چالش در مناسبات ترکیه با اتحادیه اروپایی
مناسبات ترکیه با مجموعه اتحادیه اروپایی هیچ‌گاه طی سال‌های اخیر تا این اندازه تنش‌آمیز نبوده است. موضوعات متعددی وجود دارد که روابط ترکیه با اتحادیه اروپایی را چالش‌برانگیز کرده است. کودتای اخیر ترکیه بازتاب بسیار منفی در سطح اروپا بجای گذاشت و تندروی‌های صورت‌گرفته ازسوی جناح حاکم اردوغان فضای سیاسی بسیار بدی در روابط این کشور با کشورهای اروپایی به‌وجود آورده است. نحوه اجرایی شدن موافقت‌نامه مارس 2016 بر سر پناهجویان و جلوگیری از تردد، مخالفت اتحادیه اروپا با لغو روادید برای اتباع ترکیه و... همه موضوعاتی بودند که سیاست خارجی ترکیه با آن مواجه بوده است.
بحران پناهجویان تبدیل به پاشنه آشیل مناسبات ترکیه با اتحادیه شده است. مدیریت پناهجویان و آوارگان کشورهای خاورمیانه و آفریقایی اگرچه می‌توانست موجب نزدیکی ترکیه به اتحادیه اروپایی شود لکن عملاً تبدیل به چالشی در مناسبات طرفین شد و شرایط ناخوشایندی در روابط طرفین به‌وجود آورده است. این موافقت‌نامه بسیار متزلزل و شکننده است و با هر تنش جدیدی در روابط طرفین به ورطه فروپاشی نزدیک می‌شود. ترکیه معتقد است ازسوی کشورهای اروپایی تحت فشار بسیاری است و اروپاییان می‌خواهند به خرج ترکیه معضل پناهجویان خارجی را حل‌وفصل کنند. برعکس، اتحادیه اروپایی معتقد است ترکیه از همان ابتدا رویکرد سودجویانه‌ای درپیش گرفت و از قبل بحران آوارگان به‌دنبال کسب امتیازات دیگر و همچنین پیشبرد مذاکرات مربوط به عضویت در این اتحادیه بوده است. اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه اخیراً به اتحادیه اروپا هشدار داد که درصورت ادامه مخالفت با پیوستن آنکارا به این اتحادیه مرزهایش را به روی مهاجران غیرقانونی باز خواهد کرد. این موضع با واکنش بسیار سردی در اتحادیه اروپایی مواجه شد. از طرفی، ترکیه با لغو یک‌جانبه روادید برای اتباع اروپایی متقابلاً خواستار لغو روادید برای نزدیک به هشتاد میلیون اتباع خود برای ورود به قلمرو شنگن بوده است؛ امری که با استقبال اتحادیه اروپایی مواجه نشد و کمیسیون اروپا خواستار اجرایی شدن معیارهای اروپایی دراین‌رابطه شده که ازسوی ترکیه پذیرفته نشده است.
کودتای اخیر ترکیه و تندروی‌های بعدی از آن ازسوی جناح حاکم بارها ازسوی اتحادیه اروپایی مورد اعتراض قرار گرفته است. همچنین، اعلام مقامات ترک مبنی‌بر اعدام کسانی که در کودتا دست داشته‌اند از نکات چالش‌برانگیز در روابط آنکارا با بروکسل بوده است. مجازات اعدام در اتحادیه اروپایی منسوخ است و کشورهای عضو آن را از قوانین خود خارج کرده‌اند. همچنین کشورهای نامزد عضویت باید قبل از عضویت آن را ملغی کنند. ترکیه قبلاً درجهت فرایند عضویت در اتحادیه اروپایی توافق‌نامه‌ای با بروکسل امضا کرده و مجازات اعدام را فسخ نموده است. لغو این موافقت‌نامه و اجرای مجازات اعدام می‌تواند مناسبات ترکیه با اتحادیه اروپایی را خدشه‌دار نموده و در روند عضویتش مانع جدی به‌وجود آورد.
