نگاه روسیه به موضوع نفت‌کش‌های ایرانی در ونزوئلا
و تاثیر آن بر اقدامات آتی ایران در حوزه انرژی
- مقدمه:
موضوع حرکت نفت‌کش‌های ایرانی به سمت ونزوئلا در خلال بحران جهانی کرونا توجهات بسیاری را به خود مبذول داشت؛ چراکه در میانه بحران با ابعادی جهانی که عمدتاً بازیگران را بیش از پیش معطوف به مسائل داخلی ساخته بود، انتظار کنشگری در سطح بین‌المللی چندان قابل تصور نبود خصوصاً آنکه بازیگران درگیر در این کنش را ایران و ونزوئلا-دو کشور تحت تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا- تشکیل می‌دادند که به باور کارشناسان اقتصادی، بحران کرونا در کنار تحریم بر وضعیت اقتصادی آن‌ها بسیار تاثیرگذار بوده است. بر این اساس پاسخ به چرایی حرکت نفت‌کش‌ها در خلال بحران از یک‌سو و رویکرد بازیگران تاثیرگذار حوزه انرژی چون روسیه در قبال آن از سوی دیگر حائز اهمیت است که در یادداشت پیش‌رو به دنبال پاسخ به آن‌ها خواهیم بود.
- حرکت نفت‌کش‌های ایرانی به سوی ونزوئلا
تعیین مسیر نفت‌کش‌ها از ایران به سمت ونزوئلا در خلال بحران کرونا که عمدتاً توجه کشورها را به سمت مدیریت بحران سوق داده بود، پدیده‌ای بین‌المللی و قابل بحث است که اساساً مزیت و یا چالش‌هایی را به دنبال خواهد داشت. جهت بررسی موضوع لازم است تا سطوح داخلی و بین‌المللی این امر را به دقت تبیین نمود. از منظر داخلی باید گفت کنش ایران در خلال بحران خصوصاً با توجه به تاثیر تحریم بر روند درمانی آن نشان از توانمندی ایران در شرایط فوق داشت که توانست سبب انسجام ملی و وحدت‌بخشی در میان آحاد مردم گردد. علاوه بر این اقتدار ایران در آب‌های بین‌المللی و در حیاط خلوت آمریکا {کشوری که دشمن مشترک ایران و ونزوئلا تلقی می‌شود} خصوصاً پس از آنکه نفت‌کش‌های ایران چندی پیشتر به بهانه ارسال تجهیزات به دولت مرکزی سوریه در جبل‌الطارق از سوی کشورهای اروپایی متوقف گردید، نمایان شد. لذا دو منظر فوق، سطح داخلی و بعد سیاسی موضوع را تحلیل می‌کند. در سطح داخلی و بعد اقتصادی نیز باید گفت بحران کرونا سبب شد تا میزان عرضه و تقاضا در بازار انرژی برهم خورد و میزان عرضه بیش از تولید باشد که این امر تبدیل به چالش خواهد شد، لذا از منظر فایده-هزینه توجیه اقتصادی ندارد.
در سطح بین‌المللی لازم است عوامل متغیر و خارجی چون بازیگری سایر کشورها از جمله روسیه را مورد بررسی قرار داد.
- رویکرد روسیه به موضوع حرکت نفت‌کش‌های ایرانی
رویکرد روسیه به‌عنوان بازیگری که از یک‌سو با نظم یک‌جانبه مورد نظر آمریکا مخالفت می‌ورزد و از سوی دیگر همکاری‌های منطقه‌ای و دوجانبه خود با ایران را طی سال‌های اخیر ارتقا بخشیده است در قبال کنش ایران در ارسال محموله نفتی به ونزوئلا حائز اهمیت است. رویکرد مسکو در قابل موضوع فوق از دو منظر اقتصادی و سیاسی قابلیت تحلیل خواهد داشت.
