چشم‌انداز عضویت ترکیه در اتحادیه اروپایی؛
با نگاهی به سفر خانم موگرینی به آنکارا
روابط ترکیه با اتحادیه اروپایی مسیر پرفراز و نشیبی را طی کرده است. ترکیه از اولین کشورهایی است که درخواست عضویت در اتحادیه را مطرح ساخته و تاکنون تلاش زیادی در این رابطه به‌عمل آورده است. خانم فدریکو موگرینی، رئیس سیاست خارجی مشترک اتحادیه اروپا گسترش مناسبات با ترکیه را بسیار مهم توصیف کرد و گفت: این سفر به ترکیه اشاره جدی و قاطعانه‌ای به اهمیت استراتژیک روابط اتحادیه اروپا و ترکیه و تمایل ما برای تقویت همکاری‌ها در راستای به اشتراک گذاشتن منافع و چالش‌های مشترک است. سفر خانم موگرینی چند روز بعد از سفر هیئت عالی‌رتبه روسیه به رهبری پوتین به ترکیه بیانگر نقش جدیدی است که ترکیه می‌تواند در تحولات سیاسی امنیتی منطقه بازی نماید. به‌نظر می‌رسد با توجه به جنگ سرد جدیدی که بین غرب (آمریکا و اتحادیه اروپایی) با روسیه بر سر اوضاع اوکراین اتفاق افتاده، ترکیه از موقعیت راهبردی برجسته‌ای برخوردار شده است و هریک از این بازیگران تلاش دارد از ظرفیت ترکیه به نفع خود بهره‌برداری نماید.
انتقاد اتحادیه اروپا از ترکیه به‌خاطر عبور نیروهای داعش
سیاست ترکیه درمورد مبارزه با نیروهای داعش یکی از موضوعات چالش‌برانگیز طرفین است. در همین رابطه خانم فدریکو موگرینی، در اظهاراتی متذکر شد، ترکیه به‌عنوان کاندیدای عضویت در اتحادیه اروپا تنها در یک‌سوم مواضع سیاست خارجی اخیر این بلوک همکاری و شرکت داشته است؛ درحالی‌که در گذشته بیش از هشتاد درصد مواقع مواضعی مشترک با اتحادیه اروپا اتخاذ می‌کرد. وی خاطرنشان کرد: «اتحادیه اروپا و آنکارا نیازمند همکاری‌های بیشتر برای مقابله با تهدیداتی ازجمله شبه‌نظامیان داعش هستند». درهمین‌حال، در واکنش به این اظهارات، مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه گفت: «ترکیه همکاری‌های بسیار مهمی با اتحادیه اروپا به‌ویژه در امور امنیتی و سیاست‌های دفاعی داشته است، اما تاکنون ترکیه در هیچ مکانیسم تصمیم‌گیری مربوط به سیاست‌های دفاعی و امنیتی دخالت داده نشده و آنکارا با وجود همکاری‌های مهم با اتحادیه اروپا از تصمیم‌گیری‌ها کنار گذاشته شده است». خانم موگرینی در این سفر از مقام‌های آنکارا خواست تا با «هماهنگی و استراتژی مناسب» جلوی ورود موج شبه‌نظامیان خارجی به عراق و سوریه را بگیرند. به‌نظر می‌رسد نوع رفتار دولت ترکیه دربرابر نیروهای داعش و اجازه به عبور آنها از خاک ترکیه به سوریه و عراق یکی از موضوعاتی است که انتقاد کشورهای اروپایی را برانگیخته است.
ترکیه از سال 1963 خواهان پیوستن به جامعه اقتصادی اروپا بوده و از 2005 رسماً درحال مذاکره برای پیوستن به اتحادیه اروپاست، اما روند پیوستن آن به این بلوک به‌دلیل مسائلی ازجمله درگیری‌ها در جزیره قبرس و وضعیت دموکراسی و موضوعات حقوق بشری در ترکیه به‌کندی پیش می‌رود. شرایط پیوستن کشورها به اتحادیه اروپایی بسیار دشوار است و معمولاً سال‌ها به‌طول می‌انجامد. آقای هان، کمیسیونر گسترش اتحادیه با انتشار بیانیه‌ای گفت: «ما متعهد شده‌ایم تا روابط اتحادیه اروپا و ترکیه را به سمت جلو سوق دهیم و مذاکرات درباره الحاق این کشور به این بلوک را ادامه دهیم». وی افزود: «بااین‌حال اصلاحات بیشتر برای فراهم کردن زمینه پیشرفت این مذاکرات لازم است. برای رسیدن به این هدف باید روابط نزدیک‌تر و عمیق‌تری با ترکیه داشته باشیم».
