آینده اتحادیه اروپایی در پرتو روابط آلمان ـ فرانسه : نگاه ایرانی


آینده اتحادیه اروپایی در پرتو روابط آلمان ـ فرانسه : نگاه ایرانی

ایران ریویو، مصاحبه با محمدحسن طاهری‏‏، بهزاد احمدی‏، علی اسمعیلی اردکانی

دوشنبه 22 خرداد 1396


انتخابات متعدد در سراسر اروپا موجی از بیم و امید را برای اتحادیه اروپایی ایجاد کرده است. این موج بعد از خروج بریتانیا از اتحادیه بیشتر ازآنکه با امید همراه باشد، با ترس ناشی از آینده اتحادیه اروپایی همراه بوده است. دراین‌میان انتخابات فرانسه به‌دلایلی داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی مورد توجه سیاستگذاران و تحلیلگران مختلف قرار گرفته است. از‌جمله دلایل داخلی رشد اقبال به شعارهای ملی‌گرایانه و همچنین تقویت موضع ضدسرمایه‌داری است. در سطح منطقه‌ای نگرانی عمده به وضعیت امنیتی، اقتصادی و سیاسی اتحادیه اروپا بعد از خروج بریتانیا و نفوذ روز افزون روسیه به شرق اروپا بر می‌گردد. به‌لحاظ بین‌المللی نیز رویکرد ترامپ به اتحادیه اروپایی به خصوص آینده همکاری‌های امنیتی و اقتصادی با این اتحادیه مورد توجه و سوال پژوهشگران است.

متن حاضر پاسخ  سه تن از کارشناسان مسائل اروپا (محمدحسن طاهری‏‏، بهزاد احمدی‏، علی اسمعیلی اردکانی)،
در زمینه تأثیر انتخابات فرانسه بر آینده اتحادیه اروپایی و روابط این کشور با آلمان است؛ مصاحبه‌شوندگان به‌طور خاص به دو سؤال زیر پاسخ داده‌اند.


1. کدام جنبه  از مسائل اقتصادی،‌ سیاسی، دفاعی و ... عمده‌ترین نگرانی‌ آلمان از انتخابات فرانسه بود؟

2. نتیجه این انتخابات و پپروزی مکرون چه تأثیری بر مناسبات آینده آلمان ـ فرانسه و به‌طور اساسی بر آینده اتحادیه اروپایی دارد؟

محمد حسن طاهری، کارشناس مقیم مؤسسه ایران یوریکا
پاسخ 1. جنبه های سیاسی برای آلمان اولویت بیشتری دارد.
در دوره تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری در فرانسه، انتخاب مارین لوپن، عمده‌ترین نگرانی آلمان به‌عنوان مهم‌ترین حامی اروپای قدرتمند بود. دراین‌صورت، تحقق وعده‌های لوپن مبنی‌بر انجام همه‌پرسی خروج فرانسه از اتحادیه می‌توانست به فرگزیت منجر شده و یکی از موتورهای اتحادیه را عملاً از کار بیاندازد و آلمان را در این شرایط سخت برای ادامه حیات اتحادیه، تنها بگذارد.

از دیگر نگرانی‌های آلمان انتخاب لوپن، تسلط راستگرایی و پوپولیسم در فرانسه بود. انتخاب وی، می‌توانست منجربه تسریع در گسترش راست افراطی در فضای اتحادیه اروپا گردد. همچنین این امر می‌توانست بر جامعه آلمان تأثیر گذاشته و آن را به‌سمت دوقطبی شدن پیش ببرد. بدین‌ترتیب که ازیک‌سو موجب تقویت روانی راستگرایان آلمان و حزب راستگرای بدیلی برای آلمان (AFD) گردد و از‌سوی‌دیگر موجب ترس مردم آلمان و احزاب حاکم و واکنش تند و تقابلی آنان شود. نگرانی‌های فوق اختصاص به  اتحادیه دمکرات مسیحی و سوسیال دمکرات‌ها نداشته و وجه مشترک در اغلب احزاب مهم آلمان بود. هرچند انتخاب لوپن و دیدگاه‌های او بر ضد اتحادیه اروپا در مواردی جنبه اقتصادی دارد؛ اما می‌توان گفت که جنبه‌های سیاسی نگرانی‌ها نسبتا نگرانی‌های مهم‌ترین برای آلمان‌ها بوده است.


