متن حاضر مصاحبه ای با دکتر کارشناس مسائل عربستان می باشد که در آن مهمترین تحولات منطقه با تاکید بر روابط ایران و عربستان مورد بررسی قرار گرفته است.

عربستان سعودی ـ ایران (یمن ـ لبنان)

 

بعد از ظهور محمدبن سلمان و صعود وی در سلسله مراتب قدرت عربستان به شرایط سیاسی جدید و کاملا متفاوتی وارد شده است و وی به نوعی درصدد مدیریت گذار عربستان به دولت چهارم سعودی است. در این راستا یکی از مهمترین ویزگیهای دوره جدید را می توان انسداد و انحصارگرایی سیاسی شدید و تمرکز قدرت به رغم تمایل به نوسازی های اجتماعی و توسعه اقتصادی دانست. اقدامات اخیر معطوف به برکناری و بازداشت شماری از مقامات و شخصیتهای سعودی نیز دقیقا در این راستا صورت گرفته است. بدین مفهوم که بن سلمان با تضعیف و حذف جدی شخصیتهای سیاسی اثرگذار درصدد از بین بردن هر گونه بستر مخالفت یا حتی رقابت سیاسی و کنترل کامل قدرت است. این در حالی است که در طول دهه های گذشته نظام سیاسی سعودی بر اساس توازن و توزیع قدرت استوار بوده است و اکنون این توازن در حال از بین رفتن است و جای خود را به انحصارگرایی و تمامیت خواهی سیاسی می دهد.

 

در سطح داخلی عربستان با تحولات جدیدی روبرو است که می تواند مشخصه آن بروز سطحی از تنشهای سیاسی و اجتماعی در این کشور باشد. عربستان در پرتو سیاستهای جدید بن سلمان دگرگونیهای مهمی را تجربه می کند که باعث تغییرات ساختاری در این کشور است و این تغییرات مدافعان و مخالفان خاص خود را دارد که باعث تشدید تنشها می شود. در عرصه اجتماعی اصلاحات مورد نظر بن سلمان باعث تنشهایی بین بخشهای نوگرا و سنتی در جامعه می شود. در عرصه اقتصادی سیاستهای جدید و به خصوص کاهش منابع مالی مستقیمی که به عمده بخشهای جامعه تزریق می شود می تواند به ایجاد نارضاییتهایی در بین مردم منجر شود. در عرصه سیاسی نیز انحصارگرایی سیاسی بن سلمان و از بین رفتن توازن سیاسی سابق بین اعضای خاندان سعودی می تواند به شکل گیری تنشهایی در این کشور منجر شود.

در عرصه منطقه ای عربستان همچنان به سمت گسترش بی ثباتی ها و تنشهای منطقه ای ادامه می دهد و با ایران هراسی و در صدر قرار دادن تهدید ایران در پی ایجاد تغییراتی در ائتلافهای منطقه ای است. به خصوص بن سلمان نشانه هایی را در جهت همکاری و نزدیکی به اسرائیل از خود نشان می دهد و این تلاش عربستان در کنار سیاستهای تقابلی آن در مقابل ایران اصلی ترین محورهای شکل دهنده سیاست منطقه ای این کشور خواهد بود.

 

تنشها و تقابلات ایران و عربستان در طول سالهای اخیر به شدت گسترش یافته است و دو کشور درگیر جنگهای نیابتی متعددی در حوزه های مختلف هستند. اما به رغم گسترش مناقشات احتمال بروز برخورد نظامی بین دو کشور ضعیف به نظر می رسد. ایران با توجه به وضعیت و سیاستهای منطقه ای خود و به رغم تقابلات و تنش آفرینی های عربستان خواستار بروز جنگ در میان کشورهای مسلمان نیست و از تبعات منفی چنین جنگی اگاه است. این تبعات در عرصه های مختلف اقتصادی سیاسی و مذهبی منطقه را وارد بحران جدی خواهد کرد و خسارتهای فراوانی را برای کشورهای منطقه در پی خواهد داشت. از سوی دیگر عربستان نیز به رغم تلاش برای استمرار فضای تنش و از پیامدهای خطرناک ورود به جنگ با ایران در ابعاد مختلف اگاه است و چنین جنگی می تواند عربستان را برای دهه های به عقب براند. ضمن اینکه این چنین رویدادی برای امنیت و اقتصادی بین المللی نیز بسیار پر خطر بوده و در نتیجه قدرتهای بزرگ نیز چنین جنگی را به صلاح نمی دانند.

 

وضعیت یمن با شلیک موشک بالستیک و همچنین مرگ علی عبدالله صالح به وضعیت خطرناکی رسیده است و منازعات درونی یمن و همچنین تجاوزات عربستان به این کشور به شدت افزایش یافته است. ضمن اینکه وضعیت انسانی و قحطی و گرسنگی مردم یمن نیز به شدت پرمخاطره شده است. در چنین فضایی در حالی که عربستان سعی دارد همچنان با ابزارهای نظامی به تغییر موازنه قدرت در یمن مبادرت کند، احتمال مصالحه کاهش یافته و چشم اندازی برای بهبود وضعیت این کشور وجود ندارد.

در لبنان عربستان تلاش کرد تا با اعمال فشار بر سعد حریری و ایجاد بحران در این کشور موازنه قدرت داخلی در بیروت را دگرگون ساخته و به خصوص به تضعیف حزب الله بپردازد. با این حال مدیریت سیاسی مناسب و مصالحه طرفهای سیاسی در لبنان باعث ناکامی عربستان در دستیابی به اهداف خود شد و اعلام پس گرفتن استعفا از سوی حریری باعث شد تا بحران احتمالی در این کشور تا حد زیادی مهار شود.

 

به نظر می رسد با رویکرد کنونی دولت سعودی و هماهنگی های بین این کشور با امریکا و اسرائیل و نادیده گرفتن واقعیتهای منطقه ای از سوی ریاض در آینده قابل پیش بینی تنش و تقابل همچنان ویژگی اصلی روابط ایران و عربستان خواهد بود. لذا با گذشت زمان امیدها برای مصالحه ایران و عربستان کاهش می یابد و نتایج بحرانها و جنگهای نیابتی بیش از هر چیز می تواند شکل دهنده موازنته قدرت و روابط دو طرف باشد.