جهش بلند در روابط پاكستان و تركيه؛
ديدگاه ايراني
پاكستان از بدو تأسيس در سال 1947، همواره روابط خوبي با تركيه داشته است كه بخشي از اين موضوع به گرايش دو كشور به غرب و حضورشان در جمع هم‌پيمانان آمريكا بازمي‌گردد.
بااين‌حال، برخي مسائل دست‌كم تا سال‌هاي اخير از نقاط اختلاف آنكارا و اسلام‌آباد بودند كه يكي از آنها موضع منفي تركيه درقبال روي‌كار آمدن رژيم طالبان در افغانستان در دهه 1990 با حمايت همه‌جانبه پاكستان و تداوم اين حمايت‌ها پس از سرنگوني رژيم طالبان در سال 2001 بود. آنكارا در كنار روسيه، هند، ايران و چين، از ائتلاف شمال در برابر طالبان پشتيباني مالي، نظامي، آموزشي و سياسي به‌عمل آورد و از حاميان اقتصادي و سياسي حامد كرزاي، رئيس‌جمهور پيشين افغانستان نيز به‌شمار مي‌رفت. به‌علاوه تركيه همواره در دعواي پاكستان و آمريكا بر سر حمايت اسلام‌آباد از تروريسم طي بيش از يك دهه اخير بي‌طرف بود و تمايل چنداني به حمايت از استدلال‌هاي مقامات پاكستاني نشان نمي‌داد.
اما تحولات داخلي تركيه و پاكستان و برهم خوردن ثبات نسبي در روابط اين دو با آمريكا در دو سال اخير، نزديك شدن اسلام‌آباد و آنكارا به يكديگر را به‌دنبال داشته است. ازيك‌طرف، سياست‌هاي ماجراجويانه رجب طيب اردوغان، رئيس‌جمهور تركيه در غرب آسيا در سال‌هاي گذشته، تضاد منافع فزاينده بين اين كشور و آمريكايي‌ها را موجب شد و روابط اردوغان با واشينگتن و ناتو تيره گرديد. درحالي‌كه وي بيشتر به‌لحاظ سياسي و نظامي به روسيه و ايران و ازلحاظ اقتصادي به چين نزديك شده است، دولت و ارتش پاكستان نيز به‌ويژه پس از ورود دونالد ترامپ به كاخ سفيد و مواضع ضدپاكستاني او كوشيده‌اند با روسيه و ايران روابط سياسي و نظامي گسترده‌اي برقرار كنند. پكن نيز كه با سرمايه‌گذاري پنجاه ميليارد دلاري در طرح راهبردي كريدور اقتصادي چين ـ پاكستان (CPEC) به‌عنوان مكمل پروژه عظيم راه ابريشم نوين چين يا ابتكار «يك كمربند ـ يك جاده» (BRI) نبض اقتصاد و تجارت پاكستان را در دست مي‌گيرد قصد دارد از برگ پاكستان به‌منظور برقراري موازنه در رقابت تنگاتنگ تجاري و سياسي با آمريكا حداكثر استفاده را ببرد.
روند همگرايي پاكستان و تركيه در سال 2017 همزمان با افزايش تنش بين دولت ترامپ و دولت و ارتش پاكستان و تلاش اين كشور براي نزديك شدن تاكتيكي به روسيه، ايران، و تركيه سرعت گرفت. ژنرال قمر جاويد باجوا، فرمانده كل ارتش، و خواجه محمد آصف، وزير امور خارجه پاكستان، در تابستان و پاييز 2017 از تركيه ديدار كردند كه با استقبال دولت و ارتش تركيه مواجه شد. در سال 2018، چند ماه پس از پيروزي مجدد اردوغان در انتخابات رياست‌جمهوري تركيه و انتخاب عمران خان نيازي به‌عنوان نخست‌وزير پاكستان، روند نزديكي دو كشور سرعت بيشتري گرفت و به‌نظر مي‌رسد سفرهاي پياپي مقامات ارشد دو كشور به پايتخت‌هاي يكديگر نشانه آغاز جهشي بزرگ در روابط اسلام‌آباد ـ آنكارا در سال 2019 باشد. براين‌اساس، روابط اسلام‌آباد ـ آنكارا را مي‌توان از چند زاويه تحليل كرد:
- نظامي
تركيه در اواخر سال 2017 براي توليد و بازسازي زيردريايي‌هاي فرانسوي «آگوستا ۹۰» پاكستان با اين كشور به توافق رسيد. همچنين به گفته مقامات نظامي تركيه، پاكستاني‌ها قرارداد خريد بالگردهاي جنگي T129 را با اين كشور امضا كرده‌اند. درمقابل، آنكارا خواهان خريد نسل جديد و مسلح هواپيماهاي مشّاق از پاكستان است كه «سوپر مشاق» نام دارد. پروژه ارتقاء جنگنده‌هاي اف-۱۶ پاكستان توسط صنايع هوايي تركيه از ديگر مواردي است كه طرفين همچنان به مذاكره درمورد آن ادامه مي‌دهند.
