ماهنامه امنیت بینالملل - شماره 9
سخن دبیر علمی نشست تخصصی بررسی موضوعات راهبردی توسعه چابهار
بندر چابهار در تراز بازی قدرتهای بزرگ/ محمد یزدانفام
روند اجرایی شدن پروژه چابهار و پیامدهای احتمالی امنیتی آن/ سمیه مروتی
نقش توسعه بندر چابهار بهعنوان یک ابرپروژه در توسعه اقتصادی/ محمد جعفری
توسعۀ مکران؛ ضرورتهای داخلی و اهمیت منطقهای/ مهدی میرزاده کوهشاهی
مهندسی توسعه سواحل مکران از بندر جاسک تا بندر چابهار/ زهرا مشفق
شورای توسعه سواحل مکران، الزامات و رویکردها/ حسن صدرانیا، وحید رنجبر حیدری
جایگاه بندر چابهار در سیاست نگاه به شرق جمهوری اسلامی ایران/ عابد اکبری
سخن دبیر علمی نشست تخصصی بررسی موضوعات راهبردی توسعه چابهار
بندر چابهار با بریدگیهای طبیعی و استثنایی، بزرگترین خلیج ایران در حاشیه سواحل دریای عمان محسوب میشود و درصورت ساخت زیرساخت، دسترسیهای دریایی و تجهیزات جدید قابلیت پذیرش کشتیهای با سایز بزرگ را دارد. باوقوع جنگ تحمیلی و اشغال بندر خرمشهر، ساخت بندر شهید رجایی در استان هرمزگان و بندر شهید بهشتی در استان سیستان و بلوچستان در دستورکار سازمان بنادر و دریانوردی قرار گرفت و باردیگر اهمیت راهبردی سواحل حاشیه دریای عمان مورد تأکید قرار گرفت. در دوران جنگ ایران و عراق، بندر شهید بهشتی در چابهار با اسکلههای سریعالنصب راهاندازی و عملیاتی شد و روند توسعه چابهار تا به امروز نیز ادامه داشته و امید میرود تا در آینده نیز نقشی راهبردی در حمل و نقل و تجارت دریایی ایران داشته باشد.
چابهار با کمترین فاصله و حداقل انحراف از مسیر تجارت جهانی از شرق به غرب و شمال به جنوب دارای مزیتی راهبردی است. توافقنامه «دالان چابهار» بین سه کشور هند، افغانستان و ایران نیز گواهی بر این مزیت راهبردی است. چابهار از یکسو، محدوده بازار کشورهای ساحلی در اقیانوس هند، کشورهای شرق آفریقا، برخی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس و ازسوی دیگر، بازار افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی را تحتالشعاع خود قرار میدهد. بندر چابهار توانسته با تکیه بر این مزیتها در دوران اوج تحریمها روند مثبت بالای 30 درصد در عملیات تخلیه و بارگیری را تجربه نماید.
با توجه به اقدمات سازمان بنادر و دریانوردی برای توسعه بندر شهید بهشتی چابهار، میتوان گفت که با ایجاد زیرساختها در فاز اول و بخشی از فاز دوم طرح توسعه بندر چابهار، این بندر از یک بندر فصلی به جهت نداشتن حوضچه آرامش در فصل مونسون، به بندری تبدیل شده است که در تمام طول سال امکان ارائه خدمات بندری و دریایی به خطوط کشتیرانی را دارا خواهد بود. طی ۹ ماه گذشته از آغاز سال جدید میلادی، با استقرار تجهیزات پیشرفته در بندر چابهار ، ۱۸ کشتی بزرگ کانتینری در این بندر پهلو گیری کردند که نشاندهنده اتصال بندر چابهار به شبکه بینالمللی حمل و نقل است.
ترانزیت کالا از زمره مهمترین مزیتهای بندر چابهار محسوب میشود که تاکنون 30 درصد از پروژه اتصال به شبکه سراسری راهآهن برای انتقال بار صورت پذیرفته و همچنین با اختصاص 450 هکتار از پسکرانه برای توسعه محوطه بندری موافقت بهعمل آمده است. همچنین با فعال شدن یک اوپراتور بینالمللی در بندر چابهار خط کشتیرانی کانتینربر در این بندر بهطور منسجم برقرار خواهد شد.
