گفتمان توسعة پایدار، راهنمای سفر به مجمع عمومی سازمان ملل

کمتر از چند هفته به سومین سه‌شنبه سپتامبر باقی است؛ سه‌شنبه‌ای که جهان نظاره‌گر بزرگ‌ترین گردهمایی سازمانی بین‌الدولی به نمایندگی از ملل مختلف و به نام «ملل متحد» خواهد بود. نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک نیمة دوم شهریور ماه درحالی آغاز می‌شود که امسال مقارن با آغاز فعالیت دولت جدید تدبیر و امید می‌باشد. کارگزارانی که با کلید حل مسئلة سیاست خارجی ایران پیروزی را از آن خود کردند و اتفاقاً مطلع حضور بین‌المللی آنها در مجمع عمومی سازمان ملل خواهد بود.
قطعاً این فرصتِ حضور ازسوی هیئت حاکمه مغتنم شمرده شده و ضروری است سفری پربار باشد. ازهمین‌رو به‌نظر می‌رسد با توجه به فضای حاکم بر نظام بین‌الملل، پروندة هسته‌ای ایران و تشدید تحریم‌ها، بحران در خاورمیانه و موضوع سوریه و حتی گمانه‌زنی دربارة مداخلة نظامی، جمهوری اسلامی ایران در درجة اول به نمایندگی از ملت ایران و نیز جوامع درحال توسعه ابتکارعمل را به دست گرفته و با ارائة گفتمانی جهان‌شمول، بایسته‌ها، نیازها و راهکارهای خود را برای تنظیم مناسبات اعضا در چرخة «توسعه، امنیت و حقوق بشر» عنوان نماید.
هرچند شورای اقتصادی ـ اجتماعی سازمان ملل بنا به وظایف مشروحش در فصل نهم منشور، در حوزه‌های گوناگون زنان، کودکان، جمعیت، فقر و کنترل منابع طبیعی توسط کارگزاری‌های تخصصی‌اش اقدام به فعالیت‌های توسعه‌ای نموده و دراین‌میان یونسکو، سازمان بین‌المللی کار، سازمان بهداشت جهانی و حتی سازمان خواروبار و کشاورزی از فعال‌ترین نهادهایش بوده‌اند، اما درطول این سال‌ها اصول راهنمای آنها دستیابی به اهداف توسعة هزاره بوده است. با توجه به اینکه تحقق اهداف توسعة هزاره در مهلت پانزده ساله خود تا سال 2015 باید نمرة نهایی خود را اخذ کند، در سال‌های اخیر و برمبنای تحقیقاتی متعدد، توسعه فقط سنجش مادی درآمد و بیکاری و نابرابری ندانسته شده بلکه توسعة فرایند چندبعدی تلقی شده که تغییرات عمده در ساختارهای اجتماعی، گرایش‌های مردم و نهادهای ملی و محلی و تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و محو فقر را باید درپی داشته باشد. توسعة پایدار به مفهوم حرکت بر محور انسان ـ محیط است و توسعة امکانات اقتصادی با توجه به ملاحظات محیطی و عدالت اجتماعی را مورد توجه قرار می‌دهد.
در سال 2010، مجمع عمومی سازمان ملل متحد با اذعان به اهمیت و ضرورت چالش‌های مربوط به انرژی، سال 2012 را به‌عنوان سال بین‌المللی انرژی پایدار برای همه اعلام کرد. مجمع در جریان این اقدام به «تلاش‌های نظام ملل متحد برای فعالیت در جهت تضمین دسترسی به انرژی برای همه و محافظت از محیط زیست ازطریق استفادة قابل دوام از منابع انرژی سنتی، فناوری‌های پاک‌تر و منابع جدیدتر انرژی» اشاره کرد. علاوه‌براین، مجمع عمومی در راستای برگزاری کنفرانس سازمان ملل متحد در زمینة توسعة پایدار در 2012، تصمیم گرفت یکی از موضوع‌های اصلی کنفرانس «اقتصاد سبز در چهارچوب توسعة پایدار و ریشه‌کنی فقر» باشد که انرژی پایدار در آن نقشی اساسی ایفا می‌کند. سال گذشته پیشنهاد تدوین اهداف توسعة پایدار (SDGs) ازسوی محافل دانشگاهی جهان مطرح شد و مورد توجه جامعة جهانی قرار گرفت، به‌طوری‌که یکی از محورهای اساسی مفهومی در نشست اخیر مجمع عمومی «توسعة پایدار» خواهد بود.
