موشك‌هاي كروز روسيه
يكي از علل مهم خروج آمريكا از INF
دونالد ترامپ، رئيس‌جمهور آمريكا، در 20 اكتبر 2018 اعلام كرد كه به‌سبب نقض مكرر ازسوي روسيه، قصد دارد ايالات متحده را از «پيمان منع موشك‌هاي هسته‌اي ميان‌برد» (INF)[1] با روسيه خارج كند. ترامپ در اين مورد گفت: آمريكا به مسكو اجازه نمي‌دهد كه به فعاليت‌هاي تسليحاتي ممنوعه‌اش درحالي ادامه دهد كه واشينگتن براي خود مانع ايجاد مي‌كند.
پس از وي، جان بولتون مشاور امنيت ملي كاخ سفيد نيز در ديدار اخير خود از مسكو، تصميم كشورش را درخصوص خروج از INF براي مقامات روس توضيح داد. به گفته بولتون، اين معاهده مربوط به دوران جنگ سرد بود و در دنياي چندقطبي كنوني كه علاوه‌بر روسيه كشورهايي مانند چين، كره شمالي و ايران توانايي ساخت و به‌كارگيري موشك‌هاي ميان‌برد را دارند، ديگر ضرورتي براي تداوم پايبندي به آن وجود ندارد.
پيمان INF در 8 دسامبر 1987 ميان رونالد ريگان، رئيس‌جمهور وقت ايالات متحده، و ميخائيل گورباچف، دبيركل حزب كمونيست اتحاد جماهير شوروي به امضا رسيد. براساس اين معاهده، دو كشور از استفاده و نگهداري از موشك‌هاي بالستيك و كروز هسته‌اي زمين‌پايه با برد 500 تا 5500 كيلومتر منع شدند و آمريكا و شوروي به‌ترتيب 846 و 1846 فروند موشك هسته‌اي كوتاه‌برد و ميان‌برد خود را منهدم كردند. با توجه به برد پايين اين موشك‌ها، آنها بيشتر براي جنگ‌هاي هسته‌اي در اروپا طراحي شده بودند. زمان كوتاه پرواز و همچنين الگوي مسير پروازي غيرقابل پيش‌بيني موجب ميشد كه اين موشك‌ها به‌سختي قابل رهگيري باشند.
تحليل‌گران اعتقاد داشتند كه چنين موشك‌هايي بر بي‌ثباتي وضعيت بحراني اروپا در دوران جنگ سرد و احتمال شروع يك جنگ هسته‌اي ناخواسته مي‌افزايند. بااين‌حال، بايد بر اين نكته توجه داشت كه در معاهده INF، هسته‌اي بودن يا نبودن كلاهك‌ها اهميت ندارد و تمامي موشك‌هاي قرار گرفته در دامنه برد درنظر گرفته شامل اين محدوديت مي‌شوند. افزون‌براين، پيمان مذكور صرفاً موشك‌هاي بالستيك و كروز زمين‌پايه را دربرمي‌گيرد، و شامل موشك‌هاي هواپايه و درياپايه نمي‌شود. اگرچه INF در ابتدا فقط ميان ايالات متحده و اتحاد شوروي به امضا رسيد، پس از فروپاشي شوروي در سال 1991، شماري از كشورهايي كه از اين اتحاديه جدا شده بودند (روسيه سفيد، قزاقستان، و اوكراين) به اين معاهده پيوستند.
اجراي مفاد اين معاهده تاكنون گامي بزرگ در مسير خلع سلاح هسته‌اي محسوب ميشد؛ اما مقامات آمريكايي در سال‌هاي اخير روسيه را به‌سبب توليد و آزمايش موشك‌هاي كروز زمين‌پايه ميان‌برد، به نقض اين معاهده متهم كرده‌اند. در ژوئيه 2014 و در دوران رياست‌جمهوري باراك اوباما، وزارت امور خارجه آمريكا، براي نخستين‌بار مدعي شد كه فدراسيون روسيه پيمان INF را با توليد يك نوع موشك كروز با برد دو هزار كيلومتر نقض كرده است. درمقابل، روسيه نيز ضمن رد ادعاي آمريكايي‌ها، واشينگتن را به‌‌موجب تلاش براي استقرار سامانه‌هاي سپر موشكي در خاك اروپا ناقض اين معاهده مي‌دانست؛ اما در اوايل سال جاري ميلادي، روس‌ها ميخ ديگري را بر تابوت INF كوبيدند و از تلاش براي آزمايش يك موشك كروز قاره‌پيماي هسته‌اي و مجهز به يك رآكتور هسته‌اي كوچك براي تأمين انرژي موتور آن خبر دادند. اين طرح مسكو بيش از پيش موجب نگراني بين‌المللي به‌ويژه در محافل علمي و كشورهاي همسايه روسيه در منطقه شمال اروپا شد. اين نوع موشك به‌دليل استفاده از يك رآكتور هسته‌اي كوچك در موتور خود، بالقوه قابليت آلوده كردن محيط زيست را حتي در پروازهاي آزمايشي خود داشته و گزارش‌هايي نيز تاكنون در اين مورد منتشر شده است.