گفتنی است، براساس طرح چشمانداز توسعه بندر چابهار ظرفیت عملیاتی این بندر با اتمام فاز چهارم به 75 میلیون تن خواهد رسید و ۳۰ پست اسکله کانتینری، چندمنظوره، مایع و نفتی در آن احداث خواهد شد. در سالهای اخیر، برای دسترسی ریلی و پسکرانه و...، تجهیزاتی چون مکندههای پیشرفته غلات، جرثقیلهای ۵۰ تا ۸۰ تن، لیفتراک و ریچ استاکر در بندر مستقر شده و به کار گرفته شده و برنامهریزی برای خرید ۴ دستگاه لایروب هابز، ۸ دستگاه گنتری کرین با بومهای ۷۱ متر، ۲۲ دستگاه RTG و تجهیزات مربوط به شانتینگ یارد ریلی در دستورکار قرار دارد. از زمره دیگر طرحهای آینده میتوان به پیشبینی ساخت سیلوی 100 هزار تنی تمام مکانیزه در بندر شهید بهشتی اشاره کرد.
باتوجه به رهنمودها و تأکیدات مقام معظم رهبری در مورد اهمیت طرح توسعه چابهار و مزایای آن برای استانهای جنوبی کشور امید است با الحاق بندر چابهار به منطقه آزاد و نیز همگرایی بیشتر مقامات ملی، منطقهای و محلی این مهم با قدرت بیشتر محقق گردد. براساس پیشبینیهای صورت گرفته در صورت تحقق روند توسعه بندر چابهار زندگی حدود 20 میلیون نفر در مناطق جنوبی ایران تحت تأثیر آن قرار خواهد گرفت، که این امر در کنار مزیتهای منطقهای و راهبردی دیگر اهمیت توسعه چابهار و سواحل مکران را دو چندان مینماید.
محمدعلی حسنزاده محمدی
معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی
بندر چابهار در تراز بازی قدرتهای بزرگ/ محمد یزدانفام
بندر چابهار و مسیر ترانزیتی آن به هرات و آسیای مرکزی یکی از ساختارهای مهم ارتباطی ایران در منطقه است که توسعه و تجهیز آن میتواند ایران را در موقعیت بهتری قرار دهد. این بندر دارای رقبای جدی در آن سوی مرزهای ایران است. بازگشت تحریمهای بینالمللی میتواند موجب تضعیف تواناییهای ایران در منطقه شود. این نوشتار ضمن توصیف موقعیت بندر چابهار با اشاره به مناسبات کلان قدرت در نظام بینالملل و منطقه به دنبال یافتن فرصتهایی برای توسعه این بندر است.
بندر چابهار به دلیل موقعیت راهبردی و تغییر نگرش قدرتهای بزرگ به همدیگر و روند تحولات منطقهای بهگونهای پیشرفته است که در تراز بازی قدرتهای بزرگ قرار گرفته است. برای کشورها چنین فرصتهایی کمتر بروز مییابد. لازم است مقامات مسئول جمهوری اسلامی ایران ارزش این فرصت را به خوبی درک کرده و نسبت به بهرهبرداری و عملیاتیکردن آن اقدام نمایند. توسعه چابهار و مسیر ترانزیتی آن به آسیای مرکزی میتواند خط پایانی بر تلاش آمریکا در تهیکردن کشور از ظرفیتهای ساختاری در منطقه باشد. آمریکا تاکنون همواره با قرارگرفتن ایران در مسیر توسعه راههای ارتباطی مخالفت کرده است. بازی بزرگ آمریکا با چین، نیاز هند به بازارهای بینالمللی و مسیرهای ارتباطی و تقابل دهلی با اسلامآباد فرصتهایی برای ایران است تا نسبت به توسعه جنوب شرق کشور، تقویت امنیت ملی و جایگاه منطقهای آن اقدام کند.
ادامه مطلبروند اجرایی شدن پروژه چابهار و پیامدهای احتمالی امنیتی آن/ سمیه مروتی
ـ با اجرایی شدن پروژه چابهار و مستثنا شدن این بندر از دایره تحریمهای آمریکا علیه ایران بار دیگر گفتگو درباره تحریمهای ایران مورد توجه قرار گرفت و مسئله اولویت بودن دشمنی با ایران در راهبرد کلان آمریکا با شک همراه شد.
ـ چابهار ظرفیتهای متعددی را برای بازیگران فراهم آورده است که از آن جمله میتوان به افزایش سطح همگراییهای منطقهای، رهایی از تنگنای جغرافیایی برای افغانستان و کشورهای آسیای میانه، رهایی از تنگنای چین و پاکستان برای هند، و همچنین رهایی از بند طرح تلاش برای انزوای منطقهای و بینالمللی برای ایران اشاره داشت.