تنوع موضوعات مورد بحث در مجمع، به فراخور تحولات بین‌المللی و عرف سال‌های گذشته می‌باشد. بسیاری از کشورها با این فرض که مجمع نهادی دموکراتیک است و باید در مسائل حیاتی جامعة جهانی وارد شود در این جلسات حضور دارند اما غالباً به‌دلیل عدم طرح موضوعات موردنظر اکثریت جامعة جهانی به‌ویژه کشورهای درحال توسعه و کمتر توسعه‌یافته در دستور کارهای کمیته‌های اصلی مجمع عمومی، این دستور کار تبدیل به فهرستی از مسائل تکراری شده است.
سالیانه تقریباً 160 موضوع (با عناوین فرعی گوناگون) در دستور کار مجمع عمومی قرار می‌گیرد که اعضا پس از طرح آنها به موضع‌گیری نسبت بدان و صدور قطعنامه می‌پردازند. ارائة پیشنهادی عملیاتی جهت ساختارمند کردن دستور کار مجمع عمومی و یا لااقل کمیته‌های اصلی آن ازطریق حذف برخی موضوعات و طرح مسائل جدید با رهیافت توسعة پایدار می‌تواند اجلاس امسال نیویورک را به محلی برای پیشتازی جمهوری اسلامی ایران در نمایش عزم جهانی‌اش برای ایجاد صلح و احترام متقابل و از همه مهم‌تر کارایی دیپلماسی چندجانبه‌گرایی در چهارچوب سازمان ملل حول محورهای توسعه، امنیت و حقوق بشر تبدیل کند.
جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با توجه به اینکه عزمی جدی برای حل‌وفصل مسئلة هسته‌ای خود داشته و می‌کوشد از موضع عقلانیت و «توانایی قانونمند» جامعة جهانی را نسبت به اهداف صلح‌آمیزش آگاه سازد، با طرح «گفتمان توسعة پایدار» با یادآوری هدف والای جامعة جهانی در تضمین دسترسی به انرژی برای همه و محافظت از محیط زیست ازطریق استفادة قابل دوام از منابع انرژی سنتی، فناوری‌های پاک‌تر و منابع جدیدتر انرژی، حق برخورداری از انرژی هسته‌ای را در این چهارچوب مفهوم‌سازی نماید. مجمع عمومی سازمان ملل در دهة 90 انسان را محور اصلی توسعه معرفی نمود و این گزاره در سال‌های اخیر با مفهوم «حق توسعة بشر» بسط یافت. حق توسعه با محور قرار دادن انسان در رشد اقتصادی، تأکید دارد که توسعه همانند حق فرد در مقابل دولت متبوعش می‌باشد. جمهوری اسلامی ایران با استفاده از مفهوم حق توسعه و همچنین طرح نقض حق توسعة هر ایرانی در اثر تحریم‌های چندجانبه در سایة گفتمان توسعة پایدار، می‌تواند گفتمان نوین را پیش ببرد. در سطح کلان گفتمان توسعة پایدار، تهدید صلح جهانی واقع است که جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با طرح انسانی شدن حقوق بین‌الملل در عصر جدید و تأکید بر امنیت انسانی، رویکرد «مداخلة بشردوستانه بدون قاعده» را به چالش بکشد.