100 سال روابط بین‌الملل
نقد کتاب روابط بین‌الملل در ایران از تکثر روایت‌ها تا ضرورت تفکر پارادایمیک در روزنامه اعتماد
به مناسبت صدسالگی تاسیس رشته روابط بین الملل، موسسه مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر تهران، کتابی با عنوان <<روابط بین الملل در ایران، از تکثر روایت ها تا ضرورت تفکر پارادایمیک>> را منتشر کرده است که با توجه به اهمیت این رشته دانشگاهی، به ویژه با توجه به اهمیت مدیریت تعاملات بین المللی در عصر جهانی شدن، اثری ارزشمند و درخور توجه است. کتاب روابط بین الملل در ایران مجموعه ای است از مقالات اساتید برجسته و پژوهشگران روابط بین الملل که از این حیث اثری شایان توجه است؛ چراکه بررسی انتقادی و آسیب شناسانه این رشته از نگاه دست اندرکاران آموزش و پژوهش این رشته مطالعاتی، به شکل موثرتری می تواند نقاط قوت و ضعف را برای سیاستگذاران و برنامه ریزان روشن کند. این کتاب در دو بخش بازاندیشی و طرح ایده در روابط بین الملل و همچنین آموزش و پژوهش در روابط بین الملل در ایران به رشته تحریر درآمده است. در بخش اول مقالاتی در خصوص تاریخ صدساله روابط بین الملل در ایران و جهان به چشم می خورد که از منظر توجه به مسائل روز جهانی و طرح پرسش هایی در خصوص این موضوعات، تاکید بر رویکردی عملی در پرداختن به موضوعات بین المللی فراتر از نگاه هنجاری، توجه به مشکلات این رشته و اتخاذ نگاه آسیب شناسانه و در پیش گرفتن نگاهی جدید در حل مسائل پیش رو، شایان توجه است. در این فصل در ادامه مقالات پیشین که عمدتا ماهیتی تاریخی داشتند، در دو مقاله با اذعان به اینکه اکثر مطالعات بر پایه تئوری های جریان غالب روابط بین الملل و نگاهی غربی انجام شده اند؛ در تحلیل مسائل پیش روی کشورهای منطقه بر اتخاذ رویکردی متناسب با شرایط هریک از کشورها و واقعیت های منطقه تاکید شده است. هر چند این مقالات از منظر تلاش برای اثبات ناکارایی نظریات موجود منطقه ای و تاکید بر ارایه نظریه ای متناسب با واقعیات قابل تامل هستند، ولی این سوال را به ذهن متبادر می کند که آیا سعی بر اثبات نارسایی نظرات غالب روابط بین الملل در راستای هدف کتاب مذکور قرار می گیرد یا خیر؟ آیا کتاب قصد دارد نظریه ای جایگزین ارایه دهد؟ یا صرفا از جهت غربی بودن منابع موجود رشته روابط بین الملل این بحث گشوده شده است. به هر حال سیر مقالات خواننده را با نوعی سردرگمی مواجه می کند و به نظر می رسد بهتر است چینش عناوین مقالات و توجیه خوانندگان در ضرورت پرداختن به مقالات مرتبط با مباحث منطقه ای و به ویژه نظریه امنیت منطقه ای باری بوزان به صورت شفاف تری صورت گیرد.
در فصل دوم با عنوان آموزش و پژوهش در روابط بین الملل در ایران، مقالاتی بسیار کاربردی به رشته تحریر درآمده است. در بخش آموزش به ویژه اشاره به تدریس مسائل و موضوعات جدید بین المللی نظیر حقوق بشر شایسته تقدیر است. البته به منظور مطالعه جامع تر، توجه به سایر موضوعات نظیر صلح، محیط زیست و غیره نیز ضروری به نظر می رسد. در بخش آموزش رشته روابط بین الملل انتظار می رفت بررسی همه جانبه تری از برنامه درسی رسمی و غیررسمی این رشته در اختیار مخاطب قرار می گرفت. بنابراین با توجه به هدف کتاب، نگاهی آسیب شناسانه به تحلیل محتوای سرفصل های مصوب این رشته توصیه می‌شود و اینکه با توجه به اهداف کلی و واقعیت های موجود در ایران، آیا این سرفصل ها جوابگوی نیازهای موجود کشور هست یا خیر؟ همچنین فراتر از برنامه درسی مصوب برای این رشته تخصصی، توجه به برنامه های آموزشی جانبی و روش تدریس اساتید به منظور مطالعه انتقادی روندهای آموزشی روابط بین الملل ضروری به نظر می رسد. بدیهی است مصاحبه و کسب نظر اساتید و دانشجویان این رشته در فهم نیازها و روندهای موجود آموزشی بسیار راهگشاست.
در بخش پژوهش نیز مقالات ارزشمندی در موضوعات مرتبط با این رشته به چشم می خورد. شش مقاله از بین مقالات به موضوع اندیشکده ها در ایران اختصاص یافته که هرچند موضوعی بسیار با اهمیت است، ولی به رغم اذعان مولف بر اهمیت موضوع، اختصاص سه مقاله به موضوع آمریکاپژوهی و نادیده گرفتن موضوعاتی نظیر اروپاپژوهی که از اهمیت بالایی برای ایران نیز برخوردار است، خواننده را با چرایی و ابهام مواجه می‌کند. هرچند تلاش مولف بر اختصاص مقاله ای در کتاب به آسیب شناسی اندیشکده ها در ایران از حیث اتخاذ نگاهی جامع به کاستی ها و معضلات پژوهش روابط بین الملل در ایران و همچنین آینده پژوهی روابط بین الملل، بسیار قابل توجه است. به طور کلی کتاب مذکور از حیث توجه به وضعیت رشته روابط بین الملل در ایران کتابی ارزشمند تلقی می شود. صرفا به منظور پژوهش های تکمیلی و آسیب شناسی همه جانبه، تحلیل محتوای برنامه های درسی رسمی و غیررسمی این رشته توصیه می شود. ضمنا صورت بندی فصول و مقاله ها ذیل عناوین متمایز آموزش روابط بین الملل، پژوهش روابط بین الملل و سیاستگذاری و ارایه پیشنهاد، به منظور رفع مشکلات و نقاط ضعف این رشته مطالعاتی، ضمن انسجام بخشی بیشتر به مطالب، خط سیر مشخصی را در اختیار خواننده قرار می دهد.
نظر شما