سفر آقاي روحاني به هند زماني صورت گرفت كه جمهوري اسلامي زير فشارهاي روزافزون ازسوي ايالات متحده براي تجديدنظر در بندهايي از توافق هسته‌اي ايران (برجام) قرار دارد و دونالد ترامپ، رئيس‌جمهور آمريكا حتي با وجود تأييد دوباره پايبندي تهران به مفاد «برجام» در ژانويه 2018، تهديد كرده است كه در دور بعدي يعني ماه مه ديگر پايبندي ايران را به‌صورت تاكتيكي و علي‌رغم ميل باطني‌اش، تأييد نخواهد كرد. ازسوي‌ديگر، برخي دولت‌هاي اروپايي مانند فرانسه خواهان پذيرش تجديدنظر هرچند محدود در مفاد توافق هسته‌اي ازسوي ايران هستند؛ امري كه با مخالفت جدي اين كشور روبه‌روست؛ زيرا مقامات ايراني به‌خوبي مي‌دانند هرگونه پذيرش احتمالي اين درخواست، به‌معناي پذيرش مذاكره با آمريكا، فرانسه، آلمان و بريتانيا در زمينه برنامه دفاعي موشكي و همچنين نحوه حضور و نفوذ ايران در غرب آسيا خواهد بود. 

به‌علاوه، ديدار رئيس‌جمهور ايران از هند با امضاي پانزده تفاهم‌نامه بين هيئت ايراني كه تركيب آن به‌شكل معناداري بيشتر اقتصادي بود تا سياسي، با مقامات هندي در زمينه‌هاي مختلف همراه بود. صنايع، بازرگاني، كشاورزي، بهداشت و درمان، خدمات پزشكي، امور قضايي، گذرنامه و رواديد، پُست و از همه مهم‌تر توافق براي تكميل طرح توسعه بندر چابهار توسط هند، محورهاي اصلي گفتگوها و بندهاي توافقات تهران ـ دهلي نو را تشكيل مي‌دهند. 

اين رويكرد عمدتاً اقتصادي ـ تجاري همزمان با تلاش واشينگتن و برخي متحدان منطقه‌اي آن مانند رژيم صهيونيستي و عربستان سعودي براي منزوي و ورشكسته جلوه دادن اقتصاد ايران نشان داد كه برعكس، كشورها و قدرت‌هاي بزرگي مثل هند تا چه اندازه مايل به استفاده از پتانسيل‌هاي اقتصادي جمهوري اسلامي هستند. به تعبير بعضي تحليلگران هندي، نخست‌وزير هند با امضاي توافقات جديد با ايران و همچنين با سفر به اميرنشين عمان چند روز پيش از سفر دكتر روحاني سعي دارد به دولت ترامپ نشان دهد در روابط خود با كشورهاي غرب آسيا مستقل عمل مي‌كند و به‌ويژه زير بار فشارهاي واشينگتن و متحدانش در منطقه براي قطع يا كاهش همكاري‌ها با تهران نخواهد رفت. 

 

در چنين شرايطي، سفر آقاي روحاني به هند حاوي پيام‌هايي روشن براي غرب است:

1. ايران يك كشور منزوي در سطح منطقه‌اي و بين‌المللي نيست و نخواهد بود؛ بلكه يك قدرت منطقه‌اي داراي موقعيت ويژه ژئوپليتيك و ژئواستراتژيك در قلب آسياست كه برخوردار از جذابيت‌هاي گوناگون اقتصادي ـ تجاري، مشتركات فرهنگي بسيار عميق و ريشه‌دار با همسايگان و ديگر كشورها در غرب و جنوب آسيا و آسياي مركزي است كه به اختصار به آن «ايران فرهنگي» مي‌گويند و بدين‌لحاظ يك استثناء در نوع خود محسوب مي‌شود، همچنين به‌خاطر توان موشكي و نظامي‌اش نمي‌توان از اين كشور صرف‌نظر كرد يا احياناً آن را منزوي كرد. 

بنابراين كشورهايي مثل هند اگر هم بخواهند، نمي‌توانند به صرف تهديدات آمريكا يا فشارهاي تل‌آويو، رياض و ديگر رقباي متخاصم تهران، از بازار پرسود انرژي و تجارت ايران چشم بپوشند؛ و نفوذي را كه ازطريق سرمايه‌گذاري فزاينده در زيرساخت‌ها و ديگر بخش‌هاي اقتصاد درحال توسعه ايران ازجمله پتروشيمي، استخراج منابع نفت و گاز و توسعه بنادر ايران نصيب دهلي نو خواهد شد، ناديده بگيرند.

براين اساس ترامپ، مكرون و ديگران به‌جاي سعي بيهوده دراين‌زمينه كه جز هدر دادن وقت واشينگتن و متحدان اروپايي آن عايدي ديگري به‌همراه ندارد، بهتر است واقعيت‌ها را درمورد ايران بپذيرند.

2. هند همچون ديگر كشورهاي جنوب آسيا (ازجمله پاكستان و افغانستان) به‌وضوح درصدد حفظ موازنه شكننده در روابط خود با ايران و همزمان با آمريكا، رژيم صهيونيستي و ديگر دولت‌هاي مخالف نفوذ منطقه‌اي جمهوري اسلامي است؛ اما همان‌گونه كه برخي تحليلگران هندي اذعان دارند براي دولت مودي مهم‌تر از روابط دوجانبه با واشينگتن، تل‌آويو، رياض و ديگران، استقلال عمل در حوزه سياست خارجي، به‌ويژه درقبال غرب آسياست. 

