چشم‌هاي نگران آل سعود

مدتي پس از ورود نظاميان عربستان سعودي در قالب نيروي "سپر جزيره" شوراي همكاري خليج فارس به بحرين براي سركوب اعتراض ها در اين كشور، اينبار قرار است عبدالله بن عبدالعزيز پادشاه عربستان در راس هيات عاليرتبه اي به بحرين برود تا نشانه اي ديگر باشد بر روابط نزديك آل سعود و آل خليفه و البته تلاش سعودي ها بر كنترل وضعيت بحران زده منطقه. 

رخدادهاي ماه هاي اخير در كشورهاي عربي و بويژه بروز ناآرامي ها در كشورهاي همسايه عربستان سعودي (مشخصا بحرين و يمن) موجب افزايش نگراني و هراس مقام هاي سعودي شده است.

سعودي ها تمام تلاش خود را مي كنند كه هم از يك سو ناآرامي ها وارد كشورشان نشود و هم از سوي ديگر تغييرات در كشورهاي همسايه اش ضربه اي جدي به ساختار كنوني سياسي و امنيتي حاكم بر منطقه نزند. البته در اين راستا روش هاي مختلفي را اتخاذ كرده اند. در مورد بحران در بحرين آنها نيرو مي فرستند براي سركوب اعتراض ها؛ و در مورد بحران در يمن ترجيح مي دهند كه نقش واسطه اي بگيرند.

اما آل سعود از چه نگرانند و چه تهديداتي را متوجه خود و كشورشان مي دانند كه اينگونه به تكاپو افتاده اند؟

فوري ترين نگراني آل سعود، احتمال بروز ناآرامي هايي در عربستان مشابه با آنچه در ماه هاي اخير در كشورهاي عربي شاهد آن بوديم است. در طول ماه هاي اخير ناآرامي هايي هرچند محدود در اين كشور به وقوع پيوست كه مركزيت آن مناطق شرقي عربستان بود؛ جايي كه شيعيان اين كشور بيشتر در آن منطقه ساكن هستند.

شيعيان عربستان همواره از سوي حكومت اين كشور تحت فشارها و تبعيض هاي بسياري بوده اند. به رسميت نشناختن به عنوان پيروان شاخه اي از اسلام، نداشتن آزادي هاي اجتماعي و مذهبي، عدم حضور در در سطوح ارتش و نيروهاي امنيتي و انتظامي و راه نيافتن آن‌ها به سطوح بالاي حكومتي نيز از جمله نمودهاي تبعيض عليه شيعيان در عربستان بوده است. همين امر موجب شده كه آنها زمينه و انگيزه بسياري براي احقاق حقوق خود داشته باشند.

شيعيان گرچه اقليت 15 درصدي از جمعيت حدود 24 ميليوني عربستان را تشكيل مي دهند اما سكني گزيدن بيشتر آنها در مناطق شرقي عربستان جايي كه از يك سو چاه هاي نفت در آنجا قرار دارد و از سوي ديگر دسترسي به آبهاي خليج فارس دارد، به آنها موقعيتي مهم و قابل توجهي را مي دهد.

از آنجايي كه عربستان بزرگترين توليد كننده نفت در دنياست و به دليل متعادل نگاه داشتن قيمت اين كالا همواره مورد توجه كشورهاي غربي بوده، نگران است كه در صورت بروز ناآرامي در مناطق شرقي اين كشور، روند صادرات نفت از اين منطقه دچار اختلال و در نتيجه بازار نفت با بحراني جدي روبرو شود. تا حدي كه برخي معتقدند در اين صورت قيمت نفت به بشكه اي بيش از 250 دلار در هر بشكه خواهد رسيد.

مقام هاي سعودي نگرانند كه بحران در بحرين به اين كشور سرريز شود و دست كم شيعيان عربستاني را به تحرك براي بدست آوردن حقوق خود ترغيب كند. همين نگراني بود كه به محض آغاز ناآرامي ها در بحرين، مقام هاي سعودي به تكاپو افتادند تا اجازه ندهند با افزايش دامنه بحران در بحرين، كشورشان نيز از اين ناآرامي ها متاثر شود. همين مساله موجب شد تا نيروهاي سعودي در قالب نيروهاي شوراي همكاري خليج فارس و با ادعاي ايجاد امنيت وارد بحرين شوند و در كنار نيروهاي بحريني به سركوب معترضان در اين كشور پرداختند.

نگراني سعودي ها از تحولات اخير در جهان عرب به اينجا ختم نمي شود. آنها نگرانند كه رخدادهاي ماه هاي اخير در كشورهاي عربي و آنچه تحت عنوان بهار انقلاب هاي عربي از آن ياد مي شود به سمت و سويي رود كه جايگاه منطقه اي عربستان را بيش از پيش متزلزل تر سازد. بويژه اينكه نظام بسته و محافظه كار عربستان ماهيتا با جنبش هاي اخير كه ماهيتي دموكراتيك دارد مي تواند تضادهاي جدي داشته باشد.

به طور كلي جايگاه منطقه اي عربستان سعودي در سال هاي اخير افت كرده است. فروپاشي نظام بعثي در عراق و روي كارآمدن گروه هاي همسو با ايران در اين كشور، كاهش موقعيت گروه هاي همسو با عربستان در لبنان و در دوره جديد سقوط رژيم حسني مبارك كه يكي از همپيمانان جدي عربستان بود از جمله ناكامي هاي اين كشور در عرصه منطقه اي بوده است. از اين رو حاكمان عربستان تمام تلاش خود را مي كنند تا وضعيت بدتر از اين نشود.
 
عربستان سعودي و همپيمانان منطقه اي خود در بسياري از موارد براي سرپوش نهادن بر مشكلات و چالش هايي كه با آن ها روبرو بوده، مدعي دخالت كشورهاي خارجي و در راس آنها جمهوري اسلامي ايران بر تحولات كشورهاي عربي است. ادعايي كه سند و مدرك متفني براي آن ارائه نشده است.

صرفنظر از نگراني هاي فوري حكومت عربستان، اين كشور در بلند مدت با چالشي به مراتب پيچيده تر روبروست و آن بحران جانشيني در حكومت اين كشور است. ملك عبدالعزيز نخستين پادشاه عربستان سعودي وصيت كرده بود كه تا زماني كه پسرانم زنده هستند قدرت به نوه ها منتقل نمي شود. امروز با پير شدن فرزندان عبدالعزيز گويا ديگر تاريخ مصرف وصيت وي رو به پايان است. تكثر موجود در ميان خاندان سلطنتي و رقابت هاي گسترده ميان شاهزاده هاي سعودي بسياري را به اين نظر رسانده كه در سال هاي نه چندان دور ديگر، احتمال وقوع بحراني گسترده در خاندان سلطنتي سعودي بسيار زياد خواهد بود.

به نظر مي رسد وزيدن نسيم بهاري دمكراسي در جهان عرب رفته رفته جامه چروكيده نظام هاي سياسي اين منطقه را از تن آنها درمي آورد و لباسي نو بر آن مي پوشاند كه ظاهرا حكومت پير عربستان نيز از آن گريزي ندارد. دير يا زودش ممكن است اما سوخت و سوزش نه.