حرکت نفت‌کش‌های ایرانی به سمت ونزوئلا سبب شد تا مقامات واشنگتن به اعلام مواضع ضمنی خود پرداخته و به نوعی ایران را از نزدیک شدن به حوزه کارائیب و کمک‌رسانی به دولت مادورو پرهیز دهند که موفقیتی را دربر نداشت. معاون نمایندگی دائم روسیه در سازمان ملل متحد در نشست مجازی شورای امنیت که با موضوع ونزوئلا برگزار شد ابراز امیدواری کرد که واشنگتن هنگام استقرار ناوهای خود در منطقه‌ای که تانکرهای نفتی ایران در آن فعالیت دارند، خطرات ناشی از حوادث را کاملاً درک نماید. چنین موضع ضمنی را می‌توان نوعی «کنشگری منفعلانه» دانست که مستلزم پرداخت هزینه نخواهد شد. هرچند روس‌ها خود در ونزوئلا به‌عنوان حوزه بازیگری آمریکا به بهانه آموزش نیروهای نظامی این کشور اقدام به ارسال جنگنده نمودند که به نوعی مقابله با اقدامات واشنگتن در آسیای مرکزی{به‌عنوان حیاط خلوت روسیه} و نیز نمایش قدرت[1] بوده است اما تمایلی برای پرداخت هزینه در میان درگیری‌های ایران و آمریکا ندارد. هرچند از حضور ایران با هدف چالش آمریکا در حیاط خلوت این کشور بهره‌برداری می‌کند که موضع نماینده این کشور در شورای امنیت تائیدی بر این مدعاست.
اما از منظر اقتصادی پرواضح است که منافع روسیه با کنش ایران در قالب ارسال محموله نفتی به ونزوئلا سازگاری ندارد؛ چراکه همزمان با شروع تحولات در ونزوئلا از آغازین ماه‌های 2019، روسیه توانست بخشی از سهم صادرات نفت ونزوئلا به آمریکا را کسب کند که با توجه به اهمیت موضوع انرژی در سیاست‌های روسیه خصوصاً در شرایط تحریمی فعلی میتواند بسیار حائز اهمیت باشد.
تصویر1- میزان واردات نفت خام ومحصولات نفتی آمریکا از روسیه[2]
آمریکا علیرغم اینکه خود تبدیل به یک تولیدکننده نفت و گاز شده است اما به دو دلیل همچنان نفت را وارد می‌کند: نخست آنکه طبیعت سرمایه‌داری، کسب سود و یا حداقل ممانعت از ضرر است و دوم آنکه دلایل فنی و تکنیکی نفت و پالایشگاه‌ها سبب این امر می‌شود و البته روسیه به‌عنوان کشوری که حیات اقتصادی آن وابسته به انرژی است از افزایش تولید نفت شیل و صادرات انرژی آمریکا و در نتیجه کاهش سهم خود از بازار متضرر خواهد شد. بنابراین حفظ و افزایش سهم خود در بازارهای انرژی را دنبال خواهد کرد و در این راستا از تداوم کنشگری ایران در حوزه انرژی ونزوئلا حتی در قالب تعمیر پالایشگاه و تجهیزات نفتی و در نتیجه احیای صنعت نفت و بازگشت این بازیگر به بازار انرژی احساس رضایت نخواهد داشت.
جمع‌بندی:
حرکت نفت‌کش‌های ایرانی به سمت ونزوئلادر بحبوحه کرونا از منظر داخلی و بین‌المللی توانست به نمایش قدرت ایران کمک کند تا از یک‌سو سبب انسجام و وحدت افکار عمومی شود و از سوی دیگر حضور مقتدرانه‌ای از خود را در آب‌های بین‌المللی به تصویر کشد. واکنش بازیگران خصوصاً بازیگر موثر در نظام بین‌الملل و حوزه انرژی چون روسیه میتواند بسیار قابل تامل باشد و بر چگونگی رفتار آتی ایران در این زمینه تاثیر گذارد. از بعد سیاسی همانطور که گفته شد روسیه ضرورتی برای چالش با ایالات متحده از مسیر کنشگری ایران و تحریم‌ها نمی‌بیند و حتی به منظور پرهیز از درگیری مستقیم و ایجاد چالش با آمریکا، شرکت نفتی خود با عنوان «روس‌نفت» را از ونزوئلا فراخواند اما با موضعی ضمنی در شورای امنیت از ایجاد چالش برای آمریکا در حیاط خلوت این کشور توسط ایران استقبال می‌نماید. اما از منظر اقتصادی همانطور که گفته شد با توجه به کسب بخشی از بازار ونزوئلا و صادرات نفت خود به آمریکا از تداوم کنش اقتصادی ایران و در نتیجه بازگشت ونزوئلا به بازار انرژی استقبال نخواهد کرد.
نظر شما