افزایش تهدیدات داعش علیه اردن: دلایل و پیامدها سیدعلی نجات
افزایش تهدیدات داعش علیه اردن: دلایل و پیامدها
سیدعلی نجات
اردن سرزمین تئوریسین‌های سرشناس و رهبران بسیاری از گروه‌های سلفی جهادی است. ابو مصعب الزرقاوی، رهبر سابق القاعده عراق، ابو قتاده و ابو محمد المقدسی، از نظریه‌پردازان اردنی سرشناس جریان سلفی جهادی، به شمار می‌روند. علاوهبرآن، تعداد قابل‌توجهی از شهروندان اردنی عضو گروه‌های اسلامگرای رادیکال نظیر داعش و جبهه النصره هستند.
نهادهای امنیتی و سیاسی اردنی در سال 2015 اعلام کردند شمار اردنی‌هایی که در سوریه و عراق تحت لوای داعش و جبهه النصره با ارتش عراق و سوریه درحال نبرد هستند به دو هزار و 189 نفر می‌رسد. مقام‌های اردنی این آمار تفصیلی را پس از سرنگونی جنگنده اردنی و به اسارت درآمدن معاذ الکساسبه، خلبان آن توسط نیروهای داعش تهیه کردند؛ اما گزارش سال 2017 کنگره آمریکا نشان می‌دهد که حدود چهارهزار اردنی با میانگین سنی هیجده تا 25 از سال ۲۰۱۱ به داعش ملحق شده‌اند. در این گزارش آمده که این موج پیوستن به داعش تنها محدود به شهر معان در جنوب این کشور نیست؛ بلکه افرادی از شهرهای شمالی نظیر اربد و السلط، نیز حضور دارند.
براساس گزارش‌های سازمان‌های اطلاعاتی، اردن در رأس فهرست اهداف داعش است و احتمال می‌رود که این کشور هدف بعدی این گروه باشد. افراد و گروه‌های مختلفی در اردن از داعش حمایت می‌کنند. در سال 2014 یک گروه سلفی مسلح اردنی با عنوان گردان «شهداء معان» اعلام کرد که با داعش بیعت کرده و آماده جهاد علیه ملک عبدالله دوم است. درواقع با وجود تهدیدات داعش مبنی‌بر انتقال نبرد به سمت کشورهای فعال در ائتلاف بین‌المللی ازجمله اردن، مقامات این کشور همواره اعلام کردند که این گروه هیچ خطر و تهدیدی برای دولت آنها به‌شمار نمی‌رود. درحالی‌که پادشاهی اردن می‌بایست تهدید داعش به‌خصوص فعال کردن هسته‌های مخفی خود در مناطق مختلف اردن و سازماندهی حملات تروریستی را جدی می‌گرفت.
به‌هرحال، حمله تروریستی داعش به منطقه الکرک، مرحله جدیدی در رویارویی داعش و اردن محسوب می‌شود. حمله به الکرک که در 21 دسامبر 2016 به‌وسیله چهار تروریست رخ داد به کشته شدن ده نفر و زخمی شدن سی نفر منجر شد.
به طور کلی داعش از دو طریق: ورود نیروهای خارجی و تحریک نیروهای داخلی طرفدار خود می‌تواند در اردن به عملیات تروریستی و حملات انتحاری اقدام کند. از همین‌رو به اعتقاد برخی کارشناسان جریان‌های اسلامگرا، اردن در سال 2017 شاهد عملیات تروریستی داعش بر علیه مراکز و مؤسسات امنیتی و نظامی و مناطق گردشگری خواهد بود.
پیرامون دلایل افزایش فعالیت‌های تروریستی داعش در اردن عوامل متعددی نقش دارند. در این بین، آغاز حملات تروریستی جدی و انتقال عملیات داعش به اردن پس از مشارکت این کشور در ائتلاف بین‌المللی علیه داعش و اجرای حکم اعدام ساجده الریشاوی، پس از زنده سوزاندن معاذ الکساسبه توسط داعش صورت گرفت. درواقع، حضور و مشارکت گسترده اردن در ائتلاف بین‌المللی علیه داعش به رهبری آمریکا عامل اصلی تحریک داعش برای راه‌اندازی حملات علیه اردن است.
جنگ در عراق و سوریه باعث فرسایش داعش شده است؛ به همین جهت، این گروه به‌دنبال جست‌وجوی عمق استراتژیک و گشودن جبهه جدیدی در منطقه برای جبران شکست‌های خود است. شکست‌های متوالی داعش در موصل و رقه سبب تغییر نگاه رهبران داعش از عراق و سوریه به اردن شده است. شایان ذکر است که اردن بخشی از خلافت ادعایی داعش می‌باشد؛ از همین‌رو، آنها تلاش گسترده‌ای برای گسترش ایدئولوژی خود و جذب نیرو از اردن خواهند کرد. درواقع داعش با انتقال نبرد به میدان دیگر از یک‌سو، تلاش دارد که نشان دهد همچنان از قدرت کافی برخوردار است و از‌سوی‌دیگر، انگیزه نیروهای خود در میدان‌های نبرد را تقویت و نیروهای دیگری را از سایر کشورها به‌ویژه اردن جذب کند.
