تحلیلی بر سفر احمد داوداوغلو، وزیر خارجه ترکیه به ایران
تحلیلی بر سفر احمد داوداوغلو، وزیر خارجه ترکیه به ایران
سه شنبه 19 آذر 1392
کمتر از یک ماه از سفر آقای ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان، به استانبول می‌گذشت که احمد داوداوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، در اوایل آذر 1392 برای گفتگو با مقامات ایرانی وارد تهران شد. سفرهای فوق حاکی از عمق بخشیدن به روابط دو کشور در فضای تعامل سازنده است و نشان می‌دهد که دو طرف تلاش دارند با تنش‌زدایی در مسیر مذاکرات، براساس نیاز واقعی حرکت کنند. با توجه به شرایط کنونی ترکیه در منطقه و شرایط ایران در مذاکرات هسته‌ای، تهران و آنکارا فرصت‌های ویژه‌ای را برای فهم دوجانبه فراهم آورده‌اند. استقبال ویژة مقامات چانکایا از به قدرت رسیدن دکتر روحانی در ایران، حمایت‌های آنها از برنامه‌های هسته‌ای تهران و گفتکوهای ایران و آمریکا همگی نشان می‌دهند که مسیری تکمیلی در روابط تهران و آنکارا درحال شکل‌گیری است. نکتة حائز اهمیت در سفر داوداوغلو به ایران و قبل از آن، در سفر آقای ظریف به ترکیه، تأکید دو طرف بر همکاری‌های منطقه‌ای و تحقق اهداف مشترک است. بنابراین، روند دو کشور از زمان روی کار آمدن دولت جدید ایران در شرایط فعلی در فرایند حل‌وفصل اختلافات و سوء‌تفاهمات ایدئوپلیتیک متأثر از مشکلات جهان عرب قرار دارد و مسیر این موضوع در بستری فراتر از آزمونی برای سنجش ارادة ایران و ترکیه قابل تفسیر وارزیابی است؛ زیرا درحال‌حاضر، موضوعی پیچیده وحساسیت‌برانگیز وجود ندارد که مثل قبل روند ارتباطات دو کشور را سینوسی شکل نشان دهد. ازطرف‌دیگر، واشنگتن فشار زیادی بر آنکارا برای استحکام روابط با تهران وارد نکرده و ترکیه این‌بار با استقلال بیشتری در استراتژی‌های خود با ایران وارد مذاکره شده است؛ بدین‌ترتیب، با امضای قراردادهای ارتباطات جاده‌ای بین طرفین، گام مؤثری برای ایجاد مناطق آزاد در مرزهای دو کشور برداشته شد. به‌نظر می‌رسد با توجه به وابستگی ترکیه به بازارهای ایران و انرژی به‌ویژه گاز طبیعی، آنکارا برای ایجاد رابطة تعامل سازنده با ایران انگیزة بسیار مهمی دارد و دراین‌میان تلاش می‌کند با گسترش نفوذ در آسیای مرکزی و قفقاز با کمک ایران از نقش‌آفرینی روسیه به‌عنوان دلال قدرت در منطقه جلوگیری کند. ازطرفی، نظامهای نظم نوین منطقه‌ای درحال ظهور در خاورمیانه نیز به گستردگی روابط ایران و ترکیه شتاب می‌بخشند.
