حفاظت و امنیت دیپلماتیک
پیشگفتار
حفاظت دیپلماتیک یکی از مفاهیم سنتی حقوق بین‌الملل است که در طول قرن‌ها توسعه یافته است. حفاظت و امنیت دیپلماتیک به مجموعه اقدامات و بایسته‌هایی که دولت‌ها متعهد می‌شوند در جهت تأمین امنیت انسانی، امنیت سخت افزاری و نرم افزاری منافع خود و دیگری در دیگر کشورها انجام دهند، اشاره دارد. در حقوق بین‌الملل جایگاه مشخص و دقیقی برای مصونیت این دفاتر و تشکیلات دیپلماتیک در نظر گرفته شده است. دولت‌ها با استناد به این جایگاه تلاش می‌کنند بخشی از مناسبات خود با دیگر کشورها را در یک نظام آنارشیک مدیریت کنند.
به لحاظ تاریخی، قواعد وقوانین مرتبط با حفاظت دیپلماتیک در ابتدا و عمدتاً توسط کشورهای صادرکننده سرمایه یعنی کشورهای اروپای غربی و ایالات متحده در برابر کشورهای واردکننده سرمایه اعمال می‌شد. به عبارتی دیگر، قواعد و مقررات گفته‌شده در حمایت از سرمایه‌گذاری دولت و تجار و منافع این کشورها در جغرافیایی متفاوت از جغرافیای دارای حاکمیت آنها مورد توجه قرار می‌گرفت. این قواعد و قوانین به دولت‌های سرمایه‌دار اجازه می‌داد تا بستری مناسب برای تسریع تأمین و پیشبرد منافع خود و شهروندانشان ایجاد کنند. این گزاره یکی از ابعاد قدرت یعنی قدرت مقررات‌زایی در روابط و حقوق بین‌الملل را به ما یادآوری می‌کند. اینکه قدرت‌های بزرگ بر اساس منطق غیرقابل انکار قدرت در نظام بین‌الملل، به مانند ابعاد قدرت مادی و در کنار تمام مفهومسازیها و نهادسازی‌های بین‌المللی، با مقررات‌زایی تلاش می‌کنند منافع خود را به عنوان واقعیت‌ها و مطلوبیت‌های همه بازیگران نشان دهند. قواعد و مقررات حفاظت و حمایت دیپلماتیک نیز هر چقدر گسترده و همه‌پذیر باشد چیزی جز این نیست.
ازسویی‌دیگر، هر چند در سال‌های اخیر برخی با استناد به اقبال روزافزون و گسترده در جهان نسبت به بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در ابعاد مختلف زندگی از پایان خدمات دیپلماتیک و کنسولی به‌شکل سنتی سخن می‌گویند، اما واقعیت این است که مأموریت‌های متنوع و گسترده اماکن دیپلماتیک و کنسولی، برچیده شدن کامل این دفاتر در آینده نزدیک را دور از ذهن نشان می‌دهد. حفاظت دیپلماتیک هنوز نقش کلیدی در حمایت از حقوق اتباع و منافع کشورها دارد. این حقوق و منافع در دو شکل مصداقی می‌تواند حفاظت از احترام شهروندان در فراسوی مرزها و همچنین حمایت از منافع مادی کشورها و بازیگران غیردولتی در پهنه مناسبات جهانی باشد.
ادبیات علمی حوزه حفاظت و امنیت دیپلماتیک در سطح بین‌المللی به نسبت اهمیت آن در روابط بین‌المللی دولت‌ها ناچیز است. هر چند در باره ابعاد حقوقی مصونیت اماکن دیپلماتیک ادبیات قابل قبولی وجود دارد. به عبارتی نگاه حقوق بین‌المللی به اماکن دیپلماتیک بسیار پررنگ‌تر از نگاه حفاظتی و امنیتی به آن است. در ایران نیز ادبیات تولید شده بر همین منطق قابل تقسیم‌بندی است. یعنی علیرغم اینکه برخی از منابع مرتبط با این موضوع از منظر حوزه حقوق بین‌الملل تدوین و منتشر شده است، اما در حوزه حفاظت و امنیت دیپلماتیک تقریباً کتاب و اثر قابل توجه‌ای منتشر نشده است. از این رو، کتاب حاضر تلاشی اولیه برای تدوین کتاب در حوزه حفاظت و امنیت دیپلماتیک در کشورمان است. موسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران امیدوار است انتشار این اثر آغاز و انگیزه‌ای برای سایر پژوهشگران علاقمند به این موضوع باشد تا در جهت تعمیق و تولید ادبیات مناسب با نیازهای سیاستگذاری و دانشگاهی ایران بکوشند.
علی اسمعیلی اردکانی
معاون پژوهشی
نظر شما