راه ابریشم جدید؛
یک کمربند، یک جاده؛
نظریۀ چینی برای رهایی از محدودیت‌های استراتژیکی
انسان در جریان تحول اجتماعی از تجارت سود جسته است. بستر بازرگانی میان قبایل، اقوام و ملت‌ها، جاده بوده است. منظور از جاده، مسیری است که بر اثر تردد مداوم به یک راه شناخته‌شده میان مردم تبدیل شده است. جاده‌های دریایی و همچنین مسیرهای خشکی اعم از جاده و ریل، کالاهای گوناگون را در میان شهرها و روستاها جابه‌جا می‌کردند. جاده‌های ابریشم و ادویه و خز که عمدتاً در آسیا جریان داشتند، هیچ مرز و ملیتی نداشتند. حدود پانزده قرن، بازرگانان در یک شبکۀ گسترده از جاده‌ها و مسیرهای دریایی مسافرت می‌کردند و به تجارت اجناس می‌پرداختند و ازسویی این امکان را پیدا می‌کردند تا از دانش و فنون نقاط مختلف مسیرشان در آسیا، اروپا و خاورمیانه آگاه شوند. درواقع، تجارت و سفر در جادۀ ابریشم باعث شد تا فعالیت‌های صنعتی و خدمات در بسیاری از نقاط مختلف دنیا تغییر کرده و مدیریت شهرها ارتقاء یافته و ایده‌های شغلی به‌شکل وسیعی در دنیا گسترش پیدا کند.
امروزه چین به‌عنوان یک قدرت نوظهور به‌تدریج بخش مهمی از سیاست و اقتصاد جهان را همچون جمعیت خویش، به خود اختصاص می‌دهد. چین تلاش می‌کند ایدۀ جادۀ ابریشم را با طرح «یک کمربند ـ یک جاده» احیاء کند؛ ایده‌ای که جایگاه ویژه‌ای در برنامۀ پنج‌سالۀ سیزدهم چین دارد که اکتبر 2015 منتشر شد و جاه‌طلبی‌های چین در عرصۀ تجارت خارجی و پروژه‌های سرمایه‌گذاری را پوشش می‌دهد. با درنظر گرفتن حضور 65 کشور در این طرح بزرگ و شصت درصد جمعیت جهان، مسیرهای تجاری جدیدی به روی محصولات چینی باز خواهد شد.
یک بال طرح یعنی کمربند اقتصادی جادۀ ابریشم، از چین آغاز و ازطریق آسیای مرکزی به اروپا منتهی می‌شود و دیگری جادۀ ابریشم دریایی قرن 21، چین را درطول مسیرهای دریایی به آسیای جنوب شرقی، آسیای غربی، خاورمیانه و آفریقا پیوند می‌دهد.
در ارتباط با شکل‌گیری استراتژی جاده و کمربند، پکن همراه با چند کشور دیگر به پرداخت صد میلیارد دلار برای تشکیل بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت‌های آسیایی متعهد شدند. در نوامبر 2014، شی اعلام کرد که چین برای توسعۀ تجارت و مسیرهای حمل‌ونقل آسیا در پروژۀ جادۀ ابریشم جدید، چهل میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خواهد کرد.
تمایل اصلی چین از برجسته کردن طرح «یک کمربند، یک جاده» می‌تواند کاهش هزینه‌ها و زمان حمل‌ونقل کالا باشد. درحال‌حاضر همۀ پروژه‌های تحت سرمایه‌گذاری طرح براین‌محورند که درنتیجۀ تکمیل طرح، چقدر زمان سفر و هزینۀ آن کاهش مییابد؛ زیرا این موضوع باعث می‌شود چینی‌ها از مزایای تجارت جهانی بیشتر بهرهمند شوند. دیگر اینکه تمرکز روی زیرساختها به چین کمک می‌کند تا با ارتقاء جایگاه بین‌المللی‌اش واحد پولش (رنمینبی) اعتبار بیشتری یافته و به موقعیت یک ارز ذخیرۀ جهانی نزدیک‌تر شود. در این تلاش، چین از حمایت روسیه و دیگر بازارهای درحال ظهور که به‌دلیل مشکلاتی همچون تحریم با نوسانات ارزی همراه هستند، برخوردار است.
همچنین در نگاه سیاستمدارا چینی تأمین امنیت عرضۀ انرژی چین ازطریق خطوط لولۀ آسیای مرکزی، روسیه و بنادر با عمق زیاد آب در آسیای جنوب شرقی در نگاه از اولویت برخوردار است. در دسترس بودن انرژی کافی، نگرانی مشترک شرکت‌های چینی است. با رشد اقتصاد، تقاضای انرژی چین از سال 1980 تاکنون بیش از پانصد درصد افزایش یافته است. نهایتاً توسعۀ زیرساخت‌هایی در کشورهای مسیر کمربند و جاده، احتمالاً باعث رشد اقتصاد این کشورها خواهد شد و به‌دنبال آن، تقاضای کالاها و خدمات چینی در این کشورها را بیشتر خواهد کرد. در مارس 2015، شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، اعلام کرد که تجارت سالیانه با کشورهای در امتداد ابتکار «یک کمربند، یک جاده» باید از میزان 5/2 تریلیون دلار در سال 2025 پیشی بگیرد.
در این کتاب پیوند میان جادة ابریشم باستانی و طرح جدید چینی‌ها بررسی می‌شود و طی آن، مهم‌ترین اهداف چین از ورود به این چالش عظیم واکاوی خواهد شد. منافع کشورهای مختلف حاضر در این ابتکار از جنبه‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی تحلیل می‌شود و مهم‌ترین چالش‌های پیش‌ِ روی چین و سایر کشورها درصورت حضور در این طرح مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. پروژه‌های مهم درحال اجرای طرح در بخش‌های زیرساختی حمل‌ونقل و انرژی معرفی، و شیوه‌های تأمین مالی این پروژه‌ها و مشکلات ویژۀ این مسیر با واکاوی موارد تاریخی بررسی می‌شوند. درنهایت، به وضعیت ایران در ابتکار کمربند و جاده و نحوۀ تعامل چین، روسیه، هند، پاکستان و آسیای مرکزی در یک سو، و ایران در سوی دیگر پرداخته می‌شود.
به عبارت دیگر، این کتاب به‌دنبال آن است که سابقه، بستر و ابعاد مختلف استراتژی جدید چین در مجموعۀ ابتکار «یک کمربند، یک جاده» را برای خوانندگان فارسی‌زبان واشکافی کند. باید توجه داشت که ابتکار چین برای کشور ما یک فرصت است تا در مسیر تجارت شرق و غرب همچون دوران باستان نقش منطقه آسیای غربی را پررنگ‌تر کنیم. هم‌اینک تلاش‌هایی از طرف همسایگان ایران صورت می‌گیرد تا مسیرهای جدید جاده ابریشم دیگر مانند گذشته از سرزمین‌ها و آب‌های ایرانی نگذرد. دراین‌ارتباط، باید به‌هوش بود و با حضور و دخالت در برنامه‌ریزی‌های سیاسی، اقتصادی، جغرافیایی و مالی بین‌المللی و منطقه‌ای، منافع ملی کشورمان را پاس داشت.
نظر شما