به‌طور کلی می‌توان گفت اتحادیه اروپایی هیچ‌گاه به‌طور جدی پیوستن ترکیه را مورد توجه قرار نداده است. به‌عبارتی همواره ترکیه را پشت درب نیمه باز نگه داشته است. مخالفت‌های بسیار جدی با عضویت ترکیه چه در سطح افکار عمومی و چه در میان رهبران اروپای درعین‌حال، موضوعاتی که بتواند این عضویت احتمالی را به تأخیر اندازد و یا بهانه لازم را به طرف اروپایی بدهد همواره ازسوی اتحادیه اروپایی مورد توجه قرار گرفته است. درواقع، اتحادیه اروپایی هیچ زمان علاقه‌مند به پذیرش ترکیه، کشوری با 79 میلیون جمعیت، در درون خود نبوده است. البته از نظر ساختار قدرت و تصمیم‌گیری در اتحادیه اروپایی این امر کاملاً طبیعی است. کشورهایی با 79 میلیون جمعیت می‌تواند معادلات قدرت را در اتحادیه اروپایی به‌هم بریزد. ازطرف‌دیگر، اتحادیه اروپایی علاقه‌مند به گسترش همه‌جانبه همکاری‌های اقتصادی ـ تجاری با آنکاراست لکن فراتر از این را برنمی‌تابد و آن را مغایر منافع خود می‌داند و آن نیز به توازن قدرت در بین کشورهای بزرگ اتحادیه اروپایی بازمی‌گردد. کریستین کرن، صدراعظم اطریش اخیراً طی اظهاراتی خواستار پایان دادن به موضوع عضویت ترکیه در اتحادیه اروپایی گردید که موجب واکنش شدید ترکیه شد و این اظهارات را وقیحانه خواند. بسیاری از رهبران اروپایی آشکارا گفته‌اند ترکیه هم‌اکنون شرایط عضویت در اتحادیه اروپایی را ندارد و اگر ترکیه مجدداً مجازات اعدام را برقرار کند، طبیعی است که روند عضویت آن در اتحادیه اروپایی منتفی خواهد شد.
برخورد رجب طیب اردوغان یادآور دوران عثمانی‌گری و اقتدارگرایی ترکیه است و به‌هیچ‌وجه ازسوی کشورهای اروپایی مثبت تلقی نشده است. این درحالی است که ترکیه از بزرگ‌ترین شرکای تجاری اروپاست. اتحاد گمرکی که در 1995 امضا شده است کاملاً به نفع اتحادیه اروپا می‌باشد. ترکیه در فرایند پیوستن به اتحادیه اروپایی همه تصمیمات یک‌جانبه اروپا را پذیرفته و اجرا کرده است. ترکیه تنها کشوری است که بدون آنکه عضو باشد با اتحادیه اروپا اتحادیه گمرکی امضا کرده و به بازار آزاد اروپا تبدیل شده است.
امروزه به‌نظر می‌رسد دورنمای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپایی بسیار غبارآلود است. ترکیه هدف خود را پیوستن کامل به اتحادیه اروپایی در یکصدمین سالگرد تشکیل ترکیه نوین، در سال 2023 اعلام کرده است. اتفاقات چند سال اخیر فضای منفی در این مسیر به‌وجود آورده است. دیوید کامرون، نخست‌وزیر مستعفی انگلیس چندی پیش گفته بود شاید ترکیه در افق سال 3000 به اتحادیه اروپایی بپیوندد؛ حرفی که خیلی برای ترک‌ها گران آمد. صدراعظم اطریش آن را تخیل دیپلماسی ترک‌ها خوانده و خواستار ملغی شدن مذاکرات مربوط به الحاق ترکیه شده بود. ژان کلود یانگر، رئیس کمیسیون اروپایی نیز بلافاصله اعلام نمود ترکیه شرایط پیوستن به این اتحادیه را ندارد. با این شرایط، به‌نظر می‌رسد ترکیه امروز کمتر از هر زمانی به پیوستن به اتحادیه اروپایی امیدوار است. مقامات ترکیه کم‌کم متوجه دشواری پیوستن به اتحادیه شده‌اند. حتی به‌نظر می‌رسد دولت اردوغان قید پیوستن به اتحادیه اروپایی را زده است. سخنان چندی پیش وی برای پیوستن به پیمان شانگهای دراین‌راستاست. امروزه، عضویت در اتحادیه دیگر در رأس اولویت‌های سیاست خارجی ترکیه قرار ندارد. مواضع اعلام‌شده ازسوی ترکیه و ادبیات به‌کار رفته ازسوی اردوغان درقبال رهبران اروپایی خود گویای این امر است.
