حمله موشکی آمریکا به سوریه: علل و پیامدها
دلایل و اهداف
پس از بالا گرفتن اعتراضات جعلی دولت ایالات متحده آمریکا به حمله شیمیایی روز سه‌شنبه در ادلب و پس از بی‌نتیجه ماندن جلسه شورای امنیت سازمان ملل دراین‌خصوص، ایالات متحده آمریکا با ده‌ها موشک تاماهاک که از دریای مدیترانه شلیک شد، پایگاه هوایی «الشعیرات» در استان حمص را هدف قرار داد. آمریکایی‌ها مدعی هستند که حمله شیمیایی به ادلب از این پایگاه هوایی صورت گرفته است. به ادعای ترامپ این حمله در راستای منافع حیاتی امنیتی آمریکا و برای جلوگیری از اشاعه استفاده از تسلیحات شیمیایی انجام شده است. به هرحال، به‌دنبال این حمله دولت سوریه، روسیه و ایران به‌شدت این اقدام را محکوم و در کشورهایی چون استرالیا، فرانسه، بریتانیا، رژیم صهیونیستی، عربستان، قطر، اردن، امارات، و ترکیه و معارضان سوری از این اقدام آمریکا حمایت کردند. دراین‌میان آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، در واکنش به حمله موشکی آمریکا هشدار داد که دخالت‌های نظامی بیشتر، فقط اوضاع سوریه را وخیم‌تر می‌کند. او تأکید کرد که بحران سوریه راه‌حل نظامی ندارد.
اقدام دولت ترامپ در حمله به پایگاه نظامی الشعیرات در حمص سوریه تفاسیر مختلفی را به‌دنبال داشته است. اگرچه نمی‌توان به صراحت گفت که این عملیات مشخصاً کدام کشور و کدام اولویت را نشانه گرفته است؛ اما می‌توان به مجموعه‌ای از عوامل و اهداف تأثیرگذار بر این اقدام آمریکا اشاره کرد. ازجمله:
ـ تأثیر بر افکار عمومی: این حمله در اوج تنش‌هاى داخلى در آمریکا و آغاز تحقیقات درمورد روابط ترامپ و روسیه رخ داد. ترامپ چه در داخل و چه در خارج از کشور به‌عنوان بازیچه پوتین شناخته شده و به‌شدت نیاز به اقدامى داشت تا خود را مستقل از روسیه و حامى «منافع ملى ایالات متحده» نشان دهد. دولت ترامپ می‌خواهد به افکار عمومی نشان دهد که برخلاف نظرات رایج مبنی‌بر اینکه واشینگتن در سوریه تابع نظرات مسکو است، با روس‌ها اختلاف‌نظر دارد و حمله به این پایگاه درواقع به این معناست که آمریکا به‌نوعی به مواضع روسیه حمله کرده است.
ـ شکست طرح‌های داخلی ترامپ: در سه ماهى که از آغاز به‌کار ترامپ مى‌گذرد، تقریباً تمام طرح‌هاى پیشنهادى او با شکست مواجه شده است؛ طرح ممنوعیت ورود مهاجرین، طرح لغو و جایگزینى خدمات درمانى اوباما و طرح اصلاحات مالیاتى؛ علاوهبراین، با توجه به کاهش محبوبیت ترامپ در آمریکا براساس نظرسنجی‌های اخیر، انتظار می‌رود، یک اقدام نظامى می‌تواند حتى اغلب سناتورهاى دموکرات را براى اولین بار با او همراه کند.
ـ فشار گروه‌های تندرو: ترامپ که وعده داده بود سیاست‌هایى متفاوت از اوباما در پیش بگیرد، به‌شدت ازسوى گروه‌هاى تندرو نزدیک به رژیم صهیونیستی تحت فشار است تا دست‌ِکم در ظاهر سیاست خارجى متفاوتى اتخاذ کند. این حمله با استقبال گسترده این طیف همراه شده است.
ب) تأثیرگذاری بر مناسبات منطقه‌ای و جهانی
ـ تأکید بر پیش‌بینی‌ناپذیری دولت جدید آمریکا: ارسال این پیام که دولت ترامپ یک دولت پیش‌بینی‌ناپذیر است و حتی دولت‌هایی چون ترکیه و عربستان سعودی که گمان می‌کنند مواضع سفت و سختی علیه ایران دارند، نیز نمی‌توانند بر این رویکرد تأکید ویژه کنند. اظهارات متناقض رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا، مبنی‌بر بقای دولت اسد و اینکه بلافاصله با وقوع این حمله می‌‌گوید: دولت اسد باید کنار رود، تأییدی بر پیش‌بینی‌ناپذیر بودن دولت ترامپ است.
