آنکارا و تل‌آویو از ژست دشمنانه تا اتحاد دوستی
آنکارا و تل‌آویو از ژست دشمنانه تا اتحاد دوستی
سه‌شنبه 7 اردیبهشت 1395
مرز دوستی و دشمنی در منطقه پرآشوب خاورمیانه بسیار باریک است. دلیل این امر بی‌گمان در سیالیت بالای تحولات منطقه و ازسوی‌دیگر نبود ثبات و آینده‌نگری در افق خارجی دولت‌ها است. روابط ترکیه و اسرائیل هم از این قاعده مستثنا نیست. این دو کشور زمانی از متحدان درجه‌یک در منطقه به شمار می‌رفتند. تمرین‌های مشترک نظامی، داشتن سفارتخانه و دیگر نهادهای کنسولی همگی دال بر روابط عمیق و استراتژیک آنکارا و ریاض داشت. تنش از زمانی آغاز شد که ترکیه پس از روی کار آمدن اسلام‌گراها رویکرد تعامل با شرق را در پیش گرفت. در رویکرد جدید خارجی ترکیه که احمد داوود اوغلو معمار آن بود، می‌باید ابتدا تنش ترکیه با همسایگان خاورمیانه به نقطه صفر رسیده و ترکیه نقش رهبری در منطقه ایفا نماید. سیاست جدید آنکارا بااینکه در پی افزایش تعامل با همسایگان بود، در درون خود نوعی تنش و تخاصم را نیز به‌همراه داشت. باتوجه به قطب‌بندی تحولات منطقه‌ای هرگونه دوستی با کشوری خاص، متقابلاً دشمنی کشور رقیب را برمی‌انگیخت.
رهبران ترکیه بی‌توجه به این مسائل رویکرد کلی آشتی با کشورهای منطقه را در پیش گرفتند. دراین‌میان مشکلات پیچیده فراوانی پیش‌روی سکانداران سیاست خارجی آنکارا قرار گرفت. برای مثال این کشور بنا به دکترین سیاسی خود که منبعث از اندیشه‌های اسلام‌گرایی است، حمایت از گروه‌های اسلامی را سرلوحه سیاست خارجی خود قرارداد. این سیاست نارضایتی دولت‌های محافظه‌کار عربی و اسرائیل را به‌دنبال داشت. نمونه مشخص این سیاست، حمایت ترکیه از گروه حماس در نوار غزه است. این امر مخالفت تل‌آویو را برانگیخت. ازآنجاکه دشمنی کامل و همه‌جانبه‌ای میان حماس و طرف اسرائیلی وجود داشت، رهبران آنکارا از ایفای نقش میانجی‌گرانه بازماندند و درنهایت مجبور به انتخاب حماس در برابر تجاوزگری‌های اسرائیل شدند. این امر نقطه آغاز تنش شدید میان آنکارا و تل‌آویو شد که اوج آن را در حمله کماندوهای اسرائیلی به کشتی ماری مرمره که طی آن ۱۰ فعال ترکیه‌ای حامی فلسطین کشته شدند؛ شاهد هستیم. از این تاریخ به بعد فضای سردی بر روابط طرفین حاکم شده است.