مانوئل ماکرون، بهترین گزینه برای آلمان در انتخابات فرانسه و لوپن بدترین‌گزینه بود. آلمان‌ها در جریان انتخابات فرانسه، اشتیاق خود را نسبت به انتخاب مانوئل ماکرون کتمان نکردند. ولفگانگ شویبله، وزیر دارایی آلمان تصریح کرد که دولت آلمان از ماکرون حمایت می کند. وی گفته بود که سیاست‌های رئیس‌جمهوری آینده فرانسه نباید با سیاست‌های نهادهای اروپایی مغایر باشد تا بشود برنامه‌ها و اهداف آینده اروپا را به سهولت پیگری کرد. حتی آنگلا مرکل، صدراعظم نیز به صراحت از ماکرون جانبداری کرد.

 
پاسخ 2. انتخاب ماکرون دومینوی جریان‌های ضد اتحادیه‌ای را پایان بخشید.
امانوئل ماکرون، شرایط بهتری را برای تقویت آینده اتحادیه اروپا فراهم می‌سازد. وی خواهان بودجه‌ای مستقل برای اروپاست، یک وزارتخانه مشترک اقتصاد و دارایی اروپایی و یک پارلمان مستقل برای حوزه یوروست. هرچند گفته می‌شود ماکرون نسبت به سیاست‌های اقتصادی آلمان انتقاداتی هم دارد؛ اما به‌لحاظ اشتراکاتِ بیشتر، مورد توجه مقامات آلمانی بوده است. ماکرون در ژانویه 2017 در دانشگاه هومبولت برلین گفت: من هوادار اروپا هستم و آن را همراه با آلمان می‌خواهم. ماکرون در سیاست اتحادیه اروپایی و مسئله مهاجران، با آلمان همراه است و مدافع حوزه شنگن و یورو است و ظاهراً نظری مشابه آلمان در مسائل روسیه، سوریه و تجارت آزاد دارد. مهم‌ترین تأثیر انتخاب ماکرون بر آینده اتحادیه اروپا این است که وی به دومینوی انتخاب جریان‌های ضد اتحادیه در این قاره پایان بخشید. اکنون می‌توان انتظار داشت که فرانسه باز هم درکنار آلمان و همراه با این کشور برای تحکیم قدرت اتحادیه اروپا تلاش کند.

آلمان اولین مقصد سفرهای خارجی ماکرون خواهد بود که از دوشنبه پانزدهم مه آغاز می‌شود. مرکل پیش از این سفر گفت: ماکرون در مبارزات انتخاباتی با قدرت از وحدت اروپا دفاع کرد. ما با تمام توان می‌کوشیم نه‌تنها به فرانسه کمک کنیم بلکه به همراه فرانسه در جاده وحدت اروپا پیش برویم. در این سفر، موضوعات و طرح‌های اقتصادی ازسوی مقامات آلمانی برای بحث و مذاکره با ماکرون آماده شده است.


باید توجه داشت که علاوه‌بر لوپن، انتخاب برخی از نامزدهای دیگر هم می‌توانست به بروز چالش در روابط آلمان و فرانسه بینجامد. به‌عنوان مثال، هرچند انتخاب «فیون» می‌توانست در ابعاد اقتصادی تا حد زیادی همسو با سیاست‌های اقتصادی آنگلا مرکل باشد؛ اما در مسائل دیگری مانند روسیه، ترکیه، سیاست پناهندگی و اتحادیه اروپا، ممکن بود در مناسبات فرانسه و آلمان موجب اختلاف شود.


لذا آلمان‌ها با دید مثبت به انتخاب ماکرون می‌نگرند و هم در روابط دوجانبه و هم در سیاست‌های اروپایی چشم‌انداز مثبتی را ارزیابی می‌کنند. به هرحال به‌نظر می‌رسد، انتخاب ماکرون تأثیر مثبتی بر روابط دو جانبه فرانسه ـ آلمان داشته باشد و دو کشور چالش‌های زیادی در حوزه اتحادیه اروپا نداشته باشند.

