بلندپروازی های ولیعهد جوان


پس از مرگ عبدالله بن عبدالعزیر در ژانویه 2015 و به سلطنت رسیدن برادر کهنسالش سلمان بن عبدالعزیز در عربستان سعودی، ستاره بخت محمدبن سلمان که پیش از این در زیر سایه دیگر شاهزادگان قدرتمند قرار داشت، ظهور کرد. در ابتدای پادشاهی پدرش او در سلسله مراتب قدرت پس از ولیعهد وقت محمدبن نایف شخص سوم کشور محسوب می شد. اما او نشان داد که این جایگاه نمی تواند آمال بلند وی را برآورده کند. لهذا او در قامت جانشین ولیعهد و وزیر دفاع نقش اصلی را در بحران های منطقه ای سوریه، یمن و بحرین به عهده گرفت و برای محمدبن نایف به جز از عنوان ولایتعهدی چیزی باقی نگذاشت. مداخله وی در جهت گیریهای سیاست خارجی عربستان تردیدی باقی نگذاشت که وی قدرتمندترین فرد در نظام پادشاهی سعودی هاست. در سلسله مراتب رسمی پادشاهی، او نیازمند برداشتن یک گام بلند بود. حضور شاهزاده محمدبن نایف در جایگاه ولیعهدی- در صورتی که اتفاق غیرمترقبه ای برای ملک سلمان روی می داد-، می-توانست دست محمدبن سلمان را از رسیدن به سلطنت کوتاه کند. لهذا خلع شاهزاده بن نایف از سمت ولیعهدی در ژوئن 2017 توسط ملک سلمان و انتصاب محمدبن سلمان به جای او، گام بلندی بود که شاهزاده جوان را به راس هرم قدرت نزدیک تر می نمود. از این پس ناظران می دانستند که با وجود بیماری و کهولت سن ملک سلمان، قدرت واقعی در کف اختیار ولیعهد جدید قرار گرفته است. ضمن آن که روابط نزدیک وی با ایالات متحده آمریکا و حمایت قاطع این کشور از وی، در تثبیت جایگاهش به عنوان حاکم بلامنازع رژیم سعودی نقش مهمی ایفا نمود.
 در نظام سیاسی بسته سعودی ها که سنت اعمال و گردش قدرت در آن پدرسالارانه و مبتنی بر اصل شیخوخیت  است و در دهه های گذشته امیران کهنسال بر این کشور حکم رانده اند، قدرت گرفتن جوانی سی و دو ساله و بلندپرواز می تواند تغییر مهمی تلقی شود. روند اعمال قدرت توسط محمدبن سلمان در مدت کوتاه ولیعهدی، نشان می دهد که او برنامه های بلندپروازانه ای در عرصه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در سر دارد. حضور بی سابقه سرمایه گذاران و شرکت-های غربی بویژه آمریکایی در این مدت در عربستان و روی دست گرفتن پروژه های بزرگ زیربنایی، و دست گذاشتن وی بر شرکت نفتی آرامکو، نشانه جهش ذهنی ولیعهد جدید در حوزه اقتصادی است. اعطای آزادی های بی سابقه اجتماعی همانند اعطای حق رانندگی به زنان، اجازه حضور زنان در ورزشگاه ها، و باز شدن فضای فرهنگی بویژه به روی زنان این کشور نمونه هایی از ترک خوردن دیوار ضخیم سنت ها در این کشور است. به نظر می رسد ولیعهد جوان در این حوزه دست به ریسک بزرگی زده است. این امر حتی می تواند حمایت نهاد دین بویژه روحانیون وهابی -که از ابتدای تاسیس سلطنت سعودی متحد آن بوده است- را از نظام پادشاهی به خطر اندازد. در عرصه سیاسی نیز شاهزاده جوان نشان داده است که راهبردهای آرمان گرایانه ای در سر دارد. روابط بسیار نزدیک وی با دولت جمهوری خواهان در ایالات متحده آمریکا و آمد و شد مکرر نزدیکان ترامپ به این کشور، ولیعهد جوان را به در پیش گرفتن سیاست تهاجمی در منطقه بویژه در دشمنی با جمهوری اسلامی ایران و تحریم اقتصادی قطر تشویق نموده است. در بحران سوریه و یمن با وجود این که سیاست های این کشور در سالیان اخیر ره به جایی نبرده، اما ولیعهد جوان کماکان بر سیاست های متصلب گذشته پافشاری نموده و به راه حل های دیپلماتیک تن در نمی دهد.
بی گمان بلندپروازی های ولیعهد جوان در عرصه سیاست داخلی نمودهای روشن تر و برجسته تری داشته است. صعود ناپلئونی وی از پلکان قدرت در دو سال گذشته اینک به جایی انجامیده که او با در دست گرفتن گلوگاه های اصلی قدرت، از اختیارات فراوانی برای پیشبرد آمالش برخوردار است. شاهزاده جوان بویژه پس از رسیدن به مقام ولیعهدی نشان داده است که به دنبال ایجاد تغییرات بنیادین در کشور است. به این منظور او اینک در راس نهاد مبارزه با فساد، فرصت مناسبی برای قلع و قمع عموزادگان و دیگر شاهزادگان حلقه وسیع خاندان عبدالعزیز را در اختیار دارد. بازداشت وسیع شاهزادگان متمول، و عزل شماری از آنان از مناصب کلیدی که اخیرا صورت گرفت، تردیدی در این گمانه باقی نگذاشته که ولیعهد جوان برای قبضه کردن کامل قدرت خیز بلندی برداشته تا آنجا که حاضر است سنت ها را بشکند و با خراش انداختن بر چهره اتحاد خاندانی، هزینه های بالایی بپردازد. در حالی که سلمان بن عبدالعزیز آخرین بازمانده نسل دوم حاکمان سعودی به شمار می رود، و به باور ناظران پس از وی جنگ قدرت میان شاهزادگان نسل سوم بالا خواهد گرفت، سیاست های تصفیه ای ولیعهد جوان هرچند که ردای اصلاحات را به تن نموده، اما روشن است که مصرف درون خاندانی دارد. نمایش قدرت اخیر وی علیه مهمترین شاهزادگان و رجال حکومتی این کشور، در واقع خط و نشانی است که وی برای تمامی مدعیان قدرت در این کشور کشیده است. بر این حسب به نظر می رسد در آینده شاهد رویدادهای حیرت آور دیگری بر محور بلندپروازی های ولیعهد جوان در عربستان سعودی خواهیم بود.