به‌نظر می‌رسد تازمانی‌که اردوغان بر سر قدرت باشد مناسبات ترکیه با اتحادیه اروپایی بسیار چالش‌برانگیز خواهد بود. لحن سخنان طرفین به‌هیچ‌وجه در چهارچوب بهبود و گسترش روابط نیست. از طرفی برگزیت و خروج احتمالی بریتانیا از اتحادیه اروپا، شرایط را برای ترکیه دشوارتر می‌کند؛ زیرا با کنار رفتن یک کشور بزرگ اروپایی که از سه قرن پیش یکی از اضلاع قدرت در اروپا بوده، رهبران اروپایی به‌هیچ‌وجه میل ندارند این جایگاه را به کشوری چون ترکیه تقدیم کنند. خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا موقعیت را برای پیوستن ترکیه سخت‌تر می‌کند. همچنین رشد جریانات اخوانی در ترکیه خوشایند رهبران اروپایی نیست. تفکر اخوانی هویت اروپایی را نمی‌پذیرد و نگرش اروپایی با آن مشکل دارد. همچنین سیاست‌های شبهه‌برانگیز ترکیه درقبال داعش بازتاب بسیار منفی در اروپا داشته است.
با توجه به نکاتی که عنوان گردید، هیچ گزینه‌ای وجود ندارد که فکر کنیم روابط ترکیه با اتحادیه اروپایی و کشورهای عضو آن در کوتاه‌مدت به حالت عادی بازگردد. حتی می‌توان منتظر تنش بیشتر در روابط طرفین شد. نزدیک شدن ترکیه به روسیه منجربه نگرانی بروکسل و دوری اتحادیه اروپا از ترکیه شده است. روی‌کار آمدن ترامپ در آمریکا می‌تواند فضای جدیدی در آینده مناسبات طرفین به‌وجود آورد.
بحران پناهجویان تبدیل به پاشنه آشیل مناسبات ترکیه با اتحادیه شده است. مدیریت پناهجویان و آوارگان کشورهای خاورمیانه و آفریقایی اگرچه می‌توانست موجب نزدیکی ترکیه به اتحادیه اروپایی شود لکن عملاً تبدیل به چالشی در مناسبات طرفین شد و شرایط ناخوشایندی در روابط طرفین به‌وجود آورده است. این موافقت‌نامه بسیار متزلزل و شکننده است و با هر تنش جدیدی در روابط طرفین به ورطه فروپاشی نزدیک می‌شود. ترکیه معتقد است ازسوی کشورهای اروپایی تحت فشار بسیاری است و اروپاییان می‌خواهند به خرج ترکیه معضل پناهجویان خارجی را حل‌وفصل کنند. برعکس، اتحادیه اروپایی معتقد است ترکیه از همان ابتدا رویکرد سودجویانه‌ای درپیش گرفت و از قبل بحران آوارگان به‌دنبال کسب امتیازات دیگر و همچنین پیشبرد مذاکرات مربوط به عضویت در این اتحادیه بوده است. اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه اخیراً به اتحادیه اروپا هشدار داد که درصورت ادامه مخالفت با پیوستن آنکارا به این اتحادیه مرزهایش را به روی مهاجران غیرقانونی باز خواهد کرد. این موضع با واکنش بسیار سردی در اتحادیه اروپایی مواجه شد. از طرفی، ترکیه با لغو یک‌جانبه روادید برای اتباع اروپایی متقابلاً خواستار لغو روادید برای نزدیک به هشتاد میلیون اتباع خود برای ورود به قلمرو شنگن بوده است؛ امری که با استقبال اتحادیه اروپایی مواجه نشد و کمیسیون اروپا خواستار اجرایی شدن معیارهای اروپایی دراین‌رابطه شده که ازسوی ترکیه پذیرفته نشده است.
