مقدمه

نظر به اینکه جمهوری اسلامی ایران در منطقه غرب آسیا واقع شده و ارتباط با کشورهای منطقه، به‌عنوان حوزه همسایگان از اهمیت زیادی برخوردار است، آشنایی با سیاست خارجی کشورهای منطقه برای سیاست‌پژوهان و علاقه‌مندان به حوزه سیاست خارجی کشورمان می‌تواند حائز اهمیت باشد. دراین‌میان، مطالعه سیاست خارجی پادشاهی اردن هاشمی، که در میان کشورهای عراق، سوریه، عربستان سعودی و سرزمین‌های اشغالی فلسطین قرار دارد و به‌رغم کوچک بودن همواره نقش مهمی در تحولات سیاسی غرب آسیا داشته است، ما را در فهم بهتر روند تحولات یاری خواهد نمود. اگرچه منابع انگلیسی متعددی، اعم‌از کتاب‌ها، مقالات علمی _ پژوهشی، پایان‌نامه‌های دانشگاهی و تحلیل‌های رسانه‌ای درخصوص رفتارهای سیاست خارجی اردن موجود است، منابع فارسی مرتبط با این موضوع، بسیار اندک هستند. درواقع، اردن هاشمی به‌رغم اهمیت آن در حوزه منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران، کمتر مورد توجه صاحب‌نظران و علاقه‌مندان حوزه سیاست خارجی کشورمان بوده و مساعی صورت‌گرفته در زمینه نگارش مقالات و کتب مرتبط با این کشور، در مقایسه با نمونه‌های خارجی، بسیار ناچیز است؛ ازاین‌رو، خلأ قابل توجه ادبیات پژوهش فارسی در این زمینه، نویسنده را بر آن داشت تا با نگارش کتاب حاضر، تا اندازه‌ای این خلأ را جبران نماید.

پادشاهی اردن هاشمی، ازیک‌سو، به‌لحاظ موقعیت ژئوپلیتیکی در جایگاه حساس و تعیین‌کننده‌ای قرار گرفته و با مهم‌ترین پرونده‌های سیاسی غرب آسیا، ازجمله موضوع فلسطین به‌صورت جدی درگیر است؛ ازسوی‌دیگر، قرار گرفتن در زمره دولت‌های کوچک در نظام منطقه‌ای و بین‌المللی، محدودیت‌های رفتاری بر سیاست خارجی این کشور تحمیل کرده است. براین‌اساس، در کتاب حاضر، چگونگی رفتار سیاست خارجی اردن هاشمی در حوزه‌های مختلف و چرایی اتخاذ این رفتار بررسی می‌شود. در پاسخ به این سؤال اصلی، فرضیه پژوهش عبارت است از اینکه اردن هاشمی به فراخور موقعیت ژئوپلیتیکی و کوچک بودن اندازه کشور، درمجموع تلاش کرده است که ضمن تأمین منافع خود در محیط پرآشوب منطقه غرب آسیا و نظام بین‌المللی، از درگیر شدن جدی در بحران‌های جاری خودداری کند و راهبرد مناقشه‌گریزی را درپیش بگیرد. گردآوری داده‌های کتاب، با روش کتابخانه‌ای ـ اسنادی صورت گرفته و از کتب، مقالات، پایان‌نامه‌های دانشگاهی و گزارش‌های مطبوعاتی مرتبط استفاده شده است. روش پژوهش نیز روش توصیفی ـ تحلیلی با داده‌های تاریخی است.

کتاب حاضر، حاصل مطالعات و پژوهش‌های نویسنده در طول مأموریت دیپلماتیک به‌عنوان کارشناس سیاسی سفارت جمهوری اسلامی ایران در پادشاهی اردن هاشمی است. تلاش نویسنده این بوده که تا حد امکان، زوایای مختلف سیاست خارجی اردن مورد واکاوی قرار بگیرد. براین‌اساس، در فصل اول، کلیت سیاست خارجی اردن با توجه به عوامل مختلف ازجمله اندازه دولت، موقعیت ژئوپلیتیکی و ساختار قدرت و سیاست در این کشور مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه، فصل دوم به بررسی پدیده مهاجرت و تأثیر آن بر سیاست خارجی اردن هاشمی اختصاص دارد. در سومین فصل، سیاست خارجی اردن در حوزه عربی، با نگاه به تحولات ناشی از بهار عربی بررسی شده است. در فصل چهارم، سیاست اردن درقبال موضوع فلسطین، به‌عنوان مهم‌ترین پرونده سیاست خارجی مورد ارزیابی قرار گرفته است. در پنجمین فصل نیز به مناسبات سیاسی و اقتصادی اردن هاشمی و ایالات متحده آمریکا، به‌عنوان مهم‌ترین حامی سیاسی، اقتصادی و نظامی اردن نگاه شده است. بررسی روابط پرفرازونشیب اردن هاشمی و جمهوری اسلامی ایران از ابتدای تأسیس اردن تا امروز نیز موضوع آخرین فصل کتاب است.