موگرینی پس از مذاکره با احمد داوود اوغلو، نخست‌وزیر ترکیه و سایر مقام‌های این کشور گفت که بحث‌های فنی درباره نحوه اشتراک اطلاعات درباره شبه‌نظامیان و سایر سیاست‌ها همچنان ادامه دارد. وی همچنین ابراز امیدواری کرد که طی روزها و هفته‌های آتی نتایج مثبتی حاصل شود. اتحادیه اروپا کمک‌های جدیدی به میزان هفتاد میلیون یورویی جهت کمک به وضعیت آوارگان را به ترکیه اختصاص داده است.
مذاکرات مربوط به پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا
طی سال‌های گذشته برخی موضوعات مورد توافق ترکیه و اتحادیه اروپایی قرار گرفته است. براساس پیش‌نویسی که ازسوی اتحادیه اروپا منتشر شده این اتحادیه قصد دارد سه فصل جدید در راستای پیوستن ترکیه به این اتحادیه را در دستور مذاکرات آتی قرار دهد که شامل قوه قضائیه، اقتصاد و مسائل مربوط به آزادی می‌شود. این موضوعات قرار است ازسوی رؤسای 28 عضو اتحادیه اروپا در تاریخ 18 و 19 دسامبر در بروکسل مورد بحث و رایزنی قرار گیرد. البته به‌نظر نمی‌رسد ترکیه تا چشم‌انداز ده سال آینده شانسی برای عضویت در اتحادیه اروپایی داشته باشد. تاکنون البته مذاکراتی درخصوص برخی سرفصل‌های موردنظر اتحادیه اروپایی با ترکیه شروع شده و برخی گام‌ها برداشته شده است، لکن این روند بسیار کند بوده و هر از چند گاهی مواجه با موانع و بن‌بست‌های زیادی می‌شود تاجایی‌که به تعلیق و توقف مذاکرات می‌انجامد و این موضوع برای رهبران ترکیه بسیار سخت است. این مذاکرات از سه سال تاکنون متوقف بوده و اخیراً وزرای امور خارجه اتحادیه اروپا در نشست خود در لوکزامبورگ، ازسرگیری مذاکرات برای عضویت ترکیه در اروپا را از تاریخ 5 نوامبر (16 آبان) مورد تصویب قرار دادند.
کمیسیون اروپایی در گزارش سالیانه خود درباره میزان پیشرفت کشورهای نامزد عضویت در اتحادیه اروپا در زمینه تحقق بخشیدن به شروط پیوستن به این اتحادیه که اخیراً منتشر شد، توصیه کرده است تلاش‌ها جهت عضویت ترکیه پویاتر شود. اتحادیه اروپا معتقد است پلیس ترکیه برای فرونشاندن اعتراضات که شش کشته و هشت هزار نفر زخمی برجای گذاشت، بیش از حد به زور متوسل شده است. آلمان به‌عنوان یکی از مخالفان اصلی ورود ترکیه به اتحادیه اروپا با گشودن مرحله جدیدی در مذاکرات برای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا موافقت نموده است. از دید اتحادیه اروپا موانعی مانند حقوق اقلیت‌های این کشور، ساختارهای زیربنایی دموکراسی، قوانین کیفری ترکیه، اختلافات دیرینه با یونان درمورد عمق آب‌های ساحلی دریای اژه، مشکل قبرس و ضرورت گشودن بنادر و فرودگاه‌های ترکیه به روی کشتی‌ها و هواپیماهای قبرس یونانی‌نشین و مخالفت مستمر فرانسه و آلمان با عضویت ترکیه، روند الحاق ترکیه را کند ساخته است، اما کشورهای موافق با عضویت ترکیه (انگلیس، ایتالیا، اسپانیا، و لهستان) اعتقاد دارند رشد اقتصادی سریع در کنار نفوذ سیاسی این کشور در خاورمیانه می‌تواند اتحادیه اروپا را قدرتمندتر کند.
اتحادیه اروپایی معیارهایی را در ۳۵ سرفصل اجرایی برای کشورهای کاندیدای عضویت تعیین نموده است. از این 35 سرفصل، فقط چند مورد درخصوص ترکیه تصویب شده و ترکیه خواستار گشودن سرفصل‌های بیشتری برای آغاز مذاکرات است. علی‌رغم اینکه ترکیه معتقد است بیش از هر زمان دیگری معیارهای اتحادیه اروپا در زمینه دموکراسی و حقوق بشر و توسعه اقتصادی را لحاظ نموده لکن، یکی از انتقادات کمیسیون اروپا به ترکیه اقدامات خشونت‌آمیز آنکارا علیه ناراضیان این کشور و سرکوب اعتراضات میدان تقسیم و نقض آزادی بیان بود.