داوداوغلو و ظریف به زبان منطقه سخن گفتند و از تسری دادن مباحث ارزشی به‌هم‌زننده به گفتگوهای خود خودداری کردند. اینکه آنها افکار و زبان همدیگر را می‌شناسند، کمک شایانی به منافع ایران و ترکیه می‌کند تا بتوانند خواسته‌های خود را حداکثرسازی کنند. آنکارا و تهران هر دو اکنون سیاست‌های فعالانه‌ای در سطح منطقه و بین‌الملل دارند و وجود این دو دیپلمات کهنه‌کار و آشنا به علم روز باعث می‌شود علائم و نشانه‌های مثبت در روابط دو کشور بسیار سریع شناسایی و به منافع تبدیل شوند؛ زیرا ترس‌های قدیم در روابط ایران و ترکیه درحال از بین رفتن است و هویت جدیدی درحال شکل‌گیری است که قسمت اعظم آن به فرایند تغییر نگرش‌های دیپلمات‌ها دربارة سیاست داخلی وخارجی مربوط می‌شود. اساساً نگارنده با توجه به سفر احمد داوداوغلو به تهران معتقد است تحول سریع و پویایی در روابط دو کشور در طیف گسترده‌ای ازحوزه‌های مختلف درحال وقوع است و فرصت‌های جدیدی را فراهم آورده است. تهران و آنکارا به‌واسطة فرصت استثنایی دو دیپلمات کارکشته در رأٌس کار، ارزش‌های استراتژیک خود را به‌هم متصل کرده‌اند و دیدگاه‌های تک‌بعدی و تقلیل‌گرایانه درحال کنار گذاشته شدن هستند. نویسنده براین‌باور است که علاوه‌برحضور داوداوغلو و دکتر ظریف، دو نکتة اساسی وجود دارد که می‌تواند به بهینه‌سازی روابط ترکیه و ایران کمک کند: الف) افکار عمومی دو کشور نکتة کلیدی مرجعی برای تعریف و اجرای روابط گسترده است، و ب) فرهنگ، تاریخ و جغرافیای دو کشور همیشه حلقة مفقودة روابط تهران و آنکارا بوده است که اکنون می‌توان از آنها به‌عنوان سرمایه‌های استراتژیک بهره جست. این مفاهیم اگر در ایران و ترکیه به زمان و مکان متصل شوند، مفاهیم جدیدی را برای گفتگوهای بیشتر فراهم خواهند ساخت و گنجینة لغات جدیدی را برای همکاری بیشتر تهران و آنکارا مهیا می‌کنند. از دیدگاه رمزگونه، فرهنگ لغات و مفاهیم جدید مابین ایران و ترکیه می‌تواند شاخص‌های تحول فکری عمیقی را محقق سازد و روابط را از سطح همکاری به هماهنگی سوق دهد. به‌نظر نویسنده، افق آزاد حاصل از این فرایند تغییر و پویش، این امکان را به دو کشور می‌دهد تا موضوعات اصلی خود را از دیدگاه جدیدی بررسی کنند.
باید اضافه کرد که تغییرات به‌وجودآمده در روابط ایران و ترکیه، همانگونه که متأثر از گسیختگی در نظام منطقه‌ای وجهانی است، حاصل مسائلی است که در خود تهران وآنکارا نیز اتفاق افتاده است؛ بدین‌ترتیب، باید بگوییم داستان جدیدی از روابط ترکیه و ایران درحال ظهور است.
مبحث بعدی‌ای که در سفر وزرای دو کشور مطرح می‌شود، استفادة هر دو از دیپلماسی عمومی به‌عنوان ابزار روابط سیاسی فعال، و دیدار آنها با دانشگاهیان دو کشور به‌عنوان ابزار ارتباطی استراتژیک برای آگاهی‌رسانی و تأثیر بر عموم بود؛ به‌سبب آنکه استراتژیست‌های آکادمیک تهران و آنکارا به‌خوبی می‌دانند هدف دیپلماسی عمومی نه تبلیغات، که ایجاد زبان استراتژیک ارتباطی براساس حقایق و واقعیت‌های عینی است. بر همین مبنا، نگارنده بیان می‌دارد که داستان جدید روابط تهران و آنکارا چیزی بیش از ایجاد تصویر جدید است و قابلیت حرکت از همکاری به هماهنگی را دارد؛ زیرا این داستان منعکس‌کنندة هویت جدیدی است که دو کشور درپی دستیابی به آن هستند تا بر مشکلات گذشته فائق آیند و دورة جدیدی را در آیندة اجتماعی و سیاسی خود ترسیم نمایند. ازطرفی، سفر وزیر امور خارجه ترکیه را نمی‌توان صرفاً در چهارچوب روابط تهران و آنکارا محدود کرد؛ زیرا داوداوغلو پس از بازگشت، در گفتگوی تلفنی با همتای آمریکایی خود بر آمادگی ترکیه برای پیشبرد اهداف توافق هسته‌ای ایران و 1+5 تأکید نمود. به نقل از خبرگزاری سی‌ان‌ان ترک، جان کری در این گفتگو، دربارة گام‌های احتمالی‌ای که در شش ماه آینده ازسوی ایران براساس توافق هسته‌ای مذاکرات ژنو برداشته خواهد شد، اطلاعاتی را به داوداوغلو داد. وزیر خارجه ترکیه نیز تماس‌ها و گفتگوهای انجام‌شده را در سفر اخیرخود در تهران ارزیابی نمود و حصول توافق هسته‌ای ایران را به کری تبریک گفت و اعلام آمادگی کرد که در این مسیر هرگونه اقدامی را برای پیشبرد اهداف انجام دهد. همچنین بر لزوم حضور ایران در مذاکرات ژنو 2 در مورد سوریه تأکید کرد.
