آیندۀ روابط ترکیه و روسیه پس از ترور سفیر روسیه
آیندۀ روابط ترکیه و روسیه پس از ترور سفیر روسیه
یکشنبه 12 دی 1395
مقدمه
حادثۀ تروریستی علیه آندری کارلوف، سفیر روسیه در ترکیه، به دست مولود مِرت آلتینتاش، جوانی 22ساله و عضو نیروهای پلیس ضدشورش ترکیه، شرایط امنیتی ترکیه را تشدید کرده است. در اولین ساعات پس از این ترور، کارشناسان و مشاوران امور خارجیِ ترکیه از مقامات این کشور درخواست کردند از هرگونه سخنی که به دشمنی با روسیه دامن بزند دوری کنند. با گذشت مدتی از این حادثه، به‌نظر می‌رسد روابط روسیه و ترکیه همچنان با آرامش نسبی توأم است.
به باور بسیاری از ناظران، اکنون که همۀ امور درقبال سوریه، مطابق میل مسکو پیش می‌رود، این حادثه نمی‌تواند مانعی برای ادامۀ طرح روسی در منطقه شود. به نظر آنان، روسیه با سردی ظاهری با این موضوع برخورد خواهد کرد، ولی دالان‌های سیاست روسیه، مانند ماتریوشکایی چندلایه، این آتش را زیر خاکستر زنده نگاه خواهند داشت. مسکو به‌خوبی آگاه است همکاری با ترکیه در مسئلۀ سوریه، ناگزیر با دشواری‌هایی نظیر این حادثه همراه خواهد بود و درحال‌حاضر، اهمیت اولی از دومی برای مسکو بیشتر است.
حادثۀ تروریستی علیه آندری کارلوف، سفیر روسیه در ترکیه، به دست مولود مِرت آلتینتاش، جوانی 22ساله و عضو نیروهای پلیس ضدشورش ترکیه، شرایط امنیتی ترکیه را تشدید کرده است. در اولین ساعات پس از این ترور، کارشناسان و مشاوران امور خارجیِ ترکیه از مقامات این کشور درخواست کردند از هرگونه سخنی که به دشمنی با روسیه دامن بزند دوری کنند. با گذشت مدتی از این حادثه، به‌نظر می‌رسد روابط روسیه و ترکیه همچنان با آرامش نسبی توأم است.
به باور بسیاری از ناظران، اکنون که همۀ امور درقبال سوریه، مطابق میل مسکو پیش می‌رود، این حادثه نمی‌تواند مانعی برای ادامۀ طرح روسی در منطقه شود. به نظر آنان، روسیه با سردی ظاهری با این موضوع برخورد خواهد کرد، ولی دالان‌های سیاست روسیه، مانند ماتریوشکایی چندلایه، این آتش را زیر خاکستر زنده نگاه خواهند داشت. مسکو به‌خوبی آگاه است همکاری با ترکیه در مسئلۀ سوریه، ناگزیر با دشواری‌هایی نظیر این حادثه همراه خواهد بود و درحال‌حاضر، اهمیت اولی از دومی برای مسکو بیشتر است.
آمادگی مقامات مسکو و آنکارا برای پیشگیری از گسست روابط
خوانش گفتارهای مقامات مسکو و آنکارا نشان می‌دهد آنان پس از این حادثه تلاش داشته‌اند از هرگونه تشدید تنش پیشگیری کنند. بنابراین، بر یکی از مهم‌ترین نقاط اشتراک، یعنی همکاری درقبال سوریه انگشت گذارده‌اند و در برابر غرب جبهه‌گیری کرده‌اند.
وزیر امور خارجۀ روسیه، پس از این حملۀ تروریستی اعلام کرد روسیه و ترکیه مایل به تخریب روابط حسنۀ خود نیستند و تلاش دارند به کمک یکدیگر راه‌حلی سیاسی برای درگیری در سوریه بیابند. به گفتۀ سرگئی لاوروف، ترور سفیر روسیه به‌معنای ضرورت مبارزۀ جدی‌تر ترکیه و روسیه با تروریسم است و سه کشور ایران، روسیه و ترکیه مایلند راه‌حلی با حفظ قیمومیت، استقلال، یکپارچگی، و حفظ تمامیت ارضی سوریه بیابند.
