دراين‌ميان، جمهوري تركيه به‌جهت قرار گرفتن در عرصه سياسي و ميداني سوريه و تأثيرپذيري بالاي امنيت ملي اين كشور از تحولات سوريه، مسئله حمله غرب به سوريه را همانند رويدادي مهم تلقي كرده و افزون بر موضگيري رسمي مقامات دولتي و حتي احزاب سياسي مخالف، اين واقعه در رسانه‌ها و انديشكده‌هاي تركيه نيز بازتاب سريع و گسترده‌اي داشت كه خلاصه‌اي از اين مواضع و بازتاب‌ها در ادامه مي‌آيد.

 

موضع‌گيري سياستمداران

رجب طيب اردوغان، رئيس‌جمهور تركيه در واكنش به اين حملات، آن را درست دانسته ولي درعين‌حال از سكوت غربي‌ها در برابر به‌كارگيري سلاح‌هاي غيرمتعارف در سوريه و صرفاً واكنش نشان دادن به استفاده از سلاح شيميايي انتقاد كرده است.

بينالي ييلديريم، نخست‌وزير تركيه و وزارت امور خارجه اين كشور نيز از اين اقدام نظامي حمايت كردند و درعين‌حال از ساكت ماندن غرب تاكنون دراين‌زمينه انتقاد كرده‌اند.

ابراهيم كالين، سخنگوي رياست‌جمهوري تركيه نيز ضمن حمايت از اين عمليات گفته است: حمله شيميايي در سوريه هيچ‌وقت بدون پاسخ نمي‌ماند.

سخنگوي حزب حاكم عدالت و توسعه نيز اعلام كرد: آمريكا قبل از انجام عمليات ما را خبردار كرده بود.

معاون حزب ملي‌گراي حركت كه براي انتخابات 2019 تركيه با حزب حاكم عدالت و توسعه وارد ائتلافي تحت عنوان ائتلاف جمهور شده است، نيز در مواضع نزديك به دولت گفته است: هرچند با مداخله آمريكا در منطقه مخالفيم ولي اقدامات بشار اسد نمي‌تواند بدون مجازات باقي بماند.

رهبر شاخه جديد حزب ملي‌گراي حركت (حزب خوب) نيز اعلام داشته است: اگر دليل قانع‌كننده‌اي درباره حمله شيميايي دولت سوريه وجود داشته باشند قطعاً اين مجازات براي اين دولت لازم بوده است.

كمال كليچدار اوغلو، رهبر حزب جمهوري‌خواه خلق، بزرگ‌ترين حزب مخالف دولت كنوني تركيه نيز ضمن محكوم دانستن استفاده از سلاح شيميايي، مخالفت خود را با عمليات نظامي عليه ارتش سوريه قبل از مشخص شدن نتيجه بررسي عامل حادثه استفاده از سلاح شيميايي در غوطه شرقي اعلام داشت.

تمل كارا ملااوغلو، رهبر حزب اسلام‌گراي سعادت ضمن انتقاد از حمله آمريكا اعلام داشت: حمله به سوريه، حمله به خاك كل جهان اسلام است و تركيه به‌جاي منافع غربي‌ها بايد از منافع امت اسلام دفاع كند.

 

ارزيابي انديشكده‌ها و رسانه‌ها 

در بين رسانه‌ها و انديشكده‌هاي نزديك به حزب حاكم و دولت، اسمائيل كاپان در مطلبي كه در روزنامه تركيه و پايگاه اينترنتي تحليلي چشم‌انداز آكادميك درج شده حمله به سوريه را نوعي زورآزمايي بين آمريكا و روسيه مي‌داند و معتقد است: اين زورآزمايي ممكن است حتي به مذاكره دو طرف نيز بينجامد. به اعتقاد وي، اختلاف روسيه و غرب بسيار فراتر از مسئله سوريه است. ازاين‌رو احتمال اينكه به بهانه سوريه دو طرف بتوانند با هم توافق كنند وجود دارد كه البته دراين‌ميان عوامل ديگر مانند ايران، عربستان، رژيم صهيونيستي و غيره مي‌توانند كارها را از مسير خود خارج سازند.

يالچين آك دوغان در روزنامه استار نيز رويكردي چندجانبه را چاره كار تركيه در شرايط حساس منطقه مي‌داند. وي دراين‌خصوص رويكردي كه در آن خونسردي، ثبات قدم، ديپلماسي فعال و صداقت بين بازيگران عرصه سوريه حاكم باشد را براي تأمين منافع ملي تركيه مناسب مي‌داند. آك دوغان ازاين‌طريق سياست چندجانبه و چندوجهي تركيه در سوريه را تأييد مي‌كند كه طبق اين سياست تركيه هم مي‌تواند با محور غربي و هم با محور روسيه ـ ايران همكاري كند.