کودتای اخیر ترکیه و تندروی‌های بعدی از آن ازسوی جناح حاکم بارها ازسوی اتحادیه اروپایی مورد اعتراض قرار گرفته است. همچنین، اعلام مقامات ترک مبنی‌بر اعدام کسانی که در کودتا دست داشته‌اند از نکات چالش‌برانگیز در روابط آنکارا با بروکسل بوده است. مجازات اعدام در اتحادیه اروپایی منسوخ است و کشورهای عضو آن را از قوانین خود خارج کرده‌اند. همچنین کشورهای نامزد عضویت باید قبل از عضویت آن را ملغی کنند. ترکیه قبلاً درجهت فرایند عضویت در اتحادیه اروپایی توافق‌نامه‌ای با بروکسل امضا کرده و مجازات اعدام را فسخ نموده است. لغو این موافقت‌نامه و اجرای مجازات اعدام می‌تواند مناسبات ترکیه با اتحادیه اروپایی را خدشه‌دار نموده و در روند عضویتش مانع جدی به‌وجود آورد.
به‌طور کلی می‌توان گفت اتحادیه اروپایی هیچ‌گاه به‌طور جدی پیوستن ترکیه را مورد توجه قرار نداده است. به‌عبارتی همواره ترکیه را پشت درب نیمه باز نگه داشته است. مخالفت‌های بسیار جدی با عضویت ترکیه چه در سطح افکار عمومی و چه در میان رهبران اروپای درعین‌حال، موضوعاتی که بتواند این عضویت احتمالی را به تأخیر اندازد و یا بهانه لازم را به طرف اروپایی بدهد همواره ازسوی اتحادیه اروپایی مورد توجه قرار گرفته است. درواقع، اتحادیه اروپایی هیچ زمان علاقه‌مند به پذیرش ترکیه، کشوری با 79 میلیون جمعیت، در درون خود نبوده است. البته از نظر ساختار قدرت و تصمیم‌گیری در اتحادیه اروپایی این امر کاملاً طبیعی است. کشورهایی با 79 میلیون جمعیت می‌تواند معادلات قدرت را در اتحادیه اروپایی به‌هم بریزد. ازطرف‌دیگر، اتحادیه اروپایی علاقه‌مند به گسترش همه‌جانبه همکاری‌های اقتصادی ـ تجاری با آنکاراست لکن فراتر از این را برنمی‌تابد و آن را مغایر منافع خود می‌داند و آن نیز به توازن قدرت در بین کشورهای بزرگ اتحادیه اروپایی بازمی‌گردد. کریستین کرن، صدراعظم اطریش اخیراً طی اظهاراتی خواستار پایان دادن به موضوع عضویت ترکیه در اتحادیه اروپایی گردید که موجب واکنش شدید ترکیه شد و این اظهارات را وقیحانه خواند. بسیاری از رهبران اروپایی آشکارا گفته‌اند ترکیه هم‌اکنون شرایط عضویت در اتحادیه اروپایی را ندارد و اگر ترکیه مجدداً مجازات اعدام را برقرار کند، طبیعی است که روند عضویت آن در اتحادیه اروپایی منتفی خواهد شد.
برخورد رجب طیب اردوغان یادآور دوران عثمانی‌گری و اقتدارگرایی ترکیه است و به‌هیچ‌وجه ازسوی کشورهای اروپایی مثبت تلقی نشده است. این درحالی است که ترکیه از بزرگ‌ترین شرکای تجاری اروپاست. اتحاد گمرکی که در 1995 امضا شده است کاملاً به نفع اتحادیه اروپا می‌باشد. ترکیه در فرایند پیوستن به اتحادیه اروپایی همه تصمیمات یک‌جانبه اروپا را پذیرفته و اجرا کرده است. ترکیه تنها کشوری است که بدون آنکه عضو باشد با اتحادیه اروپا اتحادیه گمرکی امضا کرده و به بازار آزاد اروپا تبدیل شده است.
