روابط جمهوري اسلامي ايران و پاكستان، زير سايه عربستان سعودي
روابط دو كشور پاكستان و عربستان سعودي از سال‌هاي گذشته كمابيش گرم و گاهي حسنه بوده، بهگونهاي كه براي پيش‌بيني ادامه اين روابط و تأثير آن بر روابط دوجانبه ايران و پاكستان، نگاه به پيشينه اين مناسبات راهگشا خواهد بود.
از دهه 1980 ميلادي شاهد تحولاتي در روابط پاكستان و عربستان بوده‌ايم، تحولاتي كه چهار عامل كلي و اساسي در بروز آن مهم تلقي ميشود:
نخست، انقلاب اسلامي و آنچه به‌عنوان «تهديد انقلاب اسلامي» در عربستان و پاكستان تبليغ و عنوان مي‌شد؛ دوم، اشغال افغانستان و در ادامه آن بوجود آمدن اين نگراني كه گام بعدي شوروي كمونيست به سمت آب‌هاي اقيانوس هند و خليج‌فارس باشد؛ عامل سوم، نيازهاي مبرم اقتصادي پاكستان و توانايي اقتصادي عربستان در رفع آن؛ نياز مبرم مالي پاكستان تا حدي بود كه بخشي از آن ازسوي عربستان قابل تأمين بود و نزديكي روابط پاكستان و عربستان منجربه ورود منابع مالي مناسبي به‌سوي پاكستان شد؛ و عامل آخر شخص ژنرال «ضياء الحق»، حاكم نظامي وقت و سياست‌هاي وي. بهگونهاي كه گرايش ديني وي و احترام و علاقه او كه در گفتار و رفتار با حكومت سعودي ديده مي‌شد، زمينه‌ساز تقويت روابط و نزديكي اين دو كشور در دهه مورد بحث شد.(1)
به هر تقدير عربستان در طي سي سال گذشته همواره مورد توجه پاكستان بوده و با توجه به شرايط منطقه‌اي و بين‌المللي، اين رابطه نهادينه شده و در كنار دو پايه ديگر يعني رابطه با چين و آمريكا جزء پايه‌هاي اصلي سياست خارجي پاكستان به‌شمار مي‌آيد. هم‌اكنون و پس از مطرح شدن طرح موسوم به «ناتوي اسلامي»، اهميت پاكستان براي عربستان بيش‌ازپيش شده است تاآنجاكه با توجه به مهارت بالا و قابل‌قبول نظاميان پاكستان، عربستان تصميم گرفت تا فرماندهي ائتلاف اسلامي مبارزه با تروريسم را به يكي از مقامات نظامي پيشين پاكستان بسپارد.
ازسوي ديگر پاكستان به‌عنوان يكي از همسايگان ايران كه بيش از نهصد كيلومتر مرز مشترك با آن دارد، روابط تقريبا خوبي نيز با جمهوري اسلامي ايران داشته است هرچند كه اين روابط هرگز به گرمي رابطه آن با عربستان نيست.
با ادامه وضعيت فعلي، دو عامل مهم مي‌تواند سبب نزديكي روابط دو كشور ايران و پاكستان درآينده گرددد؛ اول ادامه روابط مهم اين دو كشور در مورد مسائل افغانستان و مبارزه با تروريسم و عامل دوم، تعميق روابط دو كشور با چين در راستاي اجرايي كردن طرح كريدور اقتصادي چين ـ پاكستان و افزايش مشاركت و همكاري با ايران دراين‌زمينه، خاصه توانايي ايران در ايفاي نقش پررنگ در برقراري ثبات و امنيت و درنتيجه كمك به توسعه اقتصادي كه موجب ترغيب پاكستان به برقراري روابط هرچه نزديك‌تر با ايران ميشود. به‌نظر مي‌رسد روابط گرم هر دو كشور با چين، موجب گسترش مناسبات ميان ايران و پاكستان نيز شود؛ اما درعين‌حال نبايد ازنظر دور داشت با وجود تمايل پاكستان به برقراري روابط نزديك‌تر با ايران، بي‌ترديد پيشينه روابط اين كشور با عربستان، آينده مناسبات ايران و پاكستان را تحت تاثير خود قرار خواهد داد.