عبدالرحمن ديليپاك، از تحليلگران مشهور اسلام‌گرا در تركيه در روزنامه يئني آكيت از رسانه‌هاي حامي دولت ضمن محكوم كردن دخالت نظامي آمريكا در سوريه، براين‌باور است كه موضع‌گيري دولت تركيه كنوني و موقتي است و درصورت ادامه و گسترش اين حملات، تركيه شاهد هجوم سيل ميليوني آوارگان به طرف مرزهايش خواهد بود كه قطعاً در آن مرحله تصميم واقعي تركيه مشخص خواهد شد.

عبدالله آغار، از فرماندهان سابق نيروي زميني ارتش تركيه و كارشناس مسائل نظامي و امنيتي نيز دراين‌خصوص معتقد است: عمليات غربي‌ها در سوريه بيش از همه به منافع گروه‌هاي نظامي كُرد در اين كشور به‌ويژه پ‌ك‌ك و پ‌ي‌د خدمت خواهد كرد و سبب توسعه نفوذ آنها خواهد شد. به اعتقاد اين كارشناس، غربي‌ها با تحريك سني‌ها و شيعيان عليه يكديگر به افزايش قدرت كردها در سوريه كمك مي‌كنند. وي همچنين براين‌باور است كه حمله نكردن آمريكا و متحدين اروپايي‌اش به مواضع نظاميان روس درصورت ادامه‌دار بودن اين حملات سبب فاصله گرفتن ايران و بشار اسد از روسيه مي‌شود.

انديشكده‌هاي ملي‌گرا تمام اقدامات و برنامه‌هاي آمريكا و اروپا را در راستاي تغيير جغرافياي سياسي منطقه مي‌دانند. جاهد آرماغان اوغلو ديلك در مؤسسه قرن 21 تركيه مي‌نويسد: دولت تركيه نبايد با طرح سايكس ـ پيكوي جديد در منطقه و نيز زمينه‌سازي براي جنگ گسترده در سوريه كه امنيت تركيه را به خطر مي‌اندازد با غربي‌ها همكاري نكند. 

روزنامه آيدين ليك رسانه حزب وطن به رهبري دوغو پئرينچك از سياستمداران ملي‌گرا و طرفدار ايران و روسيه نيز طي چند يادداشت به قلم نويسندگان مختلف، ضمن مخالفت با حمله آمريكا و اروپا به سوريه، از دولت تركيه به‌خاطر خشنودي‌شان از حمله نظامي به سوريه انتقاد كرده‌اند.

 

نتيجه‌گيري

ارزيابي كلي ديدگاه‌هاي مطرح‌شده ازسوي سياستمداران و كارشناسان تركيه درخصوص حملات نظامي ائتلاف آمريكايي به سوريه، وجود واقعيت‌هاي زير را در دولت، افكار عمومي و نخبگان تركيه نشان مي‌دهد:

1. تجربه رفتار كشورهاي غربي به‌ويژه آمريكا نشان مي‌دهد كه هر زمان ترتيباتي خارج از كنترل آن كشور در منطقه شكل بگيرد با آن مقابله مي‌كند. نمونه اين رفتار را در توافق سه‌جانبه هسته‌اي ايران ـ تركيه ـ برزيل در سال 2010 مشاهده كرديم كه آمريكا از پذيرش توافق سه‌جانبه تبادل سوخت هسته‌اي امتناع كرد. اكنون نيز با جدي شدن سلسله مذاكرات سه‌جانبه ايران ـ تركيه ـ روسيه پيرامون مناقشه سوريه، واشينگتن نشان داد كه اين روند را برنمي‌تابد و مي‌توان گفت: يكي از دلايل حمله نظامي به سوريه، برهم زدن اين روند روبه‌موفقيت است. در چنين شرايطي جمهوري تركيه براي اينكه از تصميمات غربي‌ها در مسائل منطقه كنار گذاشته نشود، تصميم دارد تا همه توان خود را در محور سه‌جانبه ايران ـ تركيه ـ روسيه صرف نكند و به‌صورت مستقيم يا غيرمستقيم با محور غربي نيز هماهنگ شود كه اين تصميم در كوتاه‌مدت ممكن است روند مذاكرات سه‌جانبه ايران ـ تركيه ـ روسيه را متوقف يا تضعيف كند.

