تبيين و تحليل جايگاه خاورميانه‌ در گزارش سالانه وزارت امور خارجه ژاپن

وزارت امور خارجه ژاپن، گزارش سالانه خود را با عنوان «كتاب آبي[1]» منتشر مي‌كند كه در آن موضوعات مربوط به سياست خارجي و روابط بين‌الملل مود طرح و بررسي قرار مي‌گيرد. گزارش 2022 ضمن تبيين پيش‌درآمدي در خصوص وضعيت كوويد-19 و اقدامات ژاپن در قبال آن، 4 فصل را با بخش‌هاي گوناگون مورد تحليل و بررسي قرار داده است كه به ترتيب زير هستند:

پيش‌درآمد: مبارزه با بيماري كروناويروس

فصل1- بررسي وضعيت جهاني و چشم‌انداز ديپلماسي ژاپن

فصل2- سياست خارجي ژاپن در مناطق جهان

فصل3- تقويت حضور ژاپن در جامعه بين‌المللي

فصل4- ديپلماسي باز ژاپن براي عموم

شايد بتوان مهم‌ترين بخش در عمده اسناد سياست خارجي را چگونگي نگرش يك كشور به ساير كشورها دانست، اگرچه نشان‌دهنده خط‌مشي كلي يك بازيگر نيست با اين‌حال چارچوب رفتاري و ادراك آن را نسبت به سايرين شكل مي‌دهد. منطقه خاورميانه به دليل موقعيت ژئوپليتيك و برخورداري از 50% ذخاير نفت و 40% گاز جهان براي بازيگري چون ژاپن كه 90% از نفت خام خود را از اين منطقه وارد مي‌كند، حائز اهميت محسوب مي‌شود. ژاپن پس از جنگ جهاني دوم در سايه امنيتي واشنگتن به توسعه اقتصادي پرداخته و بر اين اساس صلح و ثبات در خاورميانه را پيگيري مي‌كند، زيرا از يمن تا ايران دستخوش تحولات سياسي گوناگون هستند كه مي‌تواند بر امنيت منطقه تاثيرگذار باشند، لذا توكيو اين مهم را در اولويت سياست منطقه‌اي خود در خاورميانه قرار داده است.   

در تشريح وضعيت هر يك از كشورهاي منطقه خاورميانه و شمال آفريقا در فصل دوم گزارش فوق، ضمن تشريح مختصري از آخرين وضعيت كشورها بر ايجاد صلح و ثبات در منطقه و برقراري و تداوم روابط حسنه با هر يك از آن‌ها كه براي دولت ژاپن سودمند خواهد بود، تاكيد شده و توسعه روابط اقتصادي، سياسي، امنيتي، فرهنگي و تعاملات فردي نيز درنظر گرفته شده است. بازديد وزير امور خارجه ژاپن از عراق پس از 15 سال و تصريح بر صلح و ثبات منطقه و همچنين اعتماد متقابل در اين راستا صورت گرفته است.

در گزارش سالانه وزارت خارجه ژاپن در ميان كشورهاي منطقه خاورميانه بر افغانستان و ايران تمركز بيشتري شده است كه دلايل مهمي را براي آن مي‌توان عنوان كرد. نخست آن‌كه؛ افغانستان به دليل حضور طالبان و از هم گسيختگي در ساختار دولت زمينه نگراني را بيش از ساير كشورها براي ژاپن فراهم آورده است. ايران بيش از 90 سال سابقه روابط ديپلماتيك با ژاپن را دارد و در زمينه‌هاي متعددي با يكديگر همكاري دارند تا آن‌جا كه اعمال تحريم‌هاي گسترده از سوي غرب هم بر اين روند چندان تاثيرگذار نبود و تعاملات اين دو در حوزه انرژي نيز تداوم داشته است و توكيو موفق به اخذ معافيت از واشنگتن شده است و همچنان ديپلمات‌هاي ژاپن در تهران به دنبال ايجاد فرصت‌هاي تجاري و اقتصادي در مسير افزايش تعاملات هستند. به نظر مي‌رسد پرداختن به اين مهم در بخشي جداگانه در گزارش وزارت امور خارجه نشان‌دهنده اهميت ايران براي دولت ژاپن است كه مي‌تواند ظرفيت‌هاي ايران را نزد اين كشور برجسته و متمايز از ساير كشورهاي منطقه نمايد.

در يك نگاه كلي بايد گفت كه وزارت امور خارجه ژاپن در گزارش سالانه خود، چشم‌اندازي از روابط خارجي با ساير كشورها ارائه داده است اما عمدتاً نگاه به خاورميانه به دليل برخورداري از پتانسيل بالاتر در حوزه اقتصادي و فرهنگي (بويژه توريسم) ويژه و متمايز از بقيه مي‌تواند قلمداد شود؛ چراكه محوري دوطرفه در اين رابطه جريان دارد. به عبارتي همانطور كه ژاپن فرصت‌هاي اقتصادي و فرهنگي را در خاورميانه و هر يك از كشورهاي آن پيگيري مي‌كند، برقراري امنيت و صلح و ثبات در آن نيز حائز اهميت مي‌باشد. بنابراين پاسخ به اين پرسش از اهميت بالايي برخوردار است كه توكيو خريد كالا را در ازاي برقراري امنيت تحويل مي‌گيرد يا كشورهاي منطقه در صورت امنيت و نظم موفق به عرضه كالاي خود خواهند شد؟!