عربستان در دسامبر سال 2015 از تشكيل «ائتلاف اسلامي مبارزه با تروريسم» ((Islamic Military Alliance to Fight Terrorism (IMAFT) موسوم به «ناتوي اسلامي» خبر داد. ناتوي اسلامي طرحي براي تشكيل ائتلاف نظامي از كشورهاي اسلامي است كه به ابتكار عربستان سعودي و به‌منظور مبارزه با داعش و ساير گروه‌هاي تروريستي مطرح شده‌است. مركز اين ائتلاف نيز در رياض، پايخت عربستان قرار دارد.
تعداد كشورهاي عضو اين ائتلاف از 34 كشور در سال 2015 به 41 كشور در سال 2016 افزايش يافت. در سال 2017 نيز به درخواست عربستان سعودي، ژنرال راحيل شريف، ارتشبد بازنشسته پاكستاني، به فرماندهي كل اين ائتلاف منصوب شد. گرچه هدف ناتوي اسلامي در ظاهر مبارزه با تروريسم بيان شده، اما هيچ شكي نيست كه يكي ديگر از اهداف تشكيل چنين ائتلافي مهار نظامي ايران و به نوعي ضربه زدن به قدرت فعلي ايران است.
با اتخاذ موضع جدي‌تر مقامات پاكستان مبني بر اينكه اين ائتلاف نبايد رويكردي ضدايراني داشته باشد، و يا حتي ابراز تمايل اين كشور براي ايفاي نقش ديپلماتيك ميان ايران و عربستان و كاهش سطح تنش ميان اين دو كشور، بعيد به‌نظر مي‌رسد كه پاكستان خواستار شكل‌گيري ائتلاف عليه ايران و يا شكل دادن به جنگ نيابتي ديگري عليه ايران شود (مانند تجربه‌اي كه عربستان در يمن شاهد آن بود). ازسوي‌ديگر، فضاي مناسب پسا‌برجام و ظرفيت ايران در برقراري نظم و ثبات منطقه‌اي، تمايل پاكستان را براي افزايش همكاري ايران در طرح كريدور اقتصادي چين ـ پاكستان نمايان مي‌سازد.
با مقدمات مطرح شده شكي وجود ندارد كه پاكستان خواستار عميق‌تر روابط خود با ايران است؛ اما درعين‌حال ترديدي وجود ندارد كه اين روابط تحت تاثير روابط عميق پاكستان و عربستان قرار خواهد گرفت. عربستان تعميق روابط ايران و پاكستان را تا جايي تاب خواهد آورد كه خدشه‌اي به روابط دو جانبه عربستان با پاكستان، و منافع بلندمدت اين كشور وارد نسازد. با بيان موارد مطرح شده مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه آينده روابط ايران و پاكستان متأثر از روابط دو جانبه عربستان و پاكستان، و در همان حال پيچيده و مبهم خواهد بود.
در چنين شرايطي، لزوم پيگيري ديپلماسي هوشمندانه، و بالا بردن صبر استراتژيك از ملزومات ادامه تعميق روابط دو جانبه ايران و پاكستان، در سايه عربستان است. بدين‌ترتيب مي‌توان انتظار داشت تا روابط ايران و پاكستان در سطح جديدي بازتعريف گردد، بدون آنكه با ممانعت جدي عربستان روبه‌رو شود.
منابع:
2. http://nationalinterest.org/feature/can-pakistan-remain-neutral-the-saudi-iran-rivalry-20075
3. http://www.futuredirections.org.au/publication/pakistan-iran-bilateral-relations-growth-not-close-part-two-saudi-arabia-balochistan/
التعليقات