ـ چابهار مسئله رقابت قدرت میان آمریکا و چین و تلاش برای بازگشت امنیت و ثبات به افغانستان را بار دیگر به نمایش گذاشت؛ ازاینرو، بهنظر میرسد پروژهها و طرحهایی که در این چهارچوب در منطقه تعریف شوند و نیز حساسیتهای سیاسی و امنیتی را برای آمریکا و متحدانش ایجاد نکنند، از گزند فشارهای آمریکا دراماناند و حتی همراهی نانوشته آمریکا را نیز به همراه خواهند داشت.
ـ نگرانی اسلام آباد از آسیبی که موفقیت پروژه چابهار میتواند به کریدور اقتصادی پاکستان – چین وارد آورد، میتواند تبدیل به محرکی برای افزایش سطح تنش میان بازیگران منطقهای درگیر در این دو پروژه عظیم اقتصادی گردد. بهنظر میرسد درصورت بیتوجهی به نگرانیهای پاکستان در این رابطه باید انتظار بازی مخرب این بازیگر را در راستای ضربه زدن به پروژه چابهار – نظیر ربودن مرزبانهای ایرانی و رسوخ پذیر جلوه دادن مرزهای ایران- را داشت.
ـ استفاده از ظرفیتهای بندر چابهار برای ارتقاء تعاملات غیرسیاسی ایران با دیگر کشورها در فضای تحریمی، که میتواند با توجه به معافیت این بندر، زمینه را برای رونق اقتصادی و نیز افزایش تعاملات مالی بینالمللی در چهارچوبی حقوقی فراهم آورد.
ادامه مطلبنقش توسعه بندر چابهار بهعنوان یک ابرپروژه در توسعه اقتصادی/ محمد جعفری
بندر چابهار با داشتن ظرفیتها و قابلیتهای ویژه میتواند بهعنوان یکی از راهبردیترین بنادر کشور نقش مهمی در توسعه همه جانبه کشور و همچنین افزایش همکاریهای منطقهای و جهانی ایفا کند. بنابراین باید نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصتهای آن مورد ارزیابی قرار گرفته و برمبنای آن راهبرد مناسب برای توسعه هر چه بیشتر این بندر اتخاذ شود. گزارش حاضر به لحاظ تحلیلی و توصیفی به ارزیابی سطح توسعهیافتگی و عملکرد این بندر پرداخته است. نتایج مطالعات انجام شده حاکی از آن است که عملکرد این بندر متناسب با ظرفیتها و فرصتهای آن نبوده و عدم توجه به بهرهمندی از فرصتهای موجود میتواند تهدیدی برای این بندر در مقایسه با بنادر رقیب منطقه به ویژه بندر گوادر باشد. دراین راستا، ملاحظات زیر بهمنظور بهبود عملکرد و توسعه هر چه سریعتر این بندر پیشنهاد میشود.
ـ لحاظ کردن بندر چابهار در مطالعات طرح جامع حملونقل کشور.
ـ ارایه مشوقهای لازم نسبت به جذب بخش خصوصی برای توسعه بندر چابهار.
ـ تجهیز هر چه سریعتر بندر چابهار به تجهیزات و زیرساختهای لازم.
ـ معرفی مزیتهای نسبی بندر چابهار برای متقاضیان سرمایهگذاری.
ـ تلاش برای بازاریابی و جذب مشتریان خارجی.
ـ توسعه خدمات لجستیکی در بندر چابهار.
ـ بهرهبرداری از جاذبههای گردشگری بندر چابهار.
ـ افزایش نقش نهادها و شرکتهای بومی در بندر چابهار.
ـ تعامل بندر چابهار و منطقه آزاد چابهار.
ـ کارآمدسازی مدیریت بندر چابهار.
ـ آموزش نیروی متخصص بومی و مشارکت آنها در فعالیتهای اقتصادی.
ادامه مطلبتوسعۀ مکران؛ ضرورتهای داخلی و اهمیت منطقهای/ مهدی میرزاده کوهشاهی
جنوب شرق ایران همواره از محرومیت، توسعهنیافتگی و مشکلات عدیده اقتصادی، اجتماعی و امنیتی رنج میبرد. همین امر ضرورت توسعۀ بیشاز پیش این منطقه را آشکار میسازد اما توسعۀ مناطق مستلزم سرمایهگذاری فراوانی است که در برخی موارد دولتها در کوتاهمدت از تأمین آن عاجزند. یکی از پیامدهای توافق هستهای، فراهم آمدن زمینههای لازم برای جذب سرمایهگذاری خارجی و کمک به توسعۀ منطقهای از طریق مشارکت کشورهای خارجی است. از همینرو، دولت درصدد است با فراهم آوردن بسترهای داخلی و جذب سرمایهگذاری خارجی به توسعۀ جنوب شرق کشور کمک کند. این نوشتار ضمن بررسی ضرورتهای توسعۀ مکران، فرصتهای موجود و همچنین چالشهای فراروی آن را مورد بررسی قرار داده است.