2. درصورت ادامه‌دار شدن اين حملات يا گسترش شدت آن، مرزهاي تركيه درمعرض موج جديد آوارگان سوري قرار خواهد گرفت و دولت تركيه براي مقابله با آن احتمالاً اقدامات نظامي بيشتري در خاك سوريه انجام خواهد داد تا با ايجاد مناطق امن، آوارگان جديد را در اين مناطق مستقر سازد و اين كار نياز به اخذ توافق ضمني محور غربي و روسي ـ ايراني دارد. ازاين رو تركيه در دوره زماني پيشِ رو سعي خواهد كرد به‌جاي پيوستن كامل به ائتلاف‌هاي مشخص منطقه‌اي، بيشتر درصدد اقدامات مستقل مبتني‌بر منافع ملي خود به‌ويژه امنيت مرزهاي جنوبي‌اش با هماهنگي ساير بازيگران باشد. دراين‌خصوص برخي كارشناسان سياسي نزديك به دولت اعتقاد براين‌دارند كه تركيه در كنار دو محور غربي و روسي ـ ايران در موضوع سوريه، بايد محور سومي با همكاري معارضين سوري موسوم به ارتش آزاد سوريه تشكيل دهد.

3. ارزيابي فضاي رسانه‌اي و نخبگي تركيه در زمان كوتاه بعد از حمله غربي‌ها به سوريه و موضع‌گيري تركيه، بيانگر اين است كه بخشي از جامعه تركيه كه احساسات ضدآمريكايي پررنگي دارند از موض‌گيري دولت تركيه ناراضي‌اند. ازاين‌رو پيش‌بيني مي‌شود كه اقدامات عملي يا موضع‌گيري‌هاي بعدي تركيه تا اندازه‌اي اين نارضايتي را برطرف سازد؛ زيرا انتخابات سال 2019 در كشور از تحولات منطقه متأثر خواهد شد و حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان كه همواره نبض افكار عمومي را در دست دارند نسبت به اين فضاي منفي بي‌اعتنا نخواهند بود.

4. تازماني‌كه نگراني امنيتي تركيه از ناحيه تجريه‌طلبي كُردي و تغيير جغرافياي سياسي منطقه برطرف نشده است احتمال همكاري بلندمدت تركيه با آمريكا در سوريه و عراق وجود ندارد و به‌نظر نمي‌رسد آمريكا از سياست خود مبني‌برتغيير توازن قدرت موجود در منطقه و ايجاد قدرت‌هاي دست‌نشانده محلي كوتاه بيايد. بنابراين تضاد منافع آمريكا و تركيه در سوريه و عراق كاملاً واقعي است. در چنين شرايطي دليل اينكه تركيه نسبت به قرار گرفتن در ائتلاف روسي ـ ايراني ترديد دارد، عدم اطمينان از سياست اين دو قدرت درخصوص پ‌ك‌ك و پ‌ي‌د است. در كنار اين شبه‌نظاميان شيعي در سوريه نيز به جهت دشمني فراموش‌نشدني با معارضين سوري تحت حمايت تركيه نيز عدم اطمينان تركيه به ايران را مضاعف مي‌سازد.

با توجه به موارد گفته‌شده و نيز با درنظر گرفتن اينكه نقش تركيه به‌عنوان بازيگر مؤثر در منطقه قابل چشم‌پوشي نيست جلب همكاري بيشتر تركيه در مسئله سوريه مي‌تواند از اقدامات تك‌روانه اين كشور بكاهد و از اقدامات ضدايراني ـ روسي تركيه در محور غربي پيشگيري كند. با توجه به مطرح شدن استفاده از پايگاه هوايي ناتو در اينجيرليك تركيه، اين پايگاه كه در نزديكي شهر ساحلي آدانا و در موقعيت مكاني مناسبي براي حمله به سوريه قرار گرفته است مي‌تواند نقش اساسي در حملات غربي عليه دمشق داشته باشد؛ كما اينكه عدم استفاده از اين پايگاه در حمله به عراق به سال 2003 تلفات زيادي را متوجه ارتش آمريكا ساخت. دراين‌خصوص مرجع تصميم‌گيري در تركيه مجلس ملي اين كشور است و مجلس تركيه درصورتي به اين طرح رأي موافق مي‌دهد كه فضاي ضدايراني ـ روسي در اين كشور غالب شود. البته در اخذ چنين تصميمي مسائل امنيتي تركيه نيز مدنظر قرار مي‌گيرد و دولت و مجلس تركيه دراين‌زمينه محتاطانه تصميم خواهد گرفت.

در يك ارزيابي كلي مي‌توان گفت: اكنون زمان برقراري تماس‌هاي ديپلماتيك مؤثر با تركيه است تا زيان‌هاي اقدامات تركيه بر منافع ايران در سوريه را به حداقل رساند. دراين‌زمينه با توجه به مناسبات دوستانه‌تر تركيه با روسيه در مقايسه با ايران و با فرض اينكه آمريكا درصدد تعديل تنش با روسيه باشد، جمهوري اسلامي ايران براي سناريوي تشكيل محور غرب ـ روسيه ـ تركيه در سوريه نيز بايد استراتژي مشخصي داشته باشد.