امروزه در پی بروز تحولات جدید منطقه‌ای همچون تنش‌آلود شدن روابط ترکیه با روسیه، بحران سوریه، ورود دوباره ایران به کانون تحولات منطقه‌ای و جهانی، زمینه را برای آب شدن یخ 5 ساله ترکیه و تل‌آویو فراهم نموده است. از منظری دغدغه‌های جدید امنیتی، علایق مشترک طرفین، بار دیگر دو متحد قدیمی ترکیه و رژیم صهیونیستی را به سمت برقراری تعامل مجاب کرده است. دراین‌میان به‌نظر می‌رسد علاقه و تمایل ترکیه به ازسرگیری روابط با تل‌آویو قوی‌تر از انگیزه طرف صهیونیستی است. ترکیه امروز وارد درگیری‌های جدی منطقه‌ای شده است که هیچ‌گونه راه بازگشتی نیز برایش متصور نیست. این کشور در سوریه از همان روزهای آغازین درگیری، سیاست تخاصم و حذف اسد از قدرت را در پیش گرفت. دراین‌میان انواع کمک‌های مالی، لجستیکی و نظامی از کانال ترکیه روانه گروه‌های مخالف اسد شد. تداوم این سیاست ضمن کاهش اقبال منطقه‌ای و حتی جهانی به‌سوی ترکیه، این کشور را در معرض تناقضات جدی خارجی قرارداد. بدون شک خصمانه شدن روابط ترکیه و روسیه از مهم‌ترین پیامدهای منفی سیاست خارجی ترکیه در قبال بحران سوریه است. با سقوط سوخوی روسی در 24 نوامبر 2015، تنش میان آنکارا و مسکو به بالاترین حد ممکن رسید و روسیه باهدف تنبیه ترکیه کلیه مراودات مهم اقتصادی و سیاسی خود را با آنکارا به تعلیق درآورد. بنا به‌فرمان ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه، واردات سبزی‌ها، میوه، مرغ و نمک به ترکیه ممنوع اعلام شد. بخشی از پروژه‌های شرکت‌های ترکیه در روسیه متوقف شد. تحلیل‌گران اقتصادی هزینه‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌ها برای ترکیه را حدود 10 میلیارد دلار برآورد کرده‌اند.
باتوجه به وابستگی متقابل اقتصادی میان کشورها، اجرای این تحریم‌ها ازسوی روسیه منجر به افزایش نوسان‌های اقتصادی و آسیب دیدن بخش‌هایی از اقتصاد این کشور می‌شود. بااین‌حال برخی از تحلیل‌گران منطقه‌ای بر این باورند که باتوجه به حجم بالای تولید ناخالص ملی ترکیه که در حدود 821 میلیارد دلار است و همچنین وجود تنوع در درآمدهای دولت، تحریم روسیه در بلندمدت تأثیر چندانی بر اقتصاد ترکیه نخواهد گذاشت؛ اما اقتصاد ترکیه در میان‌مدت دچار مشکلات جدی در واردات برخی اقلام کشاورزی خواهد شد.
در یک چنین وضعیتی رهبران ترکیه باهدف کاهش آسیب‌های احتمالی ناشی از تحریم روسیه و همچنین ایجاد تنوع در سیاست خارجی، به گزینه احیای روابط با تل‌آویو روی آورده‌اند. یکی دیگر از جذابیت‌های تل‌آویو در نزد مقامات آنکارا برخورداری این کشور از حجم عظیم منابع گازی در دریای مدیترانه است. بنا به گزارش‌ها میزان ذخایر گازی رژیم صهیونیستی در میدان‌های لویاتان و وریه در دریای مدیترانه به 904 میلیارد فوت مکعب می‌رسد. این امر برای کشوری چون ترکیه که نیازمند دریافت انرژی گازی است، بسیار مهم است.
ازسوی دیگر رژیم صهیونیستی نیز باتوجه به همخوانی رویکرد منطقه‌ای‌اش با ترکیه در سوریه و همچنین استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای ترکیه، در تلاش برای تقویت دوباره روابطش با آنکارا است. از همین رو مقامات رژیم صهیونیستی از آمادگی خود برای پرداخت 20 میلیون دلار غرامت به خانواده قربانیان حادثه مرمری خبر داده‌اند و همچنین با خواسته ترکیه مبنی‌بر اجازه دسترسی ساکنان غزه به آب‌های آزاد و ارسال کمک‌های بین‌المللی، موافقت نسبی کرده‌اند. حال باید منتظر تحولات و اتفاقات بعدی در خاورمیانه شد و اینکه در امواج نامتلاطم تحولات منطقه‌ای سیاست‌ها و راهبردهای منطقه‌ای به کدام سمت حرکت خواهد کرد. دراین‌میان تل‌آویو و آنکارا نیز مسلماً با تأثیرپذیری از تحولات منطقه‌ای به تنظیم راهبردها و تعاملاتشان خواهند پرداخت.
منابع:
1. http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/12/turkey-israel-normalization-of-relations.html
2. http://www.bbc.com/news/world-europe-35209987
نظر شما