توسعه مکران علاوه بر ضرورتهای داخلی آن از جمله ایجاد توازن در توسعه ملی، برخورداری شهروندان از فرصتها، خدمات و تسهیلات برابر، استفاده از پتانسیلهای داخلی در جهت توسعه ملی، رفع تبعیض و احساس تبعیض در مناطق قومی و مذهبی، تنوع در فرصتهای اقتصادی و کاهش وابستگی کشور به تنگه هرمز، در عرصه منطقهای و بینالمللی نیز فرصتهایی را برای ایران در پی خواهد داشت.
توسعه این منطقه سبب خواهد شد امکان دخالت و بحرانآفرینی رقبای منطقه بهویژه اعراب در مکران و بلوچستان کاهش یابد. هماکنون این کشورها در تلاشند از تفاوتهای مذهبی و توسعهنیافتگی منطقه بهمثابه عامل توسعۀ نفوذ خود در منطقه و ایجاد ناامنی در شرق و جنوبشرقی کشور استفاده کنند. بدیهی است با توسعۀ مکران، ضریب امنیتی کشور در این منطقه ارتقا پیدا خواهد کرد.
ادامه مطلبمهندسی توسعه سواحل مکران از بندر جاسک تا بندر چابهار/ زهرا مشفق
سواحل مکران به واسطه برخورداری از ظرفیتهای ژئوپلیتیک، اقتصادی و ارتباطات منطقهای و بینالمللی، واجد کارکردهایی است که تاکنون مورد غفلت واقع شده است و با وجود دارا بودن قابلیتهای منحصر به فرد، در مقایسه با بسیاری ار مناطق کشور، شرایط مناسبی به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و حتی زیست محیطی ندارد. برمبنای یافتههای گزارش بهمنظور استفاده بهینه از ظرفیتهای سواحل مکران و توسعه این سواحل راهکارهای ذیل پیشنهاد میشود:
ـ تبیین و القاء رویکرد توسعهمحور بهجای امنیتمحور.
ـ تغییر نگاه از رویکرد توسعه بخشی به رویکرد توسعه و پیشرفت منطقهای.
ـ مدیریت یکپارچه سواحل مکران و تسریع در تأسیس سازمان توسعه منطقه مکران براساس قانون برنامه ششم توسعه.
ـ تسریع در توسعه بندر چابهار همراه با سایر امکانات تکمیلی، جهت افزایش ظرفیت ترانزیت و نیز احداث امکانات و تجهیزات زیرساختی.
ـ بهرهمندی از ظرفیتهای رقابتی سه کشور هند، پاکستان و چین در توسعه منطقه مکران با ایجاد تضامین دولتی.
ـ اتصال ریلی بندر چابهار به بندر امیرآباد مازندران.
ـ بهرهبرداری از جاذبههای گردشگری بندر چابهار.
ـ تشویق و ایجاد انگیزه برای سرمایهگذاری بخش خصوصی در منطقه مکران.
ـ افزایش نقش نهادها و شرکتهای بومی در بندر چابهار.
ـ تلاش در جهت بهبود همگرایی قومی و مذهبی در منطقه مکران.
ـ مدیریت منابع آبی و رعایت الگوی مصرف بهویژه در بخش کشاورزی در منطقه مکران.
ـ توسعه سرمایه انسانی بومی در سواحل مکران.
ـ استحصال انرژیهای تجدیدپذیر بهویژه انرژی خورشیدی به دلیل شرایط اقلیمی در سواحل مکران.
