ايران و ارمنستان؛ سه دهه پس از استقلال
سه دهه از فروپاشي شوروي و ظهور ارمنستان با جمعيتي حدود 3 ميليون نفر به‌عنوان كوچك‌ترين كشور در منطقه قفقاز مي‌گذرد و اين كشور فراز و نشيب‌هاي زيادي را در روابط خارجي با ساير كشورها تجربه كرده است. ايران، همسايه جنوبي اين كشور در اين سه دهه تلاش داشته تا روابط پايداري را با ايروان برقرار كند و عمدتاً روابط اين دو كشور تا امروز بر مبناي همسايگي و همزيستي تداوم داشته است. محور اصلي روابط ايران_ارمنستان سياسي_اقتصادي با تاكيد بر موضوع انرژي و خطوط راه‌آهن و جاده‌اي به موازات مبادلات تجاري بوده است اما در چند سال اخير دو موضوع قره‌باغ از منظر سياسي و ژئوپليتيك و ايجاد اتحاديه اقتصادي اوراسيا بر اهميت روابط دو كشور افزوده است.
- قره‌باغ
مناقشه قره‌باغ ميان ارمنستان و آذربايجان را مي‌توان از مهم‌ترين موضوعات منطقه قفقاز تلقي كرد؛ چراكه علاوه بر حضور بازيگران منطقه‌اي، زمينه ورود ساير بازيگران با منافع مشترك و يا متعارض نيز فراهم شد. ايران به دليل همجواري و همسايگي با هر دو طرف منازعه و در نظر داشتن منافع امنيتي، سياست بي‌طرفي را اتخاذ كرد تا روابط خود را با ايروان و باكو حفظ نمايد. اما در ميانه بحران همواره تلاش كرد تا به ميانجي‌گري طرفين بپردازد. بحران قره‌باغ نهايتاً در سال 2020 ميان آذربايجان و ارمنستان با ايجاد آتش‌بس و امضاي توافقات ميان دو كشور با حضورر روسيه به پايان رسيد اما بخش‌هايي از توافق مذكور با عنوان ايجاد كريدور زنگه‌زور نزديك به مرز ايران با هدف تسهيل در تردد اتباع آذربايجان به جمهوري خودمختار نخجوان، زنگ خطري را براي منافع ايران به صدا درآورد و تهران مخالفت خود را با ايجاد كريدور فوق از سوي آذربايجان اعلام كرد. ايجاد كريدور مذكور سبب برهم‌خوردن ژئوپليتيك منطقه قفقاز جنوبي و همچنين قطع تماس سرزميني ايران و ارمنستان و در نتيجه كاهش مبادلات تجاري و بازرگاني تهران_ايروان خواهد شد. بنابراين لازم است موضوع در چارچوب حقوق و قواعد بين‌الملل طرح و منافع ايران در بستر آن مورد ارزيابي قرار گيرد. اگرچه ديدگاه دولت ارمنستان تا امروز در خصوص برقراري كريدور زنگه‌زور نيز موافق نبوده و در برابر تحقق اين مهم مقاومت كرده است، اما فشار و حضور بازيگران فرامنطقه چون آمريكا و اروپا ممكن است تغييراتي در رويكرد ايروان ايجاد كنند.
- اتحاديه اقتصادي اوراسيا
روابط رسمي ايران و ارمنستان در چارچوب اقتصادي و تجاري با انعقاد قرارداد و معاهداتي آغاز و بر حوزه ريلي و جاده‌اي و انرژي متمركز شد. تبادلات انرژي با ارسال گاز و سوخت و همچنين برق به ارمنستان و به موازات آن تجهيزات، مواد غذايي و مواد اوليه تداوم يافت. نكته حائز اهميت در روابط اقتصادي و تجاري تهران_ايروان، اتحاديه اقتصادي اوراسيا است كه مي‌تواند در راستاي همكاري دو كشور، فرصت‌هايي را فراهم آورد. ارمنستان به‌عنوان تنها عضو اتحاديه كه با ايران مرز زميني دارد در افزايش همكاري تجاري و اقتصادي ايران و اتحاديه نقش موثري ايفا خواهد كرد.
تراز تجاري ايران و كشورهاي عضو اتحاديه اقتصادي اوراسيا[1]
(ميليون دلار-هزار تن)
بر اساس جدول فوق، ارمنستان در تراز تجاري ايران با ارزش 71 ميليون دلار، بالاترين سهم را در ميان ساير شركاي تجاري ايران در اتحاديه دارد و به عبارتي، زمينه صادرات بيشتر به اين كشور در مقايسه با ساير كشورها وجود دارد. ايران در ميان شركاي تجاري ارمنستان در موضوع صادرات به اين كشور، جايگاه سوم و در بحث واردات از ارمنستان، جايگاه هشتم را دارا مي‌باشد. ايران با توجه به جايگاه دومِ ارمنستان پس از روسيه در ميان شركاي تجاري خود در اتحاديه مي‌تواند ضمن بهره‌مندي از موافقت‌نامه موقت تشكيل منطقه آزاد از فرصت‌هاي تجاري خود با اين كشور نيز بهره ببرد. همانطور كه ذكر شد، ارمنستان دروازه ورود ايران به بازارهاي جديد اقتصادي در ديگر مناطق نيز خواهد بود. علاوه بر اين، ارمنستان با قرار گرفتن در كريدور خليج فارس-درياي سياه به‌عنوان كوتاه‌ترين مسير استراتژيك در اتصال بازارهاي اروپايي به آسيا و بالعكس، نقش مهمي را ايفا مي‌كند. با در نظر داشتن فرصت‌هاي موجود در هر دو كشور، لازم است نسبت به رفع چالش‌ها از جمله مبادلات پولي و بانكي، موضوعات مربوط به گمرك و حوزه ترانزيت و ... اقدام شود و راهبردهايي به منظور گسترش هرچه بيشتر روابط تجاري و اقتصادي همچون بهره‌برداري فعال از منطقه آزاد ارس، تقويت بازارچه‌هاي مرزي، ايجاد كميسيون تجاري اتحاديه اوراسيا در ارمنستان و ... صورت پذيرد.
التعليقات