بهزاد احمدی: کارشناس ارشد مسائل اروپا
پاسخ 1. آلمان نگران وضعیت اقتصادی فرانسه است.
عمده‌ترین نگرانی آلمان وضعیت اقتصادی فرانسه به‌خصوص پس از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپایی است. فرانسه از دهه 1970 فاقد یک بودجه دولتی متوازن بوده و رشد مداوم کسری بودجه را تجربه کرده است. این بدین‌معناست که پاریس نتوانسته مهم‌ترین مکانیسم ثبات منطقه یورو، یعنی فراتر نرفتن کسری بودجه از سه درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) را رعایت کند. در سال 2016، بودجه هزینه‌های عمومی فرانسه به 2/56 تولید ناخالص داخلی‌اش می‌رسد که بالاترین میزان در بین کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) است، درحالی ‌که این رقم برای آلمان به 3/44 درصد تولید ناخالص داخلی‌اش می‌رسد. مکرون برای اینکه بتواند قاعده سه درصد تولید ناخالص داخلی برای کسری بودجه را رعایت کند، باید در پنج سال آتی بیش از شصت‌میلیارد یورو صرفه‌جویی یا پس‌انداز کند که امری دشوار و نشدنی به‌نظر می‌رسد.

اصلاحات بازار کار و کاستن از شمار بیکاران نیز از دیگر چالش‌های برنامه اقتصادی مکرون است و به‌نظر نمی‌رسد او برنامه‌ای بهتر از اولاند برای این کار داشته باشد. با این شرایط می‌توان گفت بزرگ‌ترین دغدغه برلین درباره انتخابات فرانسه و روی‌کار آمدن مکرون، سیاست‌های اقتصادی این کشور و نقشی است که پاریس در بهبود شرایط منطقه یورو و به‌طبع آن بهبود شرایط همگرایی اقتصادی در اروپا ایفا خواهد کرد. بعد از بحث اقتصادی، مسائل سیاسی و دفاعی مرتبط با اتحادیه اروپا و ازجمله نحوه واکنش به خروج بریتانیا از اتحادیه و مقابله با ژئوپلیتیک روبه خیزش روسیه در شرق اروپا و حل مسائلی چون بحران آوارگان در دستور کار دوطرف خواهد بود.


پاسخ 2. تقویت ستون همگرایی اروپایی

در بین متحدان نزدیک آلمان، فرانسه (در کنار ایالات متحده) ازجمله مهم‌ترین‌هاست. درواقع همگرایی اروپایی یکی از چهار ستون سیاست خارجی آلمان در کنار روابط فراآتلانتیکی، نگاه به شرق و حفظ ارزش‌های غربی و نظم بین‌المللی در قالب گفتمان مسئولیت بیشتر است که در چهارچوب محور فرانسه ـ آلمان محقق می‌شود. در سال‌های اخیر به‌خاطر افزایش قدرت آلمان (به‌خصوص اقتصادی) ازیک‌سو و تضعیف فرانسه (بیشتر به‌خاطر ضعف اقتصادی و بلاتکلیفی‌های داخلی) ازسوی‌دیگر به‌نظر می‌رسد که توازن در روابط به نفع آلمان برهم خورده است.

اینکه رئیس‌جمهور جدید فرانسه بتواند توازن را دوباره به روابط دو کشور بازگرداند و به موتور محرکه همگرایی اروپایی جانی دوباره ببخشید، از اهمیت حیاتی برخوردار است. براین‌اساس، در زمانی که به‌خاطر روی‌کار آمدن ترامپ در آمریکا و خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، ستون فراآتلانتیکی سیاست خارجی آلمان دچار تزلزل شده و به‌طبع اغتشاش در نظم لیبرال غربی، ستونی دیگر از سیاست خارجی این کشور مورد تردید قرار گرفته است، اینکه چه کسی در فرانسه به قدرت می‌رسید و چگونه به همگرایی اروپایی به‌عنوان یکی از دو حلقه اتصال آلمان به غرب کمک می‌کرد، بسیار کلیدی بود؛ لذا می‌توان گفت نتیجه انتخابات 2017 فرانسه و پیروزی مکرون و همین انتخابات در آلمان، آینده محور فرانسه ـ آلمان و تا حدی بسیار جدی آینده اروپا و غرب را رقم خواهد زد. با به‌قدرت رسیدن مکرون در فرانسه و افزایش احتمال پیروزی خانم مرکل در انتخابات سراسری پیشِ‌رو در آلمان و به‌قدرت رسیدن وی برای بار سوم، به‌نظر می‌رسد که نگرانی‌ها تاحدودی دراین‌زمینه برطرف شده باشد.
 