اردوغان نیز عنوان کرد ترکیه تلاش دارد با جدیت بیشتری روند صلح سوریه را دنبال کند که به گفتۀ اردوغان امری مشترک میان ترکیه، روسیه، و ایران است. از دید او، این حمله، عادی‌سازی روابط روسیه و ترکیه، و به‌ویژه آزادسازی حلب را نشانه رفته است که ترکیه اجازۀ آن را نخواهد داد.
این ترور به روسیه اجازه داد بار دیگر به غرب نشان دهد ضرورتی جدی برای گنجاندن مبارزه با تروریسم در دستورِ کار خود دارد. درحالی‌که غرب، به‌ویژه اروپا، انتقاداتی جدی علیه حملات روسیه در سوریه را مطرح کرده است و آلتینتاش نیز در فریادهای خود اعلام کرد از روسیه برای حضور در حلب انتقام می‌گیرد، این ترور نتیجه‌ای درست معکوس خواسته‌های آنان داشته است. این کنش بی‌پروا، خود به شاهدی برای تأیید رویکرد روسیه در سوریه، حمایت مسکو از حقوق بشر و مبارزۀ جدی علیه تروریسم تبدیل شده است. در‌این‌راستا، لاوروف اعلام کرد: ترکیه، ایران، و روسیه براین‌باورند که مسئول دانستن اسد برای تشدید درگیری در سوریه، تلاش آشکاری برای دور کردن توجه از تروریست‌های حاضر در این کشور است. به گفتۀ او، مبارزه با تروریسم باید انعطاف‌ناپذیر و بی‌رحمانه باشد.
بااین‌حال، به‌نظر می‌رسد همچنان اختلاف میان روسیه و ترکیه در حمایت از دو جبهۀ مخالف در سوریه پابرجاست و مقامات این دو کشور نیز تلاش دارند به آن نزدیک نشوند. بااین‌حال، با مرگ سفیر روسیه و تأکید دو طرف برای تحقیقی مشترکی درخصوص این ترور، احتمالاً ازنظر دیپلماتیک، روسیه دست بالاتری را درقبال سوریه خواهد داشت.
خوانش گفتارهای مقامات مسکو و آنکارا نشان می‌دهد آنان پس از این حادثه تلاش داشته‌اند از هرگونه تشدید تنش پیشگیری کنند. بنابراین، بر یکی از مهم‌ترین نقاط اشتراک، یعنی همکاری درقبال سوریه انگشت گذارده‌اند و در برابر غرب جبهه‌گیری کرده‌اند.
وزیر امور خارجۀ روسیه، پس از این حملۀ تروریستی اعلام کرد روسیه و ترکیه مایل به تخریب روابط حسنۀ خود نیستند و تلاش دارند به کمک یکدیگر راه‌حلی سیاسی برای درگیری در سوریه بیابند. به گفتۀ سرگئی لاوروف، ترور سفیر روسیه به‌معنای ضرورت مبارزۀ جدی‌تر ترکیه و روسیه با تروریسم است و سه کشور ایران، روسیه و ترکیه مایلند راه‌حلی با حفظ قیمومیت، استقلال، یکپارچگی، و حفظ تمامیت ارضی سوریه بیابند.
اردوغان نیز عنوان کرد ترکیه تلاش دارد با جدیت بیشتری روند صلح سوریه را دنبال کند که به گفتۀ اردوغان امری مشترک میان ترکیه، روسیه، و ایران است. از دید او، این حمله، عادی‌سازی روابط روسیه و ترکیه، و به‌ویژه آزادسازی حلب را نشانه رفته است که ترکیه اجازۀ آن را نخواهد داد.