ـ ارسال پیام قاطعیت به کشورهای منطقه: درواقع برخلاف تحلیل‌هایی که رویکرد ترامپ را اقتصادی و معامله‌گرایانه می‌دانند، ترامپ نشان داد که براساس محاسبات سیاسی و امنیتی عمل می‌کند و خیلی هم تابع ملاحظات اقتصادی ـ تجاری نیست و اگر زمانی تشخیص دهد، می‌تواند برخلاف اوباما، در سوریه اقدام قاطعی انجام دهد.
ـ تأثیرگذاری بر بحران سوریه: با این حمله ائتلاف مخالفان حکومت بشار اسد در منطقه جان تازه‌ای می‌گیرد. از سال 2014 به‌این‌طرف، به‌ویژه از زمان ورود روسیه به کارزار نظامی در سوریه، ائتلاف مخالفان حکومت سوریه در منطقه، در حاشیه قرار گرفت و ابتکار عمل در جنگ داخلی سوریه در دست روسیه و ایران قرار داشت. انجام این حمله نظامی آمریکا تا حدودی به‌لحاظ روانی در بازسازی توان ائتلاف مخالفان حکومت سوریه مؤثر خواهد بود و درصورت تداوم می‌تواند ابتکار عمل را از دست دولت روسیه و ایران خارج کرده و توازن موجود در عرصه بحران سوریه را به سمت نیروهای مخالف حکومت سوریه بچرخاند؛ علاوهبراین، انتخاب فرودگاه الشعیرات به‌عنوان فعال‌ترین پایگاه عملیات علیه داعش در شرق سوریه با این هدف بوده تا این نقطه حیاتی و راهبردی را از دست ارتش سوریه خارج ساخته و مانع از فشار دولت بر مناطق شرقی سوریه شود. ارتش سوریه با پیشروی از سمت جنوب شرق حلب و شرق تدمر، به خطر مهمی برای داعش تبدیل شده بود و ازآنجاکه نیروهای مورد حمایت آمریکا با وجود حمایت‌های همه‌جانبه و چند بار پیاده کردن نیرو نتوانسته بودند در اطراف الرقه پیشروی چشمگیری داشته باشند، دولت آمریکا لازم دید با حمله به فرودگاه الشعیرات، جلوی پیشروی بیشتر ارتش سوریه در شرق کشور را بگیرد تا شاید راه‌حلی برای شکست نیروهای مورد حمایت خود در مقابل داعش پیدا کند.
ـ همراهی با رژیم صهیونیستی: ابعاد تأثیرگذاری و منافع رژیم صهیونیستی در ضربه زدن به فرودگاه الشعیرات را نباید نادیده گرفت. حمله اخیر ارتش سوریه به جنگنده‌های صهیونیستی از سامانه موشکی واقع در این فرودگاه شلیک شده بود که یکی از آنها در داخل خاک فلسطین اشغالی فرود آمد. این مسئله نشان می‌دهد که رژیم صهیونیستی با سوءاستفاده از موضوع گازهای سمی در خان شیخون، به‌دنبال ضربه زدن به این پایگاه راهبردی در سوریه بوده است، پایگاهی که موضع سرسختانه روسیه مانع از حمله گسترده به آن می‌شد.
پیامدهای حمله نظامی آمریکا
این نخستین مداخله نظامی مستقیم آمریکا در بحران سوریه از زمان آغاز ناآرامی و جنگ داخلی این کشور در شش سال گذشته محسوب می‌شود. آمریکا پیشتر نیز حملات هوایی زیادی را به مواضع برخی گروه‌های تروریستی ازجمله داعش در سوریه انجام داده بود؛ اما این حمله نخستین حمله نظامی مستقیم آمریکا به یک پایگاه نظامی ارتش سوریه با اعلام رسمی است که در نوع خود مهم است و می‌تواند نشان از تغییر سیاست آمریکا و دارای پیامدهای خاص خود نیز باشد. ازجمله پیامدها و نکات قابل توجه در این حمله آمریکا می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
ـ بدون شک، اقدام نظامی آمریکا تأثیری بر سیاست دولت سوریه بر مبارزه با تروریسم و گروه‌های تروریستی در این کشور نخواهد داشت. ازسوی‌دیگر، با توجه به اینکه روسیه و جمهوری اسلامی ایران نیز اقدام آمریکا در حمله به سوریه را محکوم کردند و روسیه خواستار تشکیل جلسه فوری شورای امنیت شده است، تغییری در سیاست‌های این کشورها در مبارزه با گروه‌های تروریستی در سوریه ایجاد نخواهد شد؛ لذا می‌توان گفت مهم‌ترین پیامدهای اقدام نظامی آمریکا علیه سوریه، طولانی‌تر شدن بحران و شکست مذاکرات برای دستیابی به راه‌حل سیاسی خواهد بود. اقدام نظامی آمریکا درواقع، بازگرداندن بحران سوریه به مرحله گسترش است و گامی روبه عقب برای این بحران محسوب می‌شود و امیدها برای دستیابی به یک راه‌حل سیاسی از درون مذاکرات ژنو که به ایستگاه ششم رسیده است را از بین می‌برد.
