رويكرد مصر جديد به تحولات عرا

 

چهارشنبه 18 تير 1393

 

 

بحران عراق با ورود بازيگران منطقه‌اي و جهاني شكل پيچيده‌اي به خود گرفته است و تهديدات گروه تروريستي و تكفيري داعش مبني‌بر تشكيل خلافت اسلامي و تغيير جغرافياي سياسي منطقه خاورميانه حتي حاميان و بانيان آن را هم به تكاپو واداشته است؛ به‌طوري‌كه ترس و واهمه از نفوذ داعش به عربستان و اردن زنگ خطر را به صدا درآورده است. تشديد آماده‌باش نظامي در‌ مرزهاي مشترك با عراق و انجام مانورهاي نظامي گسترده نشان مي‌دهد كه گروه تروريستي مذكور سازمان‌يافته‌تر از شبكه تروريستي القاعده در منطقه عمل كرده و با تشديد اختلافات قومي و مذهبي و نيز غارت اموال عمومي مردم و قاچاق نفت به يك متغير مستقل و اثرگذار در تحولات منطقه تبديل شده است.
در گرماگرم تحركات گسترده نظامي، برخي از گروه‌هاي سياسي عراق هم براي انتقام‌گيري از دولت نوري المالكي با تن ندادن به بازي دموكراتيك، بحث تجزيه عراق و خودمختاري از دولت مركزي را پيگيري مي‌كنند و با تأخير در تشكيل پارلمان براي معرفي نخست‌وزير جديد عملاً با سياست‌هاي گروه تكفيري داعش در منطقه همراهي مي‌نمايند. بي‌ترديد تجزيه عراق و عدم اهتمام گروه‌هاي سياسي و بازيگران خارجي دخيل در بحران مي‌تواند وضعيت مبهمي را براي سرنوشت سياسي منطقه بحران‌زده خاورميانه رقم بزند؛ زيرا هويت‌خواهي و تجزيه‌طلبي با حضور اقوام مختلف محدود به مرزهاي عراق نخواهد شد و تنش‌هاي قومي و جنگ‌هاي فرقه‌اي و مذهبي با فعال شدن نيروهاي گريز از مركز بيشتر از گذشته احتمال گسترش خواهد يافت. به‌نظر مي‌رسد كه برخي از كشورهاي منطقه درك درستي از تحولات داخلي نداشته و با بسنده كردن به منافع كوتاه‌مدت عملاً نه‌تنها امنيت عراق، بلكه امنيت خويش را هم در آينده با تهديد جدي مواجه مي‌سازند.
در هر صورت برنده اصلي هرج‌ومرج سياسي و گسترش موج تجزيه‌طلبي در منطقه رژيم صهيونيستي است كه مي‌تواند بدون پرداخت هزينه شرايط را براي تضعيف هرچه بيشتر كشورهاي اسلامي و گروه‌هاي جهادي مخالف خويش فراهم سازد و در اين ميان گروه تروريستي داعش هم برعكس مانورهاي تبليغاتي و رسانه‌اي خود (جهاد عليه كفار) هيچ گامي را عليه منافع رژيم اسرائيل در منطقه برنداشته است.
تحولات اخير منطقه و گسترش تهديدات گروه تروريستي داعش و ارائه تصويري جديد از مناطق مورد ادعاي خلافت اسلامي باعث واكنش ژنرال عبدالفتاح السيسي، حاكم نظامي مصر نيز شده است. وي آشكارا ضمن حمله به سياست‌هاي آمريكا و اروپا اعلام كرده كه تجزيه عراق براي منطقه خاورميانه به فاجعه‌اي تبديل خواهد شد. وي كه قبل، از تلاش‌هاي عراق در مبارزه با تروريسم حمايت كرده بود، اضافه كرد: بعد از عراق نوبت مصر است. در بررسي اظهارات جديد عبدالفتاح السيسي مي‌توان به موارد ذيل اشاره نمود:
1. مصر هنوز درگير بحران عميق سياسي، اقتصادي، و اجتماعي ناشي از حذف اخوان‌المسلمين و حاكميت مطلق نظاميان در اين كشور است. قضات عالي وابسته به نهاد نظامي همچنان حكم اعدام و حبس‌هاي طولاني براي رهبران مكتب ارشادي صادر مي‌كنند است و اعتراضات خياباني و نافرماني‌هاي مدني به‌ويژه در مراكز دانشگاهي ادامه دارد و احتمال راديكاليزه شدن بيشتر اوضاع به‌خاطر بن‌بست سياسي و تشديد مشكلات اقتصادي وجود دارد. در اين ميان، حضور گروه‌هاي تروريستي تكفيري در منطقه سينا و انجام اقدامات ضددولتي و سرايت بحران به شهرهاي مهم مصر تهديد جدي است. بي‌ترديد مكتب ارشادي درطول تاريخ به ميانه‌روي و اعتدال در امور معروف بوده است، ولي انسداد سياسي در مصر و سياست حذفي نظاميان محركه خوبي براي پيوستن حاميان اخوان به جريان‌هاي تكفيري و روي آوردن به خشونت عريان خواهد بود.