احمد داوداوغلو براین‌باور است که بعد از توافق هسته‌ای، روابط اقتصادی ایران و ترکیه بیش از پیش توسعه خواهد یافت. وی که با وزیر امور خارجه ایران، به تفصیل دربارة روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌ای ازجمله رویدادهای سوریه بحث و تبادل‌نظر کرده است، از سفر دکتر روحانی، در 17 دسامبر به ترکیه خبر داد و اعلام کرد که ایشان برای شرکت در مراسم شب عروس در قونیه نیز حضور خواهند یافت.
به‌نظر می‌رسد ترکیه به این نتیجه رسیده است که بدون همکاری با ایران، هرگونه ناامنی و بی‌ثباتی در منطقه‌ای که امنیت مانند قومیت در آن چندتکه است، باعث شکست در سرمایه‌گذاری‌ها، طرح‌های سیاسی و نظامی و هرگونه فعالیت در حوزة انرژی خواهد شد؛ ازاین‌رو می‌کوشد تا به شیوه‌های گوناگون امنیت، صلح و ثبات را ازطریق سازوکارهای مختلف دوجانبه یا چندجانبه در منطقه با همکاری ایران برقرار سازد. به باور نگارنده، صرف‌نظر از اختلافات و رقابت بین آنکارا و تهران که در مسائل و موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی با هم دارند، به‌نظر می‌رسد این روابط درمجموع مسیر درستی را طی می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه نظامهای منطقه‌ای در نظم نوین منطقه‌ای شکل می‌گیرند. در پایان باید گفت سفر داوداوغلو به ایران بلافاصله بعد از توافق هسته‌ای، تلاش ترکیه برای ایجاد فضای مثبت و رایزنی با کشورهای اروپایی دراین‌راستا و هماهنگی برای سفر آقای روحانی به ترکیه، از موضوعاتی‌اند که در روزهای آتی باید تحلیل و بررسی شوند. البته بیشتر تحلیل‌های موجود در زمینة سفر وزیر خارجه ترکیه به ایران، با اشاره به کاهش تحریم‌ها و حذف آنها در آیندة نزدیک، بر تأثیر مثبت این امر در افزایش روابط اقتصادی دو کشور تأکید دارند؛ اما باید به واقعیتی جدید با ابعاد دیگری نیز توجه نمود. ترکیه از توافق هسته‌ای ایران خوشحال است؛ زیرا فکر می‌کند به‌این‌ترتیب، مسیر برای دستاوردهای هسته‌ای مختلف باز خواهد شد. ترکیه با تأکید بر اینکه باید مانع گسترش تسلیحات هسته‌ای در منطقه شد، اما از دستاوردهای صلح‌آمیز هسته‌ای سود جست، درواقع به نقشة راه هسته‌ای خود در آینده اشاره می‌کند. فراموش نکنیم که این کشور از ابتدا حتی به قیمت مخالفت با تحریم‌های آمریکا علیه ایران، هرچند با درنظر گرفتن منافع خود، از برنامة صلح‌آمیز ایران دفاع کرد و قرارداد سه‌جانبة معروف را به‌همراه برزیل با ایران امضا نمود. برای ترکیه، ایران درمقایسه با سایر کنشگران در عرصة بحران سوریه می‌تواند میانجی موفقی باشد و به آنکارا کمک کند تا با زیان کمتری از بحران سوریه خارج شود.
موضوع دیگر، احیای مجدد اصل «به صفر رساندن مشکلات با همسایگان» است که در استراتژی ترکیه درمورد عراق هم شاهد آن هستیم. داوداوغلو سرسختانه می‌خواهد حقانیت و کاربردی بودن این اصل را با وجود تضادهای نظری و عملی‌ای که تا‌به‌حال درمورد آن دیده‌ایم اثبات کند.
نظر شما