در ادامه اين نوشتار سعي شده است با نگاهي مختصر به ويژگي‌هاي اين دو موشك كروز روسيه، بخش عمد‌ه‌اي از دلايل تهديد به خروج آمريكا از پيمان INF براي خوانندگان روشن شود.
ـ موشك كروز 9M729 (SSC-8)
براساس گزارش‌ها، روسيه ساخت مخفيانه موشك كروز زمين‌پايه (GLCM) [2] از نوع 9M729 «نوواتور»[3] يا با كد ناتو SSC-8 را از اواسط دهه 2000 آغاز كرده و پروازهاي آزمايشي آن نيز از سال 2008 شروع شده بود. گفته مي‌شود كه نخستين پرتاب آزمايشي اين موشك از سكوهاي زميني در سال 2014 انجام گرفت. بدنه اين موشك داراي 6 تا 8 متر طول، 53/0 قطر، و توانايي حمل كلاهك متعارفي به وزن 450 كيلوگرم است. براساس تخمين مركز اطلاعات نيروي هوايي و فضايي آمريكا، اين موشك داراي حداكثر برد 2500 كيلومتر و مجهز به سامانه هدايت‌كننده روسي «گاس نيپ»[4] است.
برپايه ارزيابي‌ها، اين موشك نمونه برگرفته‌شده از طرح موشك‌هاي مخصوص حمله به مواضع سطحي از نوع 3M14T يا 3M14K با نام ناتو SS-N-30A بوده كه نوعي از موشك كروز ضد كشتي مافوق صوت كاليبر[5] با برد تقريبي 2500 كيلومتر است. برپايه برخي گزارش‌ها، موشك 9M729 را مي‌توان از روي جاده‌ها و به‌وسيله سكوي پرتاب متحرك موشك‌هاي 9K720 اسكندر ـ ام[6] (با نام ناتو SS-26) شليك كرد. اين گزارش اضافه مي‌كند كه موشك 9M729 از سال 2017 عملياتي شده و در اختيار واحدهاي ارتش روسيه قرار گرفته است. هدف اصلي از طراحي SSC-8 وارد آوردن ضربه به سپر موشكي بالستيكي آمريكا و سيستم‌هاي پدافند هوايي ناتو در اروپا و نيز تقويت قدرت بازدارندگي متعارف و هسته‌اي برضد چين ذكر شده است.
ـ موشك كروز 9M730 (SSC-X-9)
ولاديمير پوتين، رئيس‌جمهور روسيه، در جريان سخنراني ملي ساليانه خود در اول مارس اعلام كرد كه صنايع دفاعي روسيه روند ساخت يك موشك كروز قاره‌پيماي مجهز به نيروي پيشرانه هسته‌اي را آغاز كرده است. او افزود: اين موشك داراي يك رآكتور هسته‌اي بسيار قدرتمند در ابعاد كوچك است كه مي‌توان آن را در داخل بدنه يك موشك كروز مانند موشك‌هاي هواپايه X-107 (كينژال)[7] يا درياپايه كاليبر نصب كرد. به گفته رئيس‌جمهور روسيه، اين ويژگي به چنين موشكي برد جنگي بسيار زياد و حتي نامحدود، سرعت مافوق صوت (حتي تا سه ماخ)، و امكان پرواز در ارتفاع پايين و در مسيري غيرقابل پيش‌بيني ميدهد. اين بدان معني است كه سامانه‌هاي دفاع موشكي در برابر چنين سلاحي آسيب‌پذير، ناكارآمد و غيرقابل استفاده هستند.
پوتين همچنين فاش كرد كه نخستين آزمايش اين موشك مجهز به موتور رام جت هسته‌اي به نام 9M730 و «بوروستنيك»[8] يا با كد ناتو SSC-X-9 «اسكاي فال»[9] در سال 2017 انجام گرفت و در جريان آن، رآكتور هسته‌اي موشك به ميزان بازدهي انرژي كه براي آن طراحي شده بود رسيد. برپايه گزارش‌ها، اين موشك كه نوع جديدي از تسليحات استراتژيك به‌شمار مي‌آيد، براي حمله به طيف وسيعي از اهداف مهم دشمن ازجمله مراكز فرماندهي، پايگاه‌هاي موشكي و راداري و نيز پايگاه‌هاي سامانه‌هاي ضدموشكي و يا گروهي از ناوهاي مجهز به سامانه ضدموشكي «آيجيس»[10] طراحي شده است.
برپايه ارزيابي‌ها، برد اين موشك قاره‌پيما با قابليت حمل كلاهك هسته‌اي بين ده تا بيست هزار كيلومتر است. باوجوداين، مقامات پنتاگون در مصاحبه با رسانه‌هاي آمريكايي اعلام كرده‌اند كه اين موشك در