سفر رئيس‌جمهور ايران به هند نشان داد طرف هندي با وجود برخي اختلاف‌نظرات در مسائل سياسي (مسئله كشمير و روابط دهلي نو ـ تل‌آويو) و اقتصادي (تلاش هند براي تحت اختيار گرفتن مالكيت منابع گاز «فرزاد ب» در خليج فارس به بهانه استخراج آن براي ايران و نيز عدم پرداخت پول نفت خريداري‌كرده از ايران به بهانه تحريم نظام بانكي اين كشور ازسوي آمريكا)، تقويت روابط با تهران را به‌دليل مزايا و منافع آن در اولويت قرار داده است و به موازات توسعه روابط خود با ايالات متحده، رژيم صهيونيستي، عربستان، امارات متحده و ديگر رقباي متخاصم ايران، توسعه روابط با تهران را پيگيري خواهد كرد. 

3. ديدار آقاي روحاني از بعد ژئوكالچرال نيز حائز اهميت زيادي است. او پيش از سفر به دهلي نو، وارد حيدرآباد ـ مركز ايالت تلانگانا يا تلنگانه ـ در جنوب هند شد و دو روز از سفر سه‌روزه خود را به ديدار با مقامات و پژوهشگران محلي، ايراني‌تباران مقيم آن ايالت و سخنراني در نماز جمعه «مكه مسجد» حيدرآباد اختصاص داد. بازديد از اماكن تاريخي اين شهر نيز كه بخشي از آن به دوران دولت‌هاي محلي شيعه (بهمنيان و قطب شاهيان) و سني (گوركانيان هند) بازمي‌گردد و نقش ايرانيان در فرهنگ و سياست هند مسلمان را يادآور مي‌شوند، نيز در نوع خود مهم بود. 

حيدرآباد با بيش از 450 سال قدمت، نقطه ثقل تشيع (اغلب اقليت ايراني‌تبار) در هند، نماد همزيستي شيعه و سني و مسلمان و غيرمسلمان در شبه‌قاره است و اقامت رئيس‌جمهور ايران براي اهل فن، پيام‌هاي مهم ديگري نيز به‌همراه داشت. نخست، استقبال تاريخي از رئيس‌جمهور ايران به دولت راستگراي مودي، به‌خصوص بعضي افراط‌گرايان هندو كه اخيراً در پارلمان و رسانه‌هاي هند خواهان اخراج مسلمانان اين كشور به پاكستان يا بنگلادش شده‌اند، يادآوري كرد كه مسلمانان هند (شيعه يا سني) تنها نيستند و هرگونه تلاش براي تضعيف يا اخراج آنها كه احتمال مي‌رود بخشي از پروژه پاكسازي اين كشور از غيرهندوها با حمايت و كمك پنهان آمريكا و رژيم صهيونيستي باشد، با واكنش قاطع دولت‌هايي مانند جمهوري اسلامي ايران روبه‌رو خواهد شد. 

دوم، به‌نظر مي‌رسد تهران مصمم است پس از سال‌ها كم‌توجهي، از ظرفيت‌هاي كلان مسلمانان هند (به‌ويژه شيعيان) براي پيشبرد اهداف فرهنگي و نه‌فقط ايدئولوژيك خويش در جنوب آسيا استفاده كند. اين به‌معناي گام برداشتن در مسير احياء «ايران فرهنگي» است كه سال‌هاست ازجمله در شبه‌قاره هند به فراموشي سپرده شده است. البته اين مهم جز با همكاري دولت و نهادهاي فرهنگي هند و همچنين گماردن نيروهاي كاربلدتر و دلسوزتر در رايزني‌هاي فرهنگي ايران در اين كشور ممكن نخواهد شد. سوم، دولت مودي اگر خواستار گسترش روابط فرهنگي با غرب آسيا به‌خصوص با جمهوري اسلامي است، بايد تحريكات و تحركات فزاينده ضداسلامي و موج «ايران‌هراسي» را در كشورش سركوب كند يا دست‌كم بدان دامن نزند.

 

به فاصله كوتاهي پس از سفر دكتر روحاني به هند، بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم صهيونيستي قرار است براي پيگيري توافقات صورت‌گرفته با همتاي هندي خود به دهلي نو سفر كند. احتمال مي‌رود نخستين پيامد ديدار رئيس‌جمهور ايران از هند، افزايش فشار مودي به نتانياهو براي كاستن از ميزان مخالفت تل‌آويو با پروژه‌هاي مشترك ايران و هند و سرمايه‌گذاري‌هاي در شُرف انجام شركت‌هاي هندي در چابهار و بندرعباس و ديگر نقاط ايران باشد. اين درحالي است كه دولت ترامپ نيز با وجود تهديد به تحريم شركت‌ها و دولت هند درصورت همكاري با تهران، به دلايل سياسي ـ تجاري، نسبت به پيشبرد طرح‌هايي همچون توسعه بندر چابهار مخالفتي ابراز نكرده است. اين امر از هم‌اكنون فشار را بر رژيم صهيونيستي براي كاستن از خصومت نسبت به همكاري‌هاي تهران ـ دهلي نو افزايش داده است. 

به‌علاوه دولت مودي ناچار خواهد بود براي تقويت پروژه نفوذ خود در غرب آسيا بيش از گذشته ايران را به‌عنوان يك مهره كليدي در راهبرد منطقه‌اي خويش مدنظر قرار دهد و از اتخاذ مواضع دوپهلو يا مخالفت با راهبرد جمهوري اسلامي در سوريه و عراق بكاهد. درغيراين‌صورت درهاي غرب آسيا به روي هند تا حدود زيادي بسته خواهد ماند.