ـ با حمله اخیر آمریکا به سوریه دوستان واشینگتن در منطقه جان تازه‌ای یافتند و دشمنان آمریکا نیز با واقعیت آمریکای جدیدِ ترامپ و سیاست‌های متفاوت واشینگتن با دوره 8 ساله دولت باراک اوباما مواجه شدند. این حمله می‌تواند به‌صورت نمادین پیام‌های صریحی به دوستان و متحدان ازسویی و به دشمنان آمریکا ازسوی‌دیگر داشته باشد.
ـ استقبال دولت‌های متحد آمریکا از حمله نظامی این کشور به سوریه می‌تواند محور متروک سابق «جبهه غربی ـ عربی مخالفان حکومت بشار اسد» را با محوریت و رهبری آمریکا بازسازی کند. استقبال، عربستان سعودی، ترکیه، رژیم صهیونیستی و متحدان اروپایی واشینگتن ازجمله فرانسه و بریتانیا از این اقدام نظامی، ظرفیت جدیدی را در اختیار رهبر جدید آمریکا قرار می‌دهد تا رهبری جبهه مخالفان ایران در منطقه را به دست گرفته و فشار بیشتری را متوجه جمهوری اسلامی ایران و گروه‌های متحد آن بکند. علاوهبراین، این اقدام آمریکا می‌تواند پیامدها و تأثیرات روانی قابل‌توجهی بر روی جبهه مخالفان حکومت سوریه داشته و آنها را امیدوار به مساعدت و درگیری بیشتر آمریکا علیه نظام قانونی بشار اسد نماید.
ـ پُر واضح است که با توجه به نقش کنونی روسیه در بحران سوریه دولت ترامپ پیش از گسترش بیشتر اقدامات نظامی مستقیم علیه حکومت سوریه، خود را با هیمنه ارتش روسیه در پهنه سوریه مواجه خواهد دید و از این‌رو ادامه اقدامات نظامی یکجانبه آمریکا علیه حکومت سوریه درواقع صف‌آرایی نظامی مستقیم این کشور علیه روسیه خواهد بود؛ اقدامی که به‌نظر می‌رسد مورد خواست دولت جدید آمریکا نیست و به‌نظر می‌رسد دولت جدید آمریکا برای اجتناب از رویارویی با روسیه، درصورت داشتن طرح‌هایی برای مداخلات مستقیم بیشتر در سوریه باید مسائل را پشتِ میز مذاکره با روس‌ها و بده ـ بستان‌های احتمالی با مسکو حل کند.
پیامدهای این اقدام آمریکا برای ایران
حرکت آمریکا در حمله به سوریه بیشتر از آنکه به ضرر ایران باشد به ضرر روسیه است که فعلاً نقش اصلی را در روند صلح سوریه دارد. روسیه است که می‌خواهد بین منافع بازیگران در سوریه توازن ایجاد کند؛ بنابراین مسکو باید بیشتر از دیگران نگران تبعات این اقدام دولت ترامپ باشد. بااین‌حال این اقدام پیامدهایی برای ایران به‌دنبال خواهد داشت که عبارتند از:
ـ این حمله تاحدی می‌تواند نگرانی ایران از مذاکرات پشت پرده پوتین و ترامپ که ممکن است منافع ایران را نادیده بگیرد را رفع کند. با حمله غافلگیرانه آمریکا، قاعدتاً روسیه ایران را نسبت به دونالد ترامپ متحد قابل اعتمادتری خواهد دانست.