اما همكاري‌هاي نظامي و دفاعي دو كشور به موارد فوق ختم نمي‌شود. در راستاي توسعه روابط نظامي پاكستان و تركيه، يك ناو جنگي تركيه‌اي در آوريل 2018 وارد آب‌هاي پاكستان شد و در بندر كراچي پهلو گرفت. سپس افسران نيروي دريايي تركيه با حضور در آرامگاه محمدعلي جناح به بنيانگذار پاكستان اداي احترام كردند. هدف از اين سفر، گسترش همكاري‌هاي دفاعي و آموزشي بين ارتش‌هاي دو كشور بود. درنهايت، در دسامبر 2018، ژنرال خلوصي آكار، وزير دفاع تركيه، براي سفري دوروزه و ديدار با مقامات نظامي و سياسي پاكستاني وارد اسلام‌آباد شد. محورهاي اصلي سفر وي، گسترش همكاري در زمينه صنايع دفاعي و مبارزه با تروريسم اعلام شد.
دلايل متعددي پشت تمايل پاكستان و تركيه به گسترش همكاري‌هاي نظامي وجود دارد؛ ازجمله: تلاش پاكستان براي تنوع‌بخشي به شركاي نظامي خويش در منطقه و گرايش روزافزون اين كشور به گسترش صنايع دفاعي و نظامي‌اش بدون اتكاء به آمريكايي‌ها؛ تمايل اسلام‌آباد به برخورداري از فناوري‌هاي نظامي غربي كه واشينگتن بنابر ملاحظاتي، آنها را در اختيار پاكستان قرار نمي‌دهد؛ قدرت‌نمايي پاكستان در برابر رقباي منطقه‌اي ازطريق نزديك شدن به تركيه، به‌ويژه در حوزه نظامي؛ تلاش تركيه براي گسترش دامنه نفوذش در جنوب آسيا در رقابت با آمريكا، روسيه، چين، و ايران؛ تلاش تركيه جهت دور كردن پاكستان از ايران با توجه به گسترش روابط تهران ـ اسلام‌آباد در حوزه دفاعي و نظامي؛ و تمايل آنكارا به استفاده از تجارب پاكستان در زمينه فناوري هسته‌اي.
- سياسي و امنيتي
پاكستان و تركيه روابط سياسي‌شان را از سال 2017 به‌سرعت گسترش داده‌اند و انگيزه‌هاي زيادي نيز براي آن دارند. در وهله اول، روابط هر دو كشور با آمريكا در سال‌هاي اخير با تنش روزافزون همراه بوده و با توجه به اين موضوع و نيز تحريم پاكستان و تركيه ازسوي واشينگتن انتظار مي‌رود اين دو كشور در اقدامي هماهنگ به همگرايي نسبي و تاكتيكي با روسيه و چين و تاحدودي با ايران ادامه بدهند. به‌علاوه، همان‌گونه كه مقامات پاكستاني، ازجمله عارف علوي، رئيس‌جمهور جديد پاكستان تأكيد كرده‌اند، آنكارا همواره از مواضع اين كشور در مناقشه با هند بر سر منطقه كشمير حمايت كرده است؛ مسئله‌اي كه همواره براي اسلام‌آباد در تنظيم روابطش با ساير كشورها بسيار اهميت دارد.