تحلیل و جمع‌بندی
دولت‌های متعدد ترکیه طی سال‌های اخیر بارها و به اشکال مختلف خواستار عضویت در اتحادیه اروپایی شده‌اند. اساساً پیوستن به اتحادیه اروپایی مدت‌هاست که مهم‌ترین اولویت سیاست خارجی ترکیه است و تقریباً تمامی دولت‌های ترکیه این هدف را در رأس اهداف سیاست خارجی خود منظور داشته‌اند. این درحالی است که کشورهای زیادی در این فاصله به عضویت اتحادیه اروپایی درآمده‌اند ولی ترکیه هنوز موفق به پیوستن به این سازمان فدرال اروپایی نشده است. ده کشور اروپای مرکزی و شرقی از اول سال 2004 و رومانی و بلغارستان از ابتدای ماه مه 2007 و کرواسی از اول ژوئیه 2013 به عضویت اتحادیه اروپایی نائل شده‌اند و این سؤال همیشه برای مقامات ترک مطرح بوده که پس چرا اتحادیه اروپایی به عضویت این کشور چندان روی خوشی نشان نمی‌دهد؟ دلایل مخالفت اتحادیه و برخی از کشورهای عضو آن مثل آلمان و فرانسه چیست؟
ترکیه از سال 1997 رسماً خواستار عضویت در اتحادیه اروپایی شده و بعد از پذیرش این درخواست از سال 2005 مذاکرات خود را با این اتحادیه آغاز کرده و از سال 2009 رسماً نامزد عضویت در اتحادیه بوده است. ترکیه از سال‌ها پیش یک موافقت‌نامه منطقه آزاد گمرکی و تجارت آزاد با اتحادیه را منعقد نموده و روابط اقتصادی تجاری طرفین در چهارچوب این موافقت‌نامه صورت می‌گیرد. حجم مبادلات تجاری طرفین بیش از صد میلیارد یورو می‌باشد و ترکیه تبدیل به یکی از شرکای اصلی تجارت خارجی اتحادیه اروپایی شده است.
تحولات داخلی ترکیه همواره نقش تأثیرگذار و سلبی در روند عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا داشته و همواره اتحادیه یا کشورهای عضو آن مواردی برای انتقاد از ترکیه و متوقف کردن روند الحاق می‌یابند. اعتراضات گسترده مردمی در میدان تقسیم استانبول طی چند ماه گذشته موضع‌گیری شدید اتحادیه اروپایی را به‌دنبال داشت و روابط ترکیه با این اتحادیه و به‌خصوص موضوع پیوستن این کشور به اتحادیه اروپایی را وارد فاز جدیدی کرد.
در یک جمع‌بندی کلی به‌نظر نمی‌رسد که اتحادیه اروپایی و بسیاری از کشورهای عضو آن تمایل چندانی به عضویت ترکیه در شرایط کنونی داشته باشند و اگر هم جلسات و گفتگوهایی صورت می‌گیرد عمدتاً با اکراه و شک و تردید است و لذا هر واقعه‌ای که بتواند در این روند اخلال ایجاد کند و آن را به تعویق اندازد با خرسندی و موافقت ضمنی یا علنی اتحادیه اروپایی مواجه می‌شود. اگرچه درطول این سال‌ها، مذاکرات ترکیه و اتحادیه اروپا با فراز و نشیب‌های متعددی همراه بوده، اما همواره مسیر رو به جلویی را طی می‌کرده است. ترکیه امیدوار است در یکصدمین سالگرد استقلال این کشور در سال 2023 به اتحادیه اروپایی بپیوندد و استراتژی خود را در این چهارچوب تنظیم کرده است. اگرچه به‌نظر نمی‌رسد که ترکیه در افق 2023 نیز شانس موفقیت چندانی داشته باشد. مخالفت‌ها با عضویت ترکیه در اتحادیه اروپایی ریشه‌های ذهنی، روانی و تاریخی دارد و افکار عمومی اروپایی چندان مایل به پذیرش کشوری که رسماً جایگزین امپراتوری عثمانی شده است، نمی‌باشند. سلاطین عثمانی در قرون پانزدهم، شانزدهم و هفدهم بارها لشکرکشی‌های بزرگی به کشورهای اروپایی کرده و تا قلب اروپا و مرکزیت امپراتوری مقدس رم ژرمنی و دروازه‌های وین پیش رفته‌اند و بسیاری از شهرها را ویران کرده و هزاران نفر را کشته یا اسیر کرده‌اند. این ذهنیت روانی و تاریخی که در کتاب‌های درسی در مدارس اروپایی تدریس می‌شود فضای منفی علیه وارثان امپراتوری عثمانی و رهبران ترکیه امروزی به‌وجود آورده است و به‌نظر نمی‌رسد ترکیه در چشم‌انداز ده ساله آینده هیچ‌گونه شانس موفقیتی برای عضویت در اتحادیه اروپایی داشته باشد.
نظر شما