بزرگ‌ترین کشور جهان و دارای مرز زمینی با چین در شرق، لهستان در غرب و آمریکا ازطریق قطب شمال می‌باشد؛
5. این کشور امروزه تبدیل به یک رهبر جهانی در علم و تکنولوژی به‌خصوص در حوزه سخت‌افزارهای نظامی با تکنولوژی بالا گشته است؛
6. روسیه برای جنگ آماده است و توان و اراده خود را در استفاده از نیروی نظامی در راستای اهداف خود در ضمیمه کردن کریمه تا حفظ بشار اسد نشان داده است؛
7. روسیه توان تشدید کردن مشکلات آمریکا را دارا می‌باشد. دراین‌زمینه نمونه‌هایی مثل فروش سیستم‌های پیشرفته شبیه اس 300 به ایران تا همکاری نظامی با چین قابل ذکر است. دراین‌میان، هدف سیاست خارجی آمریکا آرام یا خشنود کردن
روسیه و پوتین نیست؛ بلکه پیشبرد منافع ملی حیاتی آمریکا می‌باشد.
همان‌طور که در دوره دوم ریاست‌جمهوری اوباما شاهد بودیم وقتی به روسیه به‌عنوان یک دشمن نگاه شد، این کشور توانست اهداف مهم آمریکا را تحلیل ببرد؛ لذا از منظر برخی کارشناسان آمریکایی درصورتی‌که بتوان این کشور را ترغیب به مشارکت در یک چهارچوب پایدار نمود، به چندین طریق می‌تواند به پیشبرد اهداف سیاست خارجی آمریکا کمک نماید:
1. روابط سازنده میان روسیه و آمریکا برای اجتناب از جنگ به‌خصوص جنگ هستهای حیاتی می‌باشد.
2. همکاری روسیه و آمریکا می‌تواند به اهداف هر دو کشور در زمینه مبارزه با تروریسم ازجمله جنگ علیه داعش و القاعده کمک نماید؛ نکته‌ای که ترامپ در مبارزات انتخاباتی‌اش بر آن تأکید داشت و اکثر مردم آمریکا با آن موافقند.
3. روسیه تا اندازه بسیار قابل توجهی در کمک به آمریکا برای پیشگیری از دستیابی سازمان‌های تروریستی مثل داعش و القاعده و بازیگران دولتی به سلاح هستهای می‌تواند تأثیرگذار باشد.
4. منافع استراتژیک آمریکا شدیداً در تقابل با اتحاد و یا حتی صف‌بندی میان مسکو و پکن می‌باشد. روابط نزدیک با روسیه می‌تواند به ایجاد یک ضد توازن در روابط روسیه با چین کمک نماید.(3)
دراین‌میان، باید گفت بین آمریکا و روسیه پنج مسئله مهم و اساسی مطرح است. ابتدا موضوع سپر موشکی مطرح است، علی‌رغم اینکه بازتاب زیادی ندارد و ظاهراً هم مهم نیست، اما بزرگ‌ترین حوزه قدرت روسیه یعنی همپایگی راهبردی روسیه با آمریکا را زیر سؤال می‌برد و به مرور آن را مضمحل می‌کند. دوم مسئله گسترش ناتو است که قلمرو نفوذ حیاتی مسکو را خدشه‌دار می‌کند. سوم بحران اوکراین است. مورد چهارم و پنجم به‌ترتیب موضوع تحریم‌های بین‌المللی غرب علیه روسیه و بحران سوریه است. روس‌ها و آمریکایی‌ها سه منفعت مشترک با هم دارند. مسئله مشترک آنها در ابتدا NPT و جلوگیری از هستهای شدن کشورهای دیگر و همچنین کنترل هستهای و جنگ‌افزارهای غیرمتعارف در دنیاست.