این ترور به روسیه اجازه داد بار دیگر به غرب نشان دهد ضرورتی جدی برای گنجاندن مبارزه با تروریسم در دستورِ کار خود دارد. درحالی‌که غرب، به‌ویژه اروپا، انتقاداتی جدی علیه حملات روسیه در سوریه را مطرح کرده است و آلتینتاش نیز در فریادهای خود اعلام کرد از روسیه برای حضور در حلب انتقام می‌گیرد، این ترور نتیجه‌ای درست معکوس خواسته‌های آنان داشته است. این کنش بی‌پروا، خود به شاهدی برای تأیید رویکرد روسیه در سوریه، حمایت مسکو از حقوق بشر و مبارزۀ جدی علیه تروریسم تبدیل شده است. در‌این‌راستا، لاوروف اعلام کرد: ترکیه، ایران، و روسیه براین‌باورند که مسئول دانستن اسد برای تشدید درگیری در سوریه، تلاش آشکاری برای دور کردن توجه از تروریست‌های حاضر در این کشور است. به گفتۀ او، مبارزه با تروریسم باید انعطاف‌ناپذیر و بی‌رحمانه باشد.
بااین‌حال، به‌نظر می‌رسد همچنان اختلاف میان روسیه و ترکیه در حمایت از دو جبهۀ مخالف در سوریه پابرجاست و مقامات این دو کشور نیز تلاش دارند به آن نزدیک نشوند. بااین‌حال، با مرگ سفیر روسیه و تأکید دو طرف برای تحقیقی مشترکی درخصوص این ترور، احتمالاً ازنظر دیپلماتیک، روسیه دست بالاتری را درقبال سوریه خواهد داشت.
پیش‌بینی تاثیر نتیجه تحقیقات ترور سفیر
با توجه به اینکه قرار است تیمی مشترک ازسوی روسیه و ترکیه درخصوص ترور سفیر روسیه تحقیق کنند، نتایج این بازرسی برای روابط دو کشور اهمیت خاصی خواهد داشت و بسته به اینکه مهاجم با چه گروهی در ارتباط بوده است، روسیه تصمیم خواهد گرفت آیا آنکارا را با کاهش همکاری درقبال سوریه تنبیه کند یا خیر. البته روسیه هرگز این موضوع را فراموش نخواهد کرد و زمانی پاسخ آن را خواهد داد، اما بعید است این پاسخ در سطح عمومی و علنی باشد.
چنانچه طبق نتیجۀ تحقیق، شواهدی دال بر ارتباط مهاجم با نهادهای اطلاعاتی ارتش آزاد سوریه وجود داشته باشد، روس‌ها پاسخ این حادثه را به ترکیه خواهند داد. حتی ممکن است رفتار متفاوتی درخصوص توافق با آنکارا بر سر تخلیۀ حلب در پیش بگیرند. در هر شرایط غیر از این، بعید است که این حادثه خللی جدی در روابط دو کشور به‌وجود آورد. بااین‌حال، اگر معلوم شود مهاجم با جنبش فتح‌الله گولن در ارتباط بوده است، این حادثه حتی می‌تواند روابط مسکو و آنکارا را نزدیک‌تر سازد، زیرا ترکیه، گولن را مسئول کودتای نافرجام 15 ژوئیه می‌داند. چنانچه ترکیه بتواند دلیل متقنی درخصوص ارتباط مهاجم با سازمان گولنی ارائه دهد، به آن معناست که حمایت کامل روسیه در مبارزه با جنبش گولن را به‌دست خواهد آورد.
با توجه به آنکه گزینۀ سوم، می‌تواند بهترین بُرد ترکیه برای نزدیک شدن به روسیه و محق دانستن خود یا حتی قربانی بودن آن باشد، رسانه‌های نزدیک به دولت، بلافاصله پس از حادثه و قبل از آشکار شدن نتیجۀ تحقیقات، شایعۀ دست داشتن عوامل منتسب به گولن را ترویج داده‌اند. روزنامه‌هایی مانند روزنامۀ یِنی‌شَفَق، و روزنامۀ صَباح، روزنامۀ اِستار، روزنامۀ آکشام، و روزنامۀ تقویم به‌شدت از فرضیۀ ارتباط مهاجم با جنبش گولن حمایت می‌کنند. از دید آنها، این حادثه پاسخ غربِ مقصر در کودتای نافرجام 15 ژوئیه، به بهبود و عادی‌سازی روابط ترکیه با روسیه و در واکنش به همکاری درقبال رفع بحران سوریه است.