امروزه به‌نظر می‌رسد دورنمای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپایی بسیار غبارآلود است. ترکیه هدف خود را پیوستن کامل به اتحادیه اروپایی در یکصدمین سالگرد تشکیل ترکیه نوین، در سال 2023 اعلام کرده است. اتفاقات چند سال اخیر فضای منفی در این مسیر به‌وجود آورده است. دیوید کامرون، نخست‌وزیر مستعفی انگلیس چندی پیش گفته بود شاید ترکیه در افق سال 3000 به اتحادیه اروپایی بپیوندد؛ حرفی که خیلی برای ترک‌ها گران آمد. صدراعظم اطریش آن را تخیل دیپلماسی ترک‌ها خوانده و خواستار ملغی شدن مذاکرات مربوط به الحاق ترکیه شده بود. ژان کلود یانگر، رئیس کمیسیون اروپایی نیز بلافاصله اعلام نمود ترکیه شرایط پیوستن به این اتحادیه را ندارد. با این شرایط، به‌نظر می‌رسد ترکیه امروز کمتر از هر زمانی به پیوستن به اتحادیه اروپایی امیدوار است. مقامات ترکیه کم‌کم متوجه دشواری پیوستن به اتحادیه شده‌اند. حتی به‌نظر می‌رسد دولت اردوغان قید پیوستن به اتحادیه اروپایی را زده است. سخنان چندی پیش وی برای پیوستن به پیمان شانگهای دراین‌راستاست. امروزه، عضویت در اتحادیه دیگر در رأس اولویت‌های سیاست خارجی ترکیه قرار ندارد. مواضع اعلام‌شده ازسوی ترکیه و ادبیات به‌کار رفته ازسوی اردوغان درقبال رهبران اروپایی خود گویای این امر است.
به‌نظر می‌رسد تازمانی‌که اردوغان بر سر قدرت باشد مناسبات ترکیه با اتحادیه اروپایی بسیار چالش‌برانگیز خواهد بود. لحن سخنان طرفین به‌هیچ‌وجه در چهارچوب بهبود و گسترش روابط نیست. از طرفی برگزیت و خروج احتمالی بریتانیا از اتحادیه اروپا، شرایط را برای ترکیه دشوارتر می‌کند؛ زیرا با کنار رفتن یک کشور بزرگ اروپایی که از سه قرن پیش یکی از اضلاع قدرت در اروپا بوده، رهبران اروپایی به‌هیچ‌وجه میل ندارند این جایگاه را به کشوری چون ترکیه تقدیم کنند. خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا موقعیت را برای پیوستن ترکیه سخت‌تر می‌کند. همچنین رشد جریانات اخوانی در ترکیه خوشایند رهبران اروپایی نیست. تفکر اخوانی هویت اروپایی را نمی‌پذیرد و نگرش اروپایی با آن مشکل دارد. همچنین سیاست‌های شبهه‌برانگیز ترکیه درقبال داعش بازتاب بسیار منفی در اروپا داشته است.
با توجه به نکاتی که عنوان گردید، هیچ گزینه‌ای وجود ندارد که فکر کنیم روابط ترکیه با اتحادیه اروپایی و کشورهای عضو آن در کوتاه‌مدت به حالت عادی بازگردد. حتی می‌توان منتظر تنش بیشتر در روابط طرفین شد. نزدیک شدن ترکیه به روسیه منجربه نگرانی بروکسل و دوری اتحادیه اروپا از ترکیه شده است. روی‌کار آمدن ترامپ در آمریکا می‌تواند فضای جدیدی در آینده مناسبات طرفین به‌وجود آورد.
نظر شما