دومین موضوع پیگیری بحران کره شمالی و کنترل آن است تا امنیت جهانی مورد تهدید قرار نگیرد. سومین مسئله نیز مبارزه علیه تروریسم است. بحران سوریه تنها موضوعی است که اگرچه در بین آمریکا و روسیه متعارض است، اما به‌خاطر وجود پدیده تروریسم، منافع مشترک دو کشور را به خطر می‌اندازد. علی‌رغم تعارض بر سر حفظ حکومت اسد بر آینده سوریه منفعتی مشترک در مقابله با تروریسم دارند.(4) بنابراین شاید بهترین فرصت برای بهبود روابط آمریکا و روسیه احیاء همکاری دوجانبه در سوریه باشد، همکاری میان دو کشور بعد از شکست آتش‌بس در ماه سپتامبر و به‌دنبال ارسال نامه‌ای ازسوی اوباما به رهبران آلمان، فرانسه، انگلستان، کانادا و ایتالیا در محکوم کردن سوریه و روسیه به‌خاطر اقداماتشان در حلب رو به کاهش رفته است. درصورت تأکید ترامپ بر بهبود روابط باروسیه، این کشور باید در اولویت سیاست خارجی ترامپ قرار گیرد، آمریکا رهیافت‌های جدیدی درقبال بحران‌ها در اوکراین و سوریه به‌کار گرفته و به بازنگری در اهداف خود درقبال روسیه بپردازد. ترامپ باید تماس‌های نظامی ـ نظامی میان دو کشور را افزایش داده و از احتمال رودررویی نظامی در سوریه با این کشور بپرهیزد. آمریکا همچنین باید با روسیه بر سر محدود کردن برخوردها در مرزهای روسیه ـ اروپا به‌خصوص برخورد بین ناتو و نیروهای روسی در هوا و دریا به توافق برسد.(5) البته در دولت ترامپ ممکن است که بسیاری از ابتکارات در مقابل آمریکا با ناتو متوقف گردد، اما این امر بدون جنگ و به‌راحتی امکان‌پذیر نیست. تندروهای جمهوری‌خواه در کنگره ازجمله سناتور مارکو روبیو و جان مک‌کین قول داده‌اند که در برابر بهبود روابط با روسیه مخالفت کنند. به‌هرحال، در تلاش‌های ترامپ برای بهبود روابط با روسیه باید مخالفت گسترده مقامات پنتاگون، وزارت خارجه و سازمان سیا را درنظر گرفت. در اواخر فوریه، جیمز کلاپر، مدیر اطلاعات ملی (DNI) آمریکا تأکید نمود که تهدید گروه تروریستی داعش به اندازه تهدید روسیه نمی‌باشد.(6) دراین‌میان، از افکار عمومی نیز نمی‌توان غافل شد. در یک نگاه اجمالی، نظرسنجی‌های افکار عمومی در روسیه و آمریکا تصویری تیره از روابط دو کشور (اگرچه در روسیه کمتر) ارائه می‌دهد. در این نظرسنجی‌ها، اعتماد دو کشور به یکدیگر به پایین‌ترین سطح خود از زمان جنگ سرد رسیده است. سه نفر از هر چهار روسی از رهیافت آمریکا برای حل مشکلات بین‌المللی ناامید و 55 درصد آمریکاییان اعتقاد دارند که روابط میان آمریکا و روسیه درحال بدتر شدن است. این آمار تازه قبل از اتهام به روسیه برای دخالت در انتخابات آمریکا می‌باشد که ازسوی سیا تأیید شده است. اخبار درباره نقش روسیه برای تأثیرگذاری بر انتخابات آمریکا ازطریق هک کردن، دادن پناهندگی به ادوارد اسنودن و بحران دولتی دوپینگ به عدم محبوبیت پوتین در میان آمریکاییان دامن زده است. این امر به این معنا می‌تواند باشد که هنوز حمایت دوحزبی برای مهار روسیه قابل توجه است.