فاتیح تزکان، ابراهیم کاراگول، و عُمر توران نیز ازجمله روزنامه‌نگاران حامی دولت هستند که در نوشته‌های خود سازمان سیای آمریکا، ناتو و به‌طور کلی غرب را مقصر در رویداد تروریستی علیه سفیر روسیه قلمداد کرده‌اند.
با توجه به اینکه قرار است تیمی مشترک ازسوی روسیه و ترکیه درخصوص ترور سفیر روسیه تحقیق کنند، نتایج این بازرسی برای روابط دو کشور اهمیت خاصی خواهد داشت و بسته به اینکه مهاجم با چه گروهی در ارتباط بوده است، روسیه تصمیم خواهد گرفت آیا آنکارا را با کاهش همکاری درقبال سوریه تنبیه کند یا خیر. البته روسیه هرگز این موضوع را فراموش نخواهد کرد و زمانی پاسخ آن را خواهد داد، اما بعید است این پاسخ در سطح عمومی و علنی باشد.
چنانچه طبق نتیجۀ تحقیق، شواهدی دال بر ارتباط مهاجم با نهادهای اطلاعاتی ارتش آزاد سوریه وجود داشته باشد، روس‌ها پاسخ این حادثه را به ترکیه خواهند داد. حتی ممکن است رفتار متفاوتی درخصوص توافق با آنکارا بر سر تخلیۀ حلب در پیش بگیرند. در هر شرایط غیر از این، بعید است که این حادثه خللی جدی در روابط دو کشور به‌وجود آورد. بااین‌حال، اگر معلوم شود مهاجم با جنبش فتح‌الله گولن در ارتباط بوده است، این حادثه حتی می‌تواند روابط مسکو و آنکارا را نزدیک‌تر سازد، زیرا ترکیه، گولن را مسئول کودتای نافرجام 15 ژوئیه می‌داند. چنانچه ترکیه بتواند دلیل متقنی درخصوص ارتباط مهاجم با سازمان گولنی ارائه دهد، به آن معناست که حمایت کامل روسیه در مبارزه با جنبش گولن را به‌دست خواهد آورد.
با توجه به آنکه گزینۀ سوم، می‌تواند بهترین بُرد ترکیه برای نزدیک شدن به روسیه و محق دانستن خود یا حتی قربانی بودن آن باشد، رسانه‌های نزدیک به دولت، بلافاصله پس از حادثه و قبل از آشکار شدن نتیجۀ تحقیقات، شایعۀ دست داشتن عوامل منتسب به گولن را ترویج داده‌اند. روزنامه‌هایی مانند روزنامۀ یِنی‌شَفَق، و روزنامۀ صَباح، روزنامۀ اِستار، روزنامۀ آکشام، و روزنامۀ تقویم به‌شدت از فرضیۀ ارتباط مهاجم با جنبش گولن حمایت می‌کنند. از دید آنها، این حادثه پاسخ غربِ مقصر در کودتای نافرجام 15 ژوئیه، به بهبود و عادی‌سازی روابط ترکیه با روسیه و در واکنش به همکاری درقبال رفع بحران سوریه است.
فاتیح تزکان، ابراهیم کاراگول، و عُمر توران نیز ازجمله روزنامه‌نگاران حامی دولت هستند که در نوشته‌های خود سازمان سیای آمریکا، ناتو و به‌طور کلی غرب را مقصر در رویداد تروریستی علیه سفیر روسیه قلمداد کرده‌اند.
