جایگاه هند در موازنه سازی آمریکا با چین در آسیا

اصولا قدرت های بزرگ در تقابل با یک دیگر از کشورهای ثالث در جهت موازنه سازی با رقیب خود بهره می برند، شکل گیری مثلث های استراتژیک موضوعی مهم و در عین حال مغفول مانده در تحلیل روابط میان کشورهاست. آمریکا که پس از فروپاشی شوروی به عنوان قدرت مسلط در نظام بین الملل شناخته شده بود، در دهه های اخیر با خیزش چین در زمینه های گوناگون به ویژه در زمینه اقتصادی و تجاری مواجه شده است و از همین رو در تلاش برای مهار قدرت روز افزون چین است. این امر با روی کار آمدن ترامپ در آمریکا و طرح و اجرای جنگ تجاری با چین در آسیا شدت گرفت.

از جمله استراتژی های ایالات متحده برای تحدید قدرت چین، تقویت همکاری و ایجاد اتحاد میان همسایگان و رقبای این کشور در حوزه ایندو پاسفیک است. در این میان هند به عنوان یکی از رقبای  اصلی چین در آسیا با داشتن مولفه های قدرت از جمله حضور در جمع پنج قدرت برتر اقتصادی دنیا، وسعت سرزمین و جمعیت بالا، نیروی کار ارزان، دارا بودن اقتصاد متنوع و هم چنین وجود مرزهای مشرک با چین می تواند نقش تعیین کننده‌ای در موازنه سازی با چین به عنوان یکی از موتلفین آمریکا در منطقه ایفا کند.

هند پس از استقلال خود با در پیش گرفتن سیاست های آرمان گرایانه با چالش های اساسی در سیاست خارجی خود مواجه شد که از جمله مهم ترین آن ها می توان به رشد فزاینده اقتصادی-نظامی چین  وآزمایش هسته ای 1964 این کشور، شکل گیری محور چین و پاکستان و به دنبال آن افزایش فشارهای ژئوپلیتیکی و در نهایت شکست تمام عیار هند در جنگ 1962 از چین اشاره کرد که تاثیری تمام عیار بر نخبگان هندی گذاشت. از همین رو در دهه نود میلادی با روی کار آمدن نخبگان عملگرا و لیبرال به رهبری مان موهان سینگ، هند با چرخش سیاست خارجی به سمت لیبرالیزه شدن بر نقش اقتصاد و اهمیت دیپلماسی اقتصادی در سیاست خارجی خود افزود و این امر موجب آزاد سازی اقتصادی و جست و جوی بازاراهای بیشتر در سایر نقاط جهان شد.

 ورود به بازارهای جهانی، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، افزایش ثروت و توان نظامی و به دنبال آن  رسیدن به هژمون آسیا به‌ویژه حوزه جنوبی و جنوب شرقی این منطقه از اولویت‌های سیاست خارجی این کشور قرار گرفت و در این میان چین به‌عنوان قدرت اقتصادی برتر آسیا و داعیه‌دار هژمونی آسیا رقیبی استراتژیک برای هند محسوب می‌شود.

استراتژی دریایی چین، مناقشات مرزی میان چین و هند، افزایش همکاری میان چین و پاکستان به ویژه در بنادر کراچی و گوادر و هم‌چنین شکل گرفتن کریدور اقتصادی چین و پاکستان[1]،  نفوذ در افغانستان، آسیای مرکزی و اقیانوس هند ازجمله مهم‌ترین نگرانی‌های دهلی‌نو در رقابت استراتژیک با پکن است.

طی نظرسنجی که امسال در هند انجام‌شده است حدود ۶۸ درصد شرکت‌کنندگان معتقدند که چین خطری بزرگ‌تر از پاکستان برای هند است.[i] همچنین طی گزارشی که موسسه لووی[2] در سال ۲۰۱۵ تحت عنوان اهداف دریایی چین در هندوپاسفیک منتشر کرد، نشان داد که افزایش قدرت چین در این منطقه بی‌اعتمادی سایر بازیگران را در این حوزه افزایش داده است و به دنبال این بی‌اعتمادی بازیگران منطقه روابط خود را با ایالات‌متحده افزایش داده‌اند هم‌چنین طبق نظرسنجی این موسسه ۷۰ درصد هندی‌ها معتقدند که چین به دنبال تسلط بر آسیاست و ۶۸ درصد آن‌ها معتقدند که چین خطر بزرگی برای آنان محسوب می‌شود[ii].

از همین رو هند دنبال ایجاد بازدارندگی و محدودسازی قدرت چین در منطقه است و از ابتکارات آمریکا در راستای موازنه سازی با چین حمایت می‌کند. آمریکا نیز به دنبال ایجاد بسترهای مناسب جهت تقویت مشارکت در زمینه‌های گوناگون ازجمله تجارت و سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های دفاعی با هند است. در این راستا می‌توان به امضای توافق هسته‌ای سال 2005 میان دو کشور، تلاش ایالات‌متحده برای شکل‌گیری مجمع غیررسمی چهارجانبه چهار کشور هند، آمریکا، ژاپن و استرالیا معروف بهquad ، انجام مانورهای مشترک در دریای جنوبی چین و سرمایه‌گذاری اقتصادی در این کشور اشاره کرد.