2. به‌نظر مي‌رسد كه شرايط سياسي با تداوم وضعيت موجود موقعيت طلايي براي گروه تروريستي داعش است كه بتواند با جذب بيشتر نيروهاي ناراضي اسلام‌گرا در مصر به رويايي تاريخي خويش در تشكيل خلافت اسلامي در منطقه جامه عمل بپوشاند. از ديگر سو، در جبهه گسترده مخالفين بشار اسد در ذيل سلفي‌هاي تكفيري جوانان مصري حضور دارند كه با بازگشت به كشور خويش و همراهي با داعش مي‌توانند خطر جدي براي امنيت مصر و حاكميت نظاميان قلمداد گردند؛ امري كه به‌خوبي ژنرال السيسي به تهديد داعش واقف است و تلاش مي‌كند با ائتلاف‌سازي منطقه‌اي جلو اقدامات نظامي آن را در منطقه سد نمايد. در هر صورت شكاف‌هاي مذهبي ذيل جريان اسلام‌گرا و غيراسلام‌گرا به‌رغم تدابير امنيتي ژنرال السيسي در كشور بحران‌زده مصر همچنان فعال است و مصر مستعد تبديل شدن به عراق ديگر در منطقه مي‌باشد. در اين ميان برخي از رهبران تندرو اخوان نظير الرقضاوي نه‌تنها از وحشي‌گري‌ها و جنايت‌هاي داعشي‌ها در سوريه و عراق تبري نجسته، بلكه حمايت هم مي‌كند. با توجه به نفوذ معنوي وي در ميان جوانان اخواني و ديگر مخالفين نظاميان مصر مي‌توان به عمق فاجعه پي برد.
3. اصل محوري كه نظاميان بر مصر از زمان ناصر در سياست خارجي دنبال مي‌كنند بحث ثبات منطقه‌اي و جلوگيري از بروز آشوب‌هاي سياسي در منظومه كشورهاي حوزه خليج فارس بوده و است. اعلان سياست تهاجمي داعش خليفه خودخوانده مسلمين جهان مبني‌بر براندازي حكومت‌هاي محافظه‌كار و همسو با مصر جديد تهديد مستقيمي است كه ژنرال السيسي را هم به واكنش جدي واداشته است؛ لذا حاكمان جديد مصر براي دفع خطر از مرزهاي خويش تلاش براي حفاظت از جغرافياي سياسي منطقه را در پيش گرفته است. منبع مالي دولت نظامي مصر در منطقه در نبود حمايت‌هاي آمريكا و اروپا، عربستان سعودي و ديگر شيخ‌نشين‌هاي خليج فارس است؛ از آنجا كه مصري‌ها امنيت خليج فارس را جزء امنيت ملي خود مي‌دانند بروز هرگونه ناامني و جنگ به تضعيف هرچه بيشتر موقعيت مصر خواهد انجاميد.
4. يكي از اشتباهات مسلم دولت اسلام‌گرا مصر به رهبري المرسي در عدم تشخيص منافع ملي و حمايت‌هاي آشكار از مخالفين دولت بشار اسد بود. وي در مناسبات مختلف از لزوم سرنگوني نظام سياسي سوريه و روي كار آمدن دولت جديد به رهبري سلفي‌ها بود؛ ولي نظاميان مصر نه‌تنها حاضر به ادامه حمايت از مخالفين اسلام‌گرا و گروه‌هاي خشونت‌طلب سوري نشدند بلكه آشكارا از تعهد تاريخي خويش مبني‌بر حفظ جغرافياي سياسي منطقه و التزام عملي به حفظ صلح و ثبات  صحبت مي‌كنند؛ لذا مصر با دور شدن از سياست‌هاي آرمان‌گرايانه دوره مرسي بار ديگر به سياست عملي و مصلحت‌جويانه روي آورده است كه درصورت كاسته شدن از تنش‌هاي سياسي داخلي مي‌تواند نقش مثبتي را در تعاملات منطقه و كاهش اختلافات بازي كند.
5. با توجه به جدي شدن تهديد گروه تكفيري و تروريستي داعش و اذعان برخي از حاميان و بانيان اين گروه به‌نظر مي‌رسد يك اجماع در سطح منطقه براي پايان بخشيدن به ترور و خشونت درحال شكل‌گيري است. در اين ميان نقش مصر هم در كنار بازيگران اصلي بحران عراق مي‌تواند حائز اهميت باشد. تلاش كشورهاي اسلامي درصورت عزم جدي براي خشكاندن ريشه‌هاي ترور در منطقه ازطريق سازوكارهاي گفتگو و نهادهاي مهمي چون سازمان ملل متحد و كنفرانس اسلامي، گامي حياتي است.