پیش‌بینی پیامدهای این ترور در روابط ترکیه و روسیه
اگر این حادثه روابط دو کشور را نزدیک‌تر نکرده باشد، موجب قطع آن نیز نشده است. روسیه با این اتفاق، توانست دست بالاتری را در امور منطقه‌ای داشته باشد و قدمی دیگر به اروپا نزدیک شود. اروپا با تمرکز بر روسیه، این حادثه را به ضرر مردم‌سالاری و به سود اقتدارگرایی پوتینی ارزیابی می‌کند و متصور است مسکو از این حادثه، به‌‌عنوان پروپاگاندای خود بهره خواهد برد. ازاین‌رو، کارشناسان غربی این ترور را بهانۀ دیگری برای افزایش فشار و سرکوب تمایلات مردم‌سالارانه، هم در ترکیه و هم در روسیه می‌دانند. از دید آنان، جامعۀ مدنی ترکیه و روسیه آسیب‌پذیرتر از قبل خواهد بود و با توجه به موج بازداشت‌شدگان در ترکیه و چچن، فعالان آزادی‌خواه دو کشور عملاً هیچ فضایی برای تنفس نخواهند یافت. پیشروی دو کشور به‌سوی اقتدارگرایی بیشتر، به ناآرامی‌های گسترده، به‌ویژه در ترکیه دامن خواهد زد.
به‌طور کلی، با توجه به شکنندگی روابط ترکیه و روسیه و تمایل ترک‌ها برای حفظ آن، باید پیامدهای این ترور را به زیان ترکیه در بازی منطقه‌ای ارزیابی کرد. ازاین‌پس، آزادی عمل ترکیه، چه در داخل و چه در منطقه، در سایۀ اقتدار روسیه کمرنگ‌تر خواهد شد. در داخل این کشور، ترور سفیر روس شرایط امنیتی را شدت بخشیده و درحالی‌که کشور از کودتا و پاکسازی‌های پس از آن در رنج است، بار دیگر با شوکی مواجه شده که عبور از آن نیازمند زمان است. برخی از کارشناسان غربی احتمال می‌دهند روسیه از این پس تلاش نماید با استفاده از روند تحقیق مشترک درخصوص این ترور، و نیز استفاده از توانایی حک اینترنتی خود، در امور داخلی ترکیه دخالت کند.
آنکارا با توجه به اینکه پس از کودتای نافرجام به حامیان غربی خود پشت کرده بود، انتظار داشت روسیه تاحدودی جای خالی آنها را برایش در منطقه پر کند، اما با این حادثه، ظن مسکو به آنکارا کماکان ادامه خواهد یافت و موقعیتی شکننده را در منطقه برای ترکیه رقم خواهد زد.
درقبال سوریه، ترک‌ها بیشتر نگران روابط خود با مسکو هستند و بنابراین، احترام بیشتری برای گام بعدی روسیه درقبال سوریه قائل خواهند شد. ازآنجاکه احتمال دارد روسیه از کارت کُردی علیه ترکیه استفاده کند یا در عملیات خود بیش از آنکه به مثلث ایران ـ ترکیه ـ روسیه تکیه کند، به ایران ـ کُردها ـ روسیه بیندیشد، نرمش بیشتری را ازسوی ترکیه خواهیم دید. علاوه‌براین، روسیه می‌تواند از اهرم تحریم اقتصادی نیز علیه ترکیه استفاده کند.
احتمال بسیار کمرنگی نیز وجود دارد که با توجه به حمایت روسیه و ترکیه از دو جبهۀ مخالف در سوریه، تمایل ترکیه برای مقابله با روند تسلط روسی، به نقض آتش‌بس در حلب و سقوط دوبارۀ این شهر بینجامد یا موجب ادامۀ درگیری در نقطۀ دیگری در سوریه شود. اما درمجموع، روابط آنکارا و مسکو با برنامه‌ای مشخص‌تر و به رهبری روسیه به پیش خواهد رفت که در آن دوری بیشتر ترکیه از غرب و تابعیت بیشتر درقبال سوریه و عراق به توافقی ضمنی بدل خواهد شد.