در بیان مصداق مسئله فوق توجه به مسئله سرمایه‌گذاری خارجی وسیع آمریکا حائز اهمیت است که، هند را به‌عنوان مقصد کوچ برخی شرکت‌ها و سرمایه‌های خود از چین تعیین کرده است. به‌طوری‌که با بالا گرفتن جنگ تجاری میان ایالات‌متحده و چین و دستور ترامپ به شرکت‌های آمریکایی مبنی بر خروج از این کشور، هند مقصدی است که حدود ۲۰۰شرکت آمریکایی برای خروج سرمایه‌هایشان از چین، انتخاب کرده‌اند. در دیگر سو هند با تمرکز برساخت کالاهای جدید و فناوری و فراهم کردن بستر سرمایه‌گذاری خارجی توانسته است اعتماد ایالات‌متحده و غول‌های تکنولوژیک آمریکا را برای انتقال سرمایه خود به این کشور به وجود آورد.

ارزیابی مجمع مشارکت استراتژیک آمریکا-هند نشان می‌دهد این شرکت‌ها می‌توانند بیش از ۲۱میلیارد دلار سرمایه به اقتصاد هند تزریق کنند[iii] . مقامات هند برای تشویق این شرکت‌ها اعلام کرده‌اند هند می‌تواند نیروی کار ارزان‌تری نسبت به آمریکا در اختیار آن‌ها قرار دهد، درحالی‌که هزینه کلی برای این شرکت‌ها جهت فعالیت در هند بیشتر از ادامه فعالیت در چین است، مقامات هند مزایای جانبی ازجمله تعویق مالیات بر نقل‌وانتقال دیجیتال در اختیار این شرکت‌ها قرارداده اند. دولت مرکزی هند هم در یک اقدام محرک مهم برای تولیدکنندگان داخلی در ماه سپتامبر سال گذشته مالیات شرکت‌ها را به ۲۵.۱۷ درصد کاهش داد. مالیات برای تولیدکنندگان جدید نیز به ۱۷ درصد کاهش یافت که این پایین‌ترین رقم در جنوب شرقی آسیا است[iv].

 هند با نرخ پایین مالیات و راه‌اندازی مالیات کالا و خدمات (GST) امیدوار است که سرمایه‌گذاری عظیم خارجی در بخش تولیدی جذب کند. به گزارش راشاتودی، طبق اعلام یک گروه وکالت تجاری آمریکایی، در پی سرمایه‌گذاری بزرگ شرکت‌های بزرگ تکنولوژی مانند گوگل و آمازون، هند ۴۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از آمریکا دریافت کرده است[v]. به گفته رئیس مجمع همکاری روابط استراتژیک هند و آمریکا، شرکت‌های آمریکایی علیرغم همه‌گیری ویروس کرونا سرمایه‌گذاری خود را در هند افزایش داده‌اند و طی ماه‌های اخیر بیش از 20 میلیارد دلار منابع مالی به دست آورده که از طرف شرکت‌های بزرگ «سیلیکون ولی» در آمریکا و سرمایه‌گذارانی از خاورمیانه بوده است.[vi]

گوگل نیز در ماه‌های اخیر اعلام کرد 4.5 میلیارد دلار در «پلتفرم‌های جیو» در هند سرمایه‌گذاری کرده که بخشی از ارزشمندترین شرکت هند و تحت کنترل موکش آمبانی، ثروتمندترین مرد آسیا است. فیس‌بوک هم در ماه آوریل 5.7 میلیارد دلار در این شرکت سرمایه‌گذاری کرد و 9.99 درصد سهام آن را به دست آورد. سرمایه‌گذاران در کل بیش از 20 میلیارد دلار سهام پلتفرم‌های جیو را خریداری کرده‌اند[vii].

آمارهای فوق همگی گویای آن است که هند در حال تبدیل‌شدن به یکی از شرکای اصلی آمریکا در آسیا به‌ویژه در برابر چین است. هرچند که هم‌اکنون در روابط هند و چین زمینه‌های رقابت و همکاری توأمان وجود دارد و هر دو کشور یکی از شرکای اصلی تجاری یکدیگر محسوب می‌شوند و به دنبال ایجاد روابط صلح‌آمیز در منطقه هستند. اما وضع موجود روابط حاکی از آینده پر از رقابت میان دو کشور است که هر دو را به گسترش تأمین حداکثری منافع ملی خود و تحدید منافع یکدیگر در منطقه می‌کشاند. از طرفی نگرانی هندی‌ها از آینده تحولات منطقه‌ای و بدبینی نسبت به تحرکات و اقدامات چین آن‌ها را وادار به شکل‌گیری ائتلاف‌های رسمی علیه چین می‌کند و در این میان سهم ایالات‌متحده در این اتحادها از دیگر کشورها بیشتر است.

هم‌چنین به نظر نمی‌رسد سیاست‌های آمریکا نیز در دوران بایدن نسبت به چین تغییر چندانی داشته باشد چراکه نگرانی از جانب چینی‌ها مسئله‌ای فرا حزبی و فراجناحی در آمریکا محسوب می‌شود. اما با توجه به سیاست‌های چندجانبه گرایانه بایدن می‌توان پیش‌بینی کرد که روند همکاری و شکل‌گیری اتحاد با متحدین سیری صعودی داشته باشد و این امر احتمالاً شکل‌گیری ائتلاف‌های رسمی با کشورهای ایندو پاسفیک علیه چین را سرعت خواهد بخشید.