پناهندگان و بهره برداری سیاسی ترکیه

بحران در سوریه به سمت هرج و مرج بیشتر حرکت می کند. دو قدرت تاثیرگذار در سوریه، روسیه و ترکیه به سمت تنش و درگیری بیشتر در حرکت اند. بی اعتمادی این دو بازیگر به هم در سوریه به قدری عمیق و استراتژیک است که با چند دیدار خصوصی و گفت و گو های تلفنی قابل حل نیست. توافق دو سال پیش سوچی در اواخر سال  2018 که به گمان بسیاری از ناظران منطقه ای مهر پایانی بر اختلاف نگرش مردان کرملین و آنکارا بود؛ در عمل با بن بست مواجه شد و دو بازیگر هر کدام مسیر و خواسته های خودشان را پیگیری می کنند. بحران ادلب در شمال غربی سوریه اوج این اختلاف نظرها بود. جایی که ارتش سوریه در تلاش است در ادامه استراتژی پاکسازی کامل سوریه از وجود مخالفان، استان ادلب را به کنترل خود در بیاورد. در این مسیر ارتش سوریه، حمایت هدفمند دولت روسیه را در اختیار دارد. در برابر ترکیه خواسته های ژئوپلیتکی خودش را پیگیری می کند. ایجاد منطقه ای حائل در مرز با سوریه به عمق حداقل 30کیلومتر در سوریه. هدف از این استراتژی کنترل شبه نظامیان کرد و دور ساختن تهدید این گروهها بر امنیت ملی ترکیه است. هم زمان با این استرات‍ژی، ترکیه به دنبال بازگردادندن حداقل دو میلیون پناهنده از سه میلیون و هفتصد هزار پناهنده در خاک خودش به منطقه حائل مورد نظرش در سوریه است. رهبران ترکیه در طی سالهای اخیر نشان داده اند که خط قرمز شان در بحران سوریه، تهدید کردهاست  و حاضر به پذیرش هر ریسکی در سوریه برای خنثی سازی تهدید کردها هستند.

این مهم امروز از سوری ارتش سوریه و دولت روسیه نادیده گرفته شده است. ارتش سوریه به تدریج در حال کنترل شهرهای استان ادلب است. اتفاقی که منجر به آواره شدن نزدیک به یک میلیون نفر دیگر در بحران سوریه شده است. پاسخ دولت ترکیه به دو شکل است. نخست حمله و درگیری نظامی که تاکنون منجر به کشته شدن 33 نظامی ترکیه  و زخمی شدن دهها تن دیگر شده است. رویکرد بعدی باز گذاشتن مرز ها به روی پناهندگان و گسیل شدن  آنها به سوی اتحادیه اروپاست. طبق گزارش ها از ماه دسامبر در پی تشدید تنش ها در استان ادلب یک میلیون غیر نظامی سوری در نزدیکی مرز های ترکیه سکنی گزیده اند. ترکیه در تلاش است از این حربه برای افزایش فشارهای بین المللی به دولت روسیه و در مرحله بعد سوریه جهت توقف پیشروی در استان ادلب استفاده کند. هجوم این تعداد از پناهنده ها به سوی اروپا، اتحادیه اروپا را به فشار جمعیتی مضاعف مواجه می  سازد.در این مسیر رهبران ترکیه اعلام کرده اند که تصمیم گرفته اند که مانع از سیل پناهنده ها به سوی اروپا نشوند. ترکیه هم اکنون حدود 7/3 میلیون پناهنده سوری را میزبانی می کند و دیگر ظرفیت میزبانی بیش از این را ندارد و به دنبال این است که با همراه ساختن قدرت های اروپایی و امریکایی، اهداف ژئوپلیتکی اش را در سوریه عملیاتی سازد.

طبق گزارشی که در روزنامه دیلی میل منتشر شده، تنها در چند روز گذشته بیش از 76 هزار پناهنده سوری از طریق دریا و زمین وارد یونان شده اند. هجوم این تعداد از پناهنده به یونان و مقصد بعدی که قدرت های مهم اروپایی مثل آلمان، فرانسه و ایتالیاست، هراس را در میان اعضای اتحادیه اروپا نسبت موج جدید پناهنده ها بالا برده است. این نگرانی زمانی بیشتر می شود که حدود یک میلیون نفر از ساکنان ادلب بی خانمان و مستعد مهاجرت به ورای مرزهای خودشان هستند. از این جهت ادامه وضعیت و تداوم بحران و درگیری در سوریه مساوی با تشدید بحران پناهنده ها خواهد بود. ترکیه در این شرایط دنبال استفاده از حربه و اهرم پناهنده ها برای پیشبرد اهداف و خواسته های ژئوپلیتیکی اش به دو شکل دریافت حمایت های مالی بیشتر و همچنین تشدید فشارها به دولت سوریه و روسیه جهت توقف حملات در استان ادلب است. احساس و برداشت رهبران ترکیه این است که در بحران سوریه در برابر روسها تنها مانده اند و در این فضا قادر به محقق ساختن ایده ها و اهداف امنیتی شان نیستند. این استراتژی رهبران ترکیه در ظاهر جواب هم داده است. حداقل در اعلام، وزارت خارجه آمریکا اعلام حمایت از دولت ترکیه در بحران سوریه کرده است.  در گزارش دولت آمریکا آمده است که ما در کنار متحدان خود در سازمان ناتو و خواستار پایان فوری درگیری در شمال غربی سوریه از سوی ارتش سوریه و دولت روسیه هستیم.

همزمان آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل نیز در بیانیه ای از افزایش درگیری در شمال سوریه که منجر به کشته شدن دهها نظامی ترکیه شده، عمیقا ابراز نگرانی کرده است. اردوغان در سال گذشته میلادی هم اعلام کرده بود که در صورت شکست راه حل های صلح آمیز در بحران سوریه، گیت های ورودی برای مهاجران باز خواهد شد.

بدین رو بحران سوریه بار دیگر عرصه کشمکش و نزاع ژئوپلیتیکی میان دولت روسیه با ترکیه شده است و برنده این منازعه در حال حاضر روسیه است. روسیه با قدرت هوایی بالا در کنار ارتش سوریه در حال تضعیف موقعیت ارتش ترکیه است و به نظر می آید در شرایط حاضر با توجه به عدم اولویت آمریکایی ها در خاورمیانه و بحران سوریه، رهبران ترکیه موفق به دخیل ساختن جدی واشنگتن در صحنه منازعه زمینی در سوریه نخواهند شد.

در این شرایط جمهوری اسلامی ایران هم نباید از تحولات در سوریه عقب بماند و صرفا به نظاره گری بنشیند. ایران می تواند زمینه بازگشت روسیه و ترکیه را به توافق استانه فراهم سازد. ابزار این کار فعال ساختن مکانیسم گفت و گو است و این گفت و گو ها با اولویت حفظ تمامیت ارضی سوریه و مقابله با جریان های تکفیری باید مورد تاکید قرار بگیرد. این رویکرد می تواند چهره و وجهه ایران را هم در منطقه خاورمیانه به عنوان قدرتی طرفدار ثبات ارتقا دهد.