ـ از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ عربستان سعودی، رژیم صهیونیستی و ترکیه لحن تندی علیه ایران داشته‌اند، چند کشور عرب هم صراحتاً امیدواری خود برای افزایش فشار به ایران را ابراز کرده‌اند. در چنین متنی حمله آمریکا به پایگاه ارتش سوریه شکاف‌های منطقه‌ای را تشدید خواهد کرد. اگر پیش از این برای برخی امیدواری بهبود روابط با ایران وجود داشت، دیگر به‌نظر نمی‌رسد این طور باشد. همسایگان ایران خیلی منتظر بودند که ببینند سیاست ترامپ چیست و ببینند با او چه طور می‌شود کار کرد، حال با این حمله احتمالاً همسایگان ایران جسورتر شده و امیدشان به اقدامات ترامپ بیشتر می‌شود.
ـ این حمله آمریکا به وسعتی نیست که ایران بخواهد بشار اسد را رها کند و همچنان به حمایت از او ادامه خواهد داد؛ اما احتمالاً این هشدار را جدی خواهد گرفت و به تقویت توان بازدارندگی خودش خواهد پرداخت. در این میان احتمال افزایش تعاملات نظامی میان ایران و روسیه می‌رود.
ـ این اقدام آمریکا می‌تواند بر انتخابات ریاست جمهوری ایران نیز تأثیرگذار باشد. در آستانه انتخابات هر دو جناح سیاسی در ایران می‌توانند از حمله آمریکا به سوریه برای طرح شعارهای خودشان استفاده کنند؛ اصلاح‌طلبان و اعتدالی‌ها می‌توانند بگویند که این حمله ضرورت دیپلماسی هوشمندانه و بهانه ندادن به آمریکا را نشان می‌دهد و اصولگراها هم می‌توانند آن را نشانهای برای بی‌ثمر بودن مماشات با آمریکا بدانند. البته در افکار عمومی ایران این سؤال وجود دارد که چرا حکومت سوریه باید الان چنین کاری بکند و به نوعی این فکر مطرح است که این توطئه‌ای ازسوی آمریکاست و اسد این کار را نکرده است. با توجه به این مسئله این احتمال وجود دارد که اصولگرایان بهتر بتوانند از این موج استفاده کنند.
جمع‌بندی
حمله موشکی آمریکا به سوریه نخستین اقدام مستقیم نظامی واشینگتن در دوره ترامپ علیه یک دولت خارجی به‌شمار می‌رود. سخنان ترامپ در نشست خبری مشترک با پادشاه اردن در روز پنجم آوریل و تهدیدها و خط و نشانهای او کاملاً قابل پیش‌بینی بود که رئیس‌جمهور آمریکا طرح‌هایی در دست اجرا دارد و حمله بامداد روز جمعه به سوریه تفاوت فعلی او را با اوباما در زمینه عمل به شعارها و وعده‌ها نشان داد. به هرحال به‌نظر می‌رسد که آمریکا به هر دلیلی که دست به این اقدام زده است نتیجه این اقدام چیزی جز گسترش بحران در سوریه نباشد؛ یک بحران را به چهار مرحله پیدایش، گسترش، کاهش و تأثیر می‌توان تقسیم می‌کند. دراین‌میان مداخله بازیگران خارجی در یک بحران سبب تداوم و شدت گرفتن آن بحران خواهد شد. اکنون اقدام نظامی آمریکا نیز تداوم بحران سوریه را درپی خواهد داشت. آمریکا طی شش سال گذشته در جهت حمایت از گروه‌های تروریستی در سوریه گام برداشته است و بازیگرانی نظیر: عربستان سعودی، قطر، امارات و ترکیه نیز مجری «جنگ نیابتی» آمریکا در بحران سوریه بودند؛ بااین‌حال، اقدام اخیر آمریکا در حمله به پایگاه نظامی سوریه در حمص در شرایطی انجام شد که از دسامبر گذشته و پس از آزادسازی بخش شرقی حلب از اشغال تروریست‌ها، نظام سوریه در این بحران موضع برتر داشته و حتی این بحران در مرحله کاهش قرار گرفته بود؛ یکی از نشانه‌های مهم این موضوع نیز مذاکره مستقیم معارضان با نظام سوریه در مذاکرات ژنو چهار بود که در مارس 2016 برگزار شد. به هرحال این اقدام آمریکا گامی روبه عقب برای بحران سوریه محسوب می‌شود.
به‌نظر می‌رسد آمریکا ازطریق نمایش چهره جدیدی از خود در میدان سوریه و در تلاش است جریانِ به بن‌بست رسیده مذاکرات سیاسی را به نفع خود و متحدانش مدیریت کند و به نوعی محور مسکو، تهران و دمشق را مجاب به عقب‌نشینی و به رسمیت شناختن منافع جبهه مخالف نماید.
نظر شما