اگر این حادثه روابط دو کشور را نزدیک‌تر نکرده باشد، موجب قطع آن نیز نشده است. روسیه با این اتفاق، توانست دست بالاتری را در امور منطقه‌ای داشته باشد و قدمی دیگر به اروپا نزدیک شود. اروپا با تمرکز بر روسیه، این حادثه را به ضرر مردم‌سالاری و به سود اقتدارگرایی پوتینی ارزیابی می‌کند و متصور است مسکو از این حادثه، به‌‌عنوان پروپاگاندای خود بهره خواهد برد. ازاین‌رو، کارشناسان غربی این ترور را بهانۀ دیگری برای افزایش فشار و سرکوب تمایلات مردم‌سالارانه، هم در ترکیه و هم در روسیه می‌دانند. از دید آنان، جامعۀ مدنی ترکیه و روسیه آسیب‌پذیرتر از قبل خواهد بود و با توجه به موج بازداشت‌شدگان در ترکیه و چچن، فعالان آزادی‌خواه دو کشور عملاً هیچ فضایی برای تنفس نخواهند یافت. پیشروی دو کشور به‌سوی اقتدارگرایی بیشتر، به ناآرامی‌های گسترده، به‌ویژه در ترکیه دامن خواهد زد.
به‌طور کلی، با توجه به شکنندگی روابط ترکیه و روسیه و تمایل ترک‌ها برای حفظ آن، باید پیامدهای این ترور را به زیان ترکیه در بازی منطقه‌ای ارزیابی کرد. ازاین‌پس، آزادی عمل ترکیه، چه در داخل و چه در منطقه، در سایۀ اقتدار روسیه کمرنگ‌تر خواهد شد. در داخل این کشور، ترور سفیر روس شرایط امنیتی را شدت بخشیده و درحالی‌که کشور از کودتا و پاکسازی‌های پس از آن در رنج است، بار دیگر با شوکی مواجه شده که عبور از آن نیازمند زمان است. برخی از کارشناسان غربی احتمال می‌دهند روسیه از این پس تلاش نماید با استفاده از روند تحقیق مشترک درخصوص این ترور، و نیز استفاده از توانایی حک اینترنتی خود، در امور داخلی ترکیه دخالت کند.
آنکارا با توجه به اینکه پس از کودتای نافرجام به حامیان غربی خود پشت کرده بود، انتظار داشت روسیه تاحدودی جای خالی آنها را برایش در منطقه پر کند، اما با این حادثه، ظن مسکو به آنکارا کماکان ادامه خواهد یافت و موقعیتی شکننده را در منطقه برای ترکیه رقم خواهد زد.
درقبال سوریه، ترک‌ها بیشتر نگران روابط خود با مسکو هستند و بنابراین، احترام بیشتری برای گام بعدی روسیه درقبال سوریه قائل خواهند شد. ازآنجاکه احتمال دارد روسیه از کارت کُردی علیه ترکیه استفاده کند یا در عملیات خود بیش از آنکه به مثلث ایران ـ ترکیه ـ روسیه تکیه کند، به ایران ـ کُردها ـ روسیه بیندیشد، نرمش بیشتری را ازسوی ترکیه خواهیم دید. علاوه‌براین، روسیه می‌تواند از اهرم تحریم اقتصادی نیز علیه ترکیه استفاده کند.
احتمال بسیار کمرنگی نیز وجود دارد که با توجه به حمایت روسیه و ترکیه از دو جبهۀ مخالف در سوریه، تمایل ترکیه برای مقابله با روند تسلط روسی، به نقض آتش‌بس در حلب و سقوط دوبارۀ این شهر بینجامد یا موجب ادامۀ درگیری در نقطۀ دیگری در سوریه شود. اما درمجموع، روابط آنکارا و مسکو با برنامه‌ای مشخص‌تر و به رهبری روسیه به پیش خواهد رفت که در آن دوری بیشتر ترکیه از غرب و تابعیت بیشتر درقبال سوریه و عراق به توافقی ضمنی بدل خواهد شد.
نظر شما