علی اسمعیلی اردکانی ـ کارشناس مسائل اروپا
پاسخ 1. آلمان سیاست‌های کلان اروپایی را با توجه به شرایط داخلی فرانسه تدوین کند.
عمده نگرانی آلمان‌ها از انتخابات فرانسه به تردیدهای داخلی سیاست‌گذاران و نخبگان این کشور برای پیگیری سیاست‌های اتحادیه‌ای بر می‌گردد. دراین‌میان همکاری و مشارکت در پیشبرد اتحادیه اروپایی با محوریت سیاست و امنیت مهم‌ترین بخش از نگرانی آلمانی‌ها درمورد انتخابات فرانسه بوده است. به‌نظر می‌رسد، آلمانی‌ها به‌عنوان مهم‌ترین محور هویت اتحادیه اروپایی با رصد دقیق تحولات داخلی فرانسه بعد از انتخابات باید یک موضوع را مورد توجه قرار دهند. افکار و تقاضاهای عمومی در فرانسه.

دلیل تأکید بر رصد دقیق تحولات داخلی و خواسته اصلی افکار عمومی در فرانسه ازسوی آلمان‌ها این است که این موضوع می‌تواند فرانسه منجمد شده با سیاست‌های پوپولیستی و ملی‌گرایی در دروه انتخابات را برای برعهده گرفتن نقش سابق احیا کند.


فضای رسانه‌ها، احزاب و رای‌دهندگان فرانسوی در انتخابات که چیزی حدود چهل درصد از آرا مخالفان سیاست‌های ماکرون را شامل می‌شود نشان می‌دهد که فرانسه نمی‌تواند بر یک محور مشخص ضد ملی‌گرایی و حفظ همان توان پیگیری سیاست‌های اتحادیه را دنبال کند. توجه آلمان‌ها در سطح کلان تصمیم‌گیری اتحادیه اروپا از این فضا می‌تواند موجب بازبینی دقیق سیاست‌هایی باشد که قرار است فرانسه به عنوان یک شریک استراتژیک دراین اتحادیه بپذیرید.


ازسوی‌دیگر کمک به فرانسه و رئیس‌جمهور جدید برای برنامه‌ریزی جهت رشد سرمایه‌گذاری با محوریت ایجاد اشتغال در این کشور و همچنین اجازه بازبینی در سیاست‌های مهاجرتی و مرزی می‌تواند تا حدودی یه این کشور کمک کند. این کمک ضمن اینکه قدرت رسانه‌های‌ پوپولیستی این کشور را کاهش می‌دهد، می‌تواند مسئله شکاف میان هزینه‌های عمومی و اجتماعی با هزینه‌‎های دفاع جمعی را به‌عنوان مسئله‌ای که قدرت مانور جناح مخالف مکرون در فرانسه بود، تا حدودی حل کند.
 
پاسخ 2. اتحادیه اروپایی باید سیاست‌های امنیتی ـ دفاعی خو د را بازبینی کند.
با توجه به انتخابات مکرون آینده اتحادیه اروپایی بعد از دست‌وپنجه نرم کردن با مسائلی مانند مهاجرت، بحران اقتصادی، رشد تروریسم و در آخر خروج بریتانیا تا حدودی از ابهام و تردید در آینده سیاسی و هویتی خود خارج شده است. تأکید مکرون بر روح جمعی اتحادیه نشانه‌ای از این موضوع است.

مکرون همواره بر تقویت بنیه دفاعی اتحادیه با همکاری آلمان تأکید کرده است. تقویت ناتو ضمن پیگیری سیاست‌های فرااتحادیه‌ای با اولویت کاهش تنش در روابط با روسیه‏، تدوین یک استراتژی مشخص برای همکاری با چین و مشارکت جدی در حل مسائل عر‌ب‌ها و رژیم صهیونیستی و خلیج فارس نشان از ادامه همکاری محور آلمان ـ فرانسه دارد. تعیین این اولویت‌ها به‌دلیل تأیید و همراهی آلمان می‌تواند اروپا را به دوران اوج قدرت خود بازگرداند. 


دراین‌میان، به‌دلیل نبود یک استراتژی مشخص ازسوی متحد فراآتلانتیکی اتحادیه اروپایی، یعنی ایالات متحده آمریکا‏، این اتحادیه باید با جدیت بیشتری سیاست‌های دفاعی ـ امنیتی خود را مورد بازبینی قرار دهد. به هر میزان که این بازبینی جدی‌تر باشد احتمال خوشحالی محور چین ـ روسیه از این موضوع بیشتر خواهد بود.

مصاحبه: دلیله رحیمی آشتیانی ـ ارشد روابط بین‌الملل ـ تحریریه Iran review