ویژگی جغرافیایی اردن که بیشتر آن را مناطق بیابانی و دشت‌ها تشکیل می‌دهد بستر مناسبی برای داعش به‌شمار می‌رود؛ زیرا این عامل به این گروه امکان می‌دهد که بتواند به‌سرعت در این کشور نفوذ خود را گسترش دهد و اراضی را به اشغال خود در آورد. با توجه به این عامل که جمعیت اردن از عراق و سوریه کمتر است؛ بنابراین این گروه بهتر می‌تواند در این کشور مانور بدهد، این جدای از آن است که با توجه به پایگاه اجتماعی داعش در بین شهروندان اردنی، مقاومت نیروهای مردمی در این کشور بسیار کمرنگ‌تر عراق و سوریه خواهد بود.
همبستگی اکثریت جوانان اردنی با داعش بستر مناسبی برای این گروه در این کشور ایجاد می‌کند، به‌طوری که میزان نارضایتی طبقه جوان از عملکرد رهبران سیاسی عاملی برای فعالیت این گروه در میان این قشر است؛ بحران اقتصادی و بالا رفتن میانگین بیکاری و میزان بدهی‌های کشور، جدای از افزایش شکاف میان ثروتمندان و فقرا و اوضاع داخلی، باعث شده است که افکار عمومی با داعش همبستگی کرده و زمینه را برای ایجاد جایگاه برای این گروه مهیا کرده است. براساس آمارها اردن بعد از تونس، دومین کشوری است که شهروندانش به داعش ملحق می‌شوند و این امر نقطه ضعف اردن در برابر داعش است. استفاده از این برگ برنده این امکان را به داعش می‌دهد که ضربات سنگینی به اردن از داخل زده و پس از آن از خارج به این کشور حمله کند.
مرز 375 کیلومتری بین اردن و سوریه تهدیدی اساسی برای داعش به‌شمار می‌رود؛ لذا داعش سعی کرده از این تهدید به عنوان فرصت بهره‌برداری کند. دراین‌راستا، داعش تلاش‌های گسترده‌ای برای کنترل مرزهای اردن انجام داده است که درنهایت گردان شهدای یرموک، نیروهای اردنی وابسته به داعش توانست جای پایی در استان درعا، هم‌مرز اردن ایجاد کند. علاوهبرآن، گروه خالد بن ولید که با داعش بیعت کرده است، در یک کیلومتری شمال غرب اردن حضور دارد.
به هر ترتیب، افزایش تهدیدات و حملات تروریستی داعش علیه اردن پیامدهای متعددی برای این کشور و سایر کشورهای منطقه به‌ویژه سوریه خواهد داشت. گسترش حملات تروریستی داعش در مرزهای اردن موجب تشدید بحران اقتصادی در این کشور خواهد شد؛ زیرا این عامل علاوه بر کاهش حجم مبادلات تجاری در مرزها، کاهش میزان ورود گردشگران خارجی را در پی خواهد داشت.
حضور داعش و گروه‌های بیعت کننده با آن نظیر گروه خالد بن‌ولید، در نزدیکی مرزهای اردن موجب می‌شود که این کشور بیش از گذشته به حمایت و پشتیبانی از اتاق عملیات نظامی موک و ارتش آزاد بپردازد و این گروه‌ها را جایگزین گروه‌های وابسته به داعش در مرزهای خود کند تا به‌مثابه کمربند امنیتی اردن عمل کنند. علاوهبرآن، این امر موجب می‌شود که اردن پذیرای نیروهای غربی و آمریکایی بیشتری در مرزهای خود با سوریه شود که این عامل می‌تواند در تشدید بحران سوریه تأثیرگذار باشد.
درهمین‌راستا، اخیراً برخی منابع درباره تحرکات نظامی و اطلاعاتی در مرزهای اردن با سوریه اعلام نمودند که طرحی با نظارت آمریکا درحال اجراست و شاید برای یک عملیات نظامی گسترده در جنوب سوریه تدارک دیده می‌شود تا منطقه امن و پرواز ممنوع ایجاد شود که درنهایت هدف از آن تهاجم به دمشق و تجزیه کردن کشور سوریه است. درصورت تبدیل این طرح به واقعیت و ورود مستقیم اردن به پرونده بحران سوریه این امر علاوه‌بر پیچیدگی بحران سوریه باعث افزایش حملات تروریستی به اردن خواهد شد.
نظر شما