تغییر در رهبری آمریکا احتمالاً باعث تغییر بی‌اعتمادی مردم آمریکا به روسیه نمی‌شود؛ علی‌رغم نظر ترامپ سناتورهای جمهوری‌خواه مثل میچ مک‌کانل، جان مک‌کین، لیندسی گراهام و مارک روبیو خواهان تحقیقات کنگره درباره دخالت روسیه برای تحت تأثیر قرار دادن انتخابات آمریکا شده‌اند. بنا بر نظرسنجی بلومبرگ در ماه اوت، 69 درصد آمریکاییان نگران تحسین پوتین ازسوی ترامپ شده‌اند، 64 درصد پوتین را نامطلوب و تنها 10 درصد وی را رهبری مطلوب دیده‌اند.(7) درمجموع، حتی اگر ترامپ مصر بر بهبود روابط با روسیه باشد؛ اما در این راه، مسیر ساده‌ای پیشِ رو ندارد.
1. روسیه تنها کشوری است که می‌تواند در عرض سی دقیقه آمریکا را از روی نقشه جهان محو نماید؛
2. روسیه برای مقابله در برابر تروریسم هستهای و اشاعه دیگر تسلیحات کشتارجمعی و سیستم‌های پرتاب موشکی نقش مهمی دارد؛
3. تصمیم روسیه درباره تبادل اطلاعات یا حفظ اطلاعات تأثیر قابل توجهی بر پیشگیری از حملات تروریستی علیه شهروندان و دارایی‌های آمریکا در سراسر جهان دارد؛
4. روسیه بزرگ‌ترین کشور جهان و دارای مرز زمینی با چین در شرق، لهستان در غرب و آمریکا ازطریق قطب شمال می‌باشد؛
5. این کشور امروزه تبدیل به یک رهبر جهانی در علم و تکنولوژی به‌خصوص در حوزه سخت‌افزارهای نظامی با تکنولوژی بالا گشته است؛
6. روسیه برای جنگ آماده است و توان و اراده خود را در استفاده از نیروی نظامی در راستای اهداف خود در ضمیمه کردن کریمه تا حفظ بشار اسد نشان داده است؛
7. روسیه توان تشدید کردن مشکلات آمریکا را دارا می‌باشد. دراین‌زمینه نمونه‌هایی مثل فروش سیستم‌های پیشرفته شبیه اس 300 به ایران تا همکاری نظامی با چین قابل ذکر است. دراین‌میان، هدف سیاست خارجی آمریکا آرام یا خشنود کردن
روسیه و پوتین نیست؛ بلکه پیشبرد منافع ملی حیاتی آمریکا می‌باشد.
همان‌طور که در دوره دوم ریاست‌جمهوری اوباما شاهد بودیم وقتی به روسیه به‌عنوان یک دشمن نگاه شد، این کشور توانست اهداف مهم آمریکا را تحلیل ببرد؛ لذا از منظر برخی کارشناسان آمریکایی درصورتی‌که بتوان این کشور را ترغیب به مشارکت در یک چهارچوب پایدار نمود، به چندین طریق می‌تواند به پیشبرد اهداف سیاست خارجی آمریکا کمک نماید:
1. روابط سازنده میان روسیه و آمریکا برای اجتناب از جنگ به‌خصوص جنگ هستهای حیاتی می‌باشد.
2. همکاری روسیه و آمریکا می‌تواند به اهداف هر دو کشور در زمینه مبارزه با تروریسم ازجمله جنگ علیه داعش و القاعده کمک نماید؛ نکته‌ای که ترامپ در مبارزات انتخاباتی‌اش بر آن تأکید داشت و اکثر مردم آمریکا با آن موافقند.
3. روسیه تا اندازه بسیار قابل توجهی در کمک به آمریکا برای پیشگیری از دستیابی سازمان‌های تروریستی مثل داعش و القاعده و بازیگران دولتی به سلاح هستهای می‌تواند تأثیرگذار باشد.
