نفت چالشی کانونی در روابط اربیل و بغداد
نفت چالشی کانونی در روابط اربیل و بغداد
یکشنبه 1 مرداد 1391
ساختار فدرالی در عراق که تنها واحد یا اقلیم آن اقلیم کردستان در شمال این کشور محسوب می‌شود، بیانگر نوع متفاوت و متمایزی از روابط دولت مرکزی و ایالت یا اقلیم است که در سایر نقاط جهان مشاهده نمی‌شود. به‌خصوص اینکه اقلیم کردستان خواستار سطح گسترده‌ای از اختیارات و امتیازات در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی است که در سایر الگوهای فدرالی عمدتا در اختیار دولت مرکزی است. این موضوع در کنار جدید بودن تجربه فدرالیسم در عراق و ابهامات مربوط به آن که به‌ویژه از قانون اساسی این کشور نشات می‌گیرد باعث شده است که چالش‌ها و اختلافات مختلفی بین بغداد و اربیل به عنوان مرکز اقلیم کردستان به‌وجود بیاید که حیات و معادلات سیاسی این کشور را به‌شدت متاثر می‌کند. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها در حال حاضر اختلاف در مورد استخراج و صدور نفت در اقلیم کردستان است.
شروع کشف منابع غنی نفت و گاز اقلیم کردستان، به سال 2006 برمی‌گردد که دولت اقلیم قوانین گازی و نفتی خاص خود را به تصویب رساند. از آن زمان به بعد، اقلیم کردستان حدود 57 قرارداد در زمینه کشف، استخراج و انتقال نفت و گاز با چندین شرکت بین‌المللی منعقد کرده است. براساس برآوردهای کارشناسی، میزان ذخایر نفت خام در اقلیم کردستان بیش از 40 میلیارد بشکه است که حدود 40 درصد ذخایر نفت عراق را تشکیل می‌دهد.
اقلیم در حال حاضر ظرفیت تولید 250 هزار بشکه نفت در روز را دارد و طبق اظهارات آشتی هورامی، وزیر منابع طبیعی کردستان این رقم تا پایان سال جاری به 300 هزار بشکه و تا سال 2015 به یک میلیون بشکه در روز خواهد رسید. به گفته هورامی تا سال 2019، اقلیم کردستان از ظرفیت تولید 2 میلیون بشکه در روز برخوردار خواهد بود. ظرفیتی که نزدیک به میزان تولید فعلی نفت عراق است.
از منظر مقامات کرد، اقلیم کردستان می‌تواند بر اساس قانون اساسی عراق، با دعوت از شرکت‌های نفتی خارجی و انعقاد قرارداد به منظور استخراج نفت، نفت موجود در اقلیم را به صورت مستقل صادر و از درآمدهای آن برای توسعه منطقه کردستان استفاده نماید. بر این اساس با توافقات صورت‌گرفته با شرکت‌های بزرگ نفتی مانند اکسون موبیل سرمایه‌گذاری در نفت اقلیم آغاز شده و مهمتر اینکه سیروان ابوبکر، مشاور وزارت منابع طبیعی حکومت اقلیم کردستان اعلام کرد وزارت منابع طبیعی اقلیم از مدتی پیش به منظور تهیه تامین فرآورده‌های نفتی استان‌های اقلیم کردستان صادرات نفت خام به ترکیه را آغاز کرده است؛ چراکه به اعتقاد مقامات کرد با توجه به استقرار پالایشگاه‌های عراق در مناطق عرب‌نشین بغداد از دادن فرآورده‌های نفتی لازم به اقلیم خودداری می‌کند.
این رویکرد و اقدامات حکومت اقلیم کردستان در استخراج و صدور نفت در حالی با شدت به پیش می‌رود که دولت مرکزی عراق و سایر گروه‌های عراقی این اقدامات را به منزله تخلف و غیرقانونی می‌دانند. بغداد در طول سال‌های گذشته همواره بر غیرقانونی بودن قراردادهای اقلیم کردستان با شرکت‌های نفتی خارجی تاکید نموده و حتی شرکت‌هایی مانند اکسون موبیل را تهدید نموده که در صورت فعالیت در کردستان از فعالیت در سایر مناطق عراق محروم خواهند شد. اختلافات فوق در خصوص نفت منطقه کردستان علاوه بر برخی ابهامات قانونی ناشی از رویکردها و تلقی‌های متفاوت در خصوص ماهیت و ساختار نظام سیاسی و آینده عراق محسوب می‌شود. دولت مرکزی عراق خواستار اداره و مدیریت استخراج و صدور نفت و نحوه توزیع درآمدهای ناشی از آن به عنوان منابع ملی است و تلاش‌ها و تعاملات نفتی کردستان را برخلاف قانون و منافع ملی عراق می‌داند. این موضوع از منظر دولت به منزله محدود شدن اختیارات حاکمیتی دولت مرکزی و گسترش واگرایی بین مناطق و بغداد است و بر این اساس تا حد ممکن تلاش می‌کند تا مانع از مشروعیت یافتن و نهادینه شدن این رویه و وضعیت شود. این مساله در کنار سایر انتقادات بغداد از جمله در مورد تعاملات بین‌المللی اربیل نشان می‌دهد که دولت مرکزی روند مذکور در کردستان عراق را تحمل نخواهد کرد و این‌گونه موضوعات چالش‌های بغداد را هر روز بیشتر خواهد کرد. در مقابل اقلیم کردستان در تلاش است تا ساختار و نظام اقتصادی مستقل و جداگانه‌ای را طراحی و ایجاد کند تا هم وابستگی به بغداد را کاهش دهد و هم بتواند با منابع مالی جدید و گسترده ناشی از صدور نفت و گاز قدرت دولت اقلیم را در ابعاد مختلف افزایش دهد. موضوعی که از منظر بسیاری به عنوان گامی اساسی برای حرکت کردستان عراق به سوی استقلال و تهدید تمامیت ارضی عراق تلقی می‌شود.
با توجه به سطح گسترده منابع نفتی اقلیم کردستان، چالش‌ها و اختلافات کنونی و تعارض جدی در دیدگاه‌های کلان اربیل و بغداد و همچنین نقش مهمی که درآمدهای نفتی در سال‌های آینده می‌تواند در استقلال اقتصادی اقلیم داشته باشد، چالش‌های کنونی نه به عنوان چالشی مقطعی و قابل حل و فصل، بلکه به عنوان آغاز چالش‌های مهمی است که دامنه تعارضات بغداد و اقلیم را توسعه می‌دهد و بی‌ثباتی‌های عراق را گسترش خواهد داد.
نظر شما