ادامه مطلبشورای توسعه سواحل مکران، الزامات و رویکردها/ حسن صدرانیا، وحید رنجبر حیدری
سواحل منطقه مکران از مناطق راهبردی جمهوری اسلامی ایران است که علاوه بر فراهمکردن زمینه حضور ایران در آبهای آزاد بینالمللی، ایران را به راهگذری ترانزیتی ـ ارتباطی در سطح منطقهای و بینالمللی تبدیل کرده که موقعیت جغرافیایی ویژه آن به رقابت ژئوپلیتیک کشورها سمتوسو داده است. سواحل دریای عمان در آینده مناسبات قدرت بین کشورها نقشآفرین است و ایران میتواند با توسعه زیرساختهای تجاری ـ ترانزیتی آن وزن ژئوپلیتیک خود را در این رقابتها فزونتر سازد. ازاینرو، هیئت دولت با تصویب شورای توسعه سواحل مکران بهرهگیری از توانشهای محیطی این منطقه را هدفگذاریکرده است. این نوشتار با بررسی اهمیت راهبردی این سواحل تلاش کرده الزامات و رویکردهای پیشروی شورای توسعه سواحل مکران را تحلیل کند.
بهنظر میرسد درحالحاضر راهبرد ایالات متحده آمریکا برای محدودسازی هرچه بیشتر ایران در منطقه از طریق اعمال سیاستهای تحریمی در عرصه بینالملل، با هدف فروکاستن از نقش گذرگاهی ـ ترانزیتی ایران در راهگذرهای بینالمللی است. این درحالی است که دیگر کشورهای منطقه همچون پاکستان، امارات و عمان با سرعت درحال توسعه زیرساختهای توسعهای خود در این سواحل هستند. مسلم که جبران این عقبافتادگی در آینده با سختی همراه خواهد بود. ازاینرو، تسریع در فعالیت شورا با معرفی دبیر و تهیه چارت سازمانی قوی، بازنگری قوانین مربوط به فعالیت سرمایهگذاران خارجی، اعمال معافیتهای مالیاتی و تسهیل در امور گمرکی ازجمله اقدامات زیربنایی برای توسعه سواحل مکران است که شورا باید به آن توجه کند. اکنونکه وظیفه تحول و توسعه منطقه مکران به شورای توسعه سواحل مکران واگذارشده، این شورا باید بداند هرگونه برخورد منفعلانه و تعلل در اجرای طرحهای توسعهای- زیرساختی در منطقه مکران باعث ایجاد راهگذرهای ترانزیتی موازی خواهد شد. همانطور که ترکمنستان با احداث بندر «ترکمنباشی» در دریای خزر تلاش دارد نقش ایران را در جاده ابریشم کمرنگ کند.
ادامه مطلبجایگاه بندر چابهار در سیاست نگاه به شرق جمهوری اسلامی ایران/ عابد اکبری
سیاست نگاه به شرق جمهوری اسلامی ایران منبعث از شرایط منطقهای و جهانی در سالهای اخیر است و رهبرمعظم انقلاب با عنایت به شرایط موجود با تأکید بسیار خواستار رویکرد نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی و الویت قرار گرفتن کشورهای مهم آسیایی و همسایگان شرقی کشور شدند. در این چارچوب ابرپروژه اقتصادی چابهار از ظرفیتهای بسیاری جهت پیگیری این سیاست برخوردار است. حضور و تمایل کشورهای منطقه برای همکاری موجب افزایش سطح همگراییهای منطقهای و نیز کاهش سطح حساسیت در رابطه با نوع و شکل روابط جمهوری اسلامی با کشورهای فوقالذکر خواهد شد. همچنین در شرایطی که جنگ تجاری آمریکا علیه چین در جریان است، همکاری ایران با کشورهای آسیای مرکزی به خروج آنها از تنگنای جغرافیایی (چین و روسیه) منجر خواهد شد. اگرچه این مهم وابسته به عوامل و مؤلفههای دیگر نیز هست اما سیاستورزی سیاتپستمداران ایرانی راهگشای این امر خواهد بود و بازیسازی مؤثر میتواند مسیرهای آینده را تغییر دهد.
همچنین تک بازیگر شدن هند در چابهار مخاطرات جدی نیز میتواند در آینده برای ایران ایجاد نماید این امر در سایه همکاری و ائتلاف راهبردی هند و امریکا قابل تأملتر میشود. اگرچه ایران ناگزیر از همکاری با هند است اما نباید این بازیگر به تنها بازیگر مشارکت کننده در چابهار تبدیل شود؛ از اینرو، اولویت جدی ایران باید تلاش برای حضور دیگر بازیگران خرد و کلان در چابهار باشد. همچنین توجه به حساسیتهای همسایه شرقی یعنی پاکستان نسبت به چابهار از آئینه گوادر و نیز نسبت به هند از منظر راهبردی میبایست با دقت فراوان رصد و اندازهگیری شود چراکه تهدیدات امنیتی در سیستان و بلوچستان قابلیت افزایش هزینه برای موفقیت چابهار را داراست.
ادامه مطلب
نظر شما