4. منافع استراتژیک آمریکا شدیداً در تقابل با اتحاد و یا حتی صف‌بندی میان مسکو و پکن می‌باشد. روابط نزدیک با روسیه می‌تواند به ایجاد یک ضد توازن در روابط روسیه با چین کمک نماید.(3)
دراین‌میان، باید گفت بین آمریکا و روسیه پنج مسئله مهم و اساسی مطرح است. ابتدا موضوع سپر موشکی مطرح است، علی‌رغم اینکه بازتاب زیادی ندارد و ظاهراً هم مهم نیست، اما بزرگ‌ترین حوزه قدرت روسیه یعنی همپایگی راهبردی روسیه با آمریکا را زیر سؤال می‌برد و به مرور آن را مضمحل می‌کند. دوم مسئله گسترش ناتو است که قلمرو نفوذ حیاتی مسکو را خدشه‌دار می‌کند. سوم بحران اوکراین است. مورد چهارم و پنجم به‌ترتیب موضوع تحریم‌های بین‌المللی غرب علیه روسیه و بحران سوریه است. روس‌ها و آمریکایی‌ها سه منفعت مشترک با هم دارند. مسئله مشترک آنها در ابتدا NPT و جلوگیری از هستهای شدن کشورهای دیگر و همچنین کنترل هستهای و جنگ‌افزارهای غیرمتعارف در دنیاست.
دومین موضوع پیگیری بحران کره شمالی و کنترل آن است تا امنیت جهانی مورد تهدید قرار نگیرد. سومین مسئله نیز مبارزه علیه تروریسم است. بحران سوریه تنها موضوعی است که اگرچه در بین آمریکا و روسیه متعارض است، اما به‌خاطر وجود پدیده تروریسم، منافع مشترک دو کشور را به خطر می‌اندازد. علی‌رغم تعارض بر سر حفظ حکومت اسد بر آینده سوریه منفعتی مشترک در مقابله با تروریسم دارند.(4) بنابراین شاید بهترین فرصت برای بهبود روابط آمریکا و روسیه احیاء همکاری دوجانبه در سوریه باشد، همکاری میان دو کشور بعد از شکست آتش‌بس در ماه سپتامبر و به‌دنبال ارسال نامه‌ای ازسوی اوباما به رهبران آلمان، فرانسه، انگلستان، کانادا و ایتالیا در محکوم کردن سوریه و روسیه به‌خاطر اقداماتشان در حلب رو به کاهش رفته است. درصورت تأکید ترامپ بر بهبود روابط باروسیه، این کشور باید در اولویت سیاست خارجی ترامپ قرار گیرد، آمریکا رهیافت‌های جدیدی درقبال بحران‌ها در اوکراین و سوریه به‌کار گرفته و به بازنگری در اهداف خود درقبال روسیه بپردازد. ترامپ باید تماس‌های نظامی ـ نظامی میان دو کشور را افزایش داده و از احتمال رودررویی نظامی در سوریه با این کشور بپرهیزد. آمریکا همچنین باید با روسیه بر سر محدود کردن برخوردها در مرزهای روسیه ـ اروپا به‌خصوص برخورد بین ناتو و نیروهای روسی در هوا و دریا به توافق برسد.(5) البته در دولت ترامپ ممکن است که بسیاری از ابتکارات در مقابل آمریکا با ناتو متوقف گردد، اما این امر بدون جنگ و به‌راحتی امکان‌پذیر نیست. تندروهای جمهوری‌خواه در کنگره ازجمله سناتور مارکو روبیو و جان مک‌کین قول داده‌اند که در برابر بهبود روابط با روسیه مخالفت کنند. به‌هرحال، در تلاش‌های ترامپ برای بهبود روابط با روسیه باید مخالفت گسترده مقامات پنتاگون، وزارت خارجه و سازمان سیا را درنظر گرفت. در اواخر فوریه، جیمز کلاپر، مدیر اطلاعات ملی (DNI) آمریکا تأکید نمود که تهدید گروه تروریستی داعش به اندازه تهدید روسیه نمی‌باشد.