موضوع مبارزه با تروريسم از ديگر مسائل تأثيرگذار بر روابط پاكستان و تركيه در سال‌هاي اخير بوده و به‌ويژه در سفر وزيران كشور و دفاع تركيه به اسلام‌آباد، سليمان سويلو و ژنرال آكار بر همكاري با پاكستان در اين زمينه به‌عنوان يك موضوع امنيتي بسيار تأكيد داشتند. نخست‌وزير پاكستان از اين موضوع درظاهر استقبال كرده و گفته است كه كشورش حاضر است تجارب خود را در مبارزه با تروريسم در اختيار تركيه قرار بدهد. بااين‌حال، دولت و ارتش پاكستان كه خود به حمايت و پرورش از گروه‌هاي تروريستي و افراط‌گرا در افغانستان متهم هستند، بيشتر مايل‌اند با دولت اردوغان در زمينه جلوگيري از مهاجرت غيرقانوني ازطريق تقويت كنترل مرزها و برخورد با پديده پولشويي همكاري كنند.
تمايل تركيه براي ايفاي نقشي فعال‌تر در روند صلح افغانستان با توجه به همكاري نزديك پاكستان با زلمي خليل‌زاد، نماينده ويژه آمريكا در امور صلح افغانستان، و نفوذ چشمگير آنكارا بر اقليت‌هاي ترك‌نژاد شمال افغانستان و رقابت آنكارا با آمريكا، ايران، روسيه، هند، چين و ديگر بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي در افغانستان، همچنين تلاش پاكستان براي استفاده از برگ تركيه و همگام كردن اين كشور با خود در روند مذاكرات صلح افغانستان قطعاً يكي از محورهاي گفتگوهاي مقامات پاكستاني و تركيه‌اي در ماه‌هاي اخير بوده است.
- اقتصادي و تجاري
بي‌اغراق يكي از مهم‌ترين حوزه‌هاي همكاري پاكستان و تركيه، بخش اقتصاد و تجارت است. هر دو كشور اكنون زير فشار تحريم‌هاي آمريكا و كاهش ارزش پول ملي‌شان، با كسري شديد بودجه، تورم، بيكاري فزاينده و غيره مواجه‌اند. هرچند حجم مبادلات تجاري اسلام‌آباد با آنكارا با رشدي فوق‌العاده در سال‌هاي 2010 و 2011 به حدود 750 ميليون دلار رسيد، از سال 2012 با كاهش ناگهاني مواجه بوده است. اكنون نيز با وجود بهبود نسبي در روند همكاري اقتصادي دو كشور، هنوز مقامات تركيه و پاكستان پس از هفت دور مذاكره در چند سال گذشته براي امضاي پيمان تجارت آزاد (FTA) با يكديگر به توافق نرسيده‌اند. رئيس‌جمهور پاكستان پيش از سفر به تركيه در نوامبر 2018، برخي نگراني‌هاي آنكارا را موجب به‌تأخير افتادن امضاي اين پيمان عنوان كرد.
بااين‌حال، تركيه و پاكستان در دسامبر 2018 درخصوص مفاد قرارداد ترانزيت بين دو كشور به توافق رسيدند كه درصورت اجرايي شدن، به‌ويژه پاكستان از تنگناي اقتصادي تا حدود زيادي خارج خواهد شد؛ اما كوتاه‌ترين و ارزان‌ترين مسير ترانزيت زميني كالا از پاكستان به تركيه و بالعكس، ايران است.
با توجه به قول مساعد مقامات ايراني، ازجمله رئيس‌جمهور براي كمك و حمايت از اسلام‌آباد و آنكارا در برابر تحريم‌هاي اقتصادي و فشارهاي سياسي واشينگتن، اكنون بهترين زمان براي ايجاد كريدور ترانزيت پاكستان ـ ايران ـ تركيه است؛ كريدوري سه‌جانبه كه وزير پيشين راه و شهرسازي ج.ا.ايران در آوريل 2018 (فروردين 97) در جريان سفر به پاكستان، شكل‌گيري آن را وعده داد. به گفته آخوندي، با هدف انتقال گسترده‌تر كالاها بين سه كشور، قرار است كيفيت خطوط ريلي پاكستان، ايران و تركيه ارتقا يابد و قطارهاي باكيفيتي در اين مسير به‌كار گرفته شوند. بنابراين، مي‌توان انتظار داشت سال 2019 سال آغاز تلاش براي متحول كردن تجارت بين جنوب و غرب آسيا باشد، به شرطي كه بدخواهان بگذارند و اراده لازم براي همكاري در مقامات سه كشور يادشده ضعيف نشود.
التعليقات