(6) دراین‌میان، از افکار عمومی نیز نمی‌توان غافل شد. در یک نگاه اجمالی، نظرسنجی‌های افکار عمومی در روسیه و آمریکا تصویری تیره از روابط دو کشور (اگرچه در روسیه کمتر) ارائه می‌دهد. در این نظرسنجی‌ها، اعتماد دو کشور به یکدیگر به پایین‌ترین سطح خود از زمان جنگ سرد رسیده است. سه نفر از هر چهار روسی از رهیافت آمریکا برای حل مشکلات بین‌المللی ناامید و 55 درصد آمریکاییان اعتقاد دارند که روابط میان آمریکا و روسیه درحال بدتر شدن است. این آمار تازه قبل از اتهام به روسیه برای دخالت در انتخابات آمریکا می‌باشد که ازسوی سیا تأیید شده است. اخبار درباره نقش روسیه برای تأثیرگذاری بر انتخابات آمریکا ازطریق هک کردن، دادن پناهندگی به ادوارد اسنودن و بحران دولتی دوپینگ به عدم محبوبیت پوتین در میان آمریکاییان دامن زده است. این امر به این معنا می‌تواند باشد که هنوز حمایت دوحزبی برای مهار روسیه قابل توجه است.
تغییر در رهبری آمریکا احتمالاً باعث تغییر بی‌اعتمادی مردم آمریکا به روسیه نمی‌شود؛ علی‌رغم نظر ترامپ سناتورهای جمهوری‌خواه مثل میچ مک‌کانل، جان مک‌کین، لیندسی گراهام و مارک روبیو خواهان تحقیقات کنگره درباره دخالت روسیه برای تحت تأثیر قرار دادن انتخابات آمریکا شده‌اند. بنا بر نظرسنجی بلومبرگ در ماه اوت، 69 درصد آمریکاییان نگران تحسین پوتین ازسوی ترامپ شده‌اند، 64 درصد پوتین را نامطلوب و تنها 10 درصد وی را رهبری مطلوب دیده‌اند.(7) درمجموع، حتی اگر ترامپ مصر بر بهبود روابط با روسیه باشد؛ اما در این راه، مسیر ساده‌ای پیشِ رو ندارد.
پی‌نوشت‌ها
1. Paul Mcleary, Dan De Luce, "Russia Missing from Trump’s Top Defense Priorities, According to DoD Memo"FORIGN POLICYU, DECEMBER 20, 2016:
http://foreignpolicy.com/2016/11/30/u-s-push-to-halt-genocide-in-south-sudan-unravels-at-united-nations/
2. حسین کبریایی‌زاده، دشواری‌های ترامپ در تعامل با روسیه، مؤسسه ابرار معاصر تهران، 29 آذر 1395؛
http://www.tisri.org/default-2296.aspx
3. Graham Allison Dimitri K. Simes, "A Blueprint for Donald Trump to Fix Relations with Russia", National Interest, December 18, 2016:
http://nationalinterest.org/feature/blueprint-donald-trump-fix-relations-russia-18776
4. جهانگیر کرمی و افشار سلیمانی، آیا ایدئولوژی راهبر مناسبات ایران، غرب و روسیه است؟ خبر آنلاین، 8 دی 1395؛
http://www.khabaronline.ir/detail/615767/World/diplomacy
5. Paul J. Saunders, "Put Russia into Context", National Interest, Nov 28, 2016:
http://nationalinterest.org/feature/put-russia-context-18525
6. Paul Mcleary, Dan De Luce, Ibid.
7. Stepan GoncharovDina SmeltzLily Wojtowicz, "Could a U.S.-Russia 'Reset' Change Public Distrust?" National Interest, December 18, 2016:
http://nationalinterest.org/feature/could-us-russia-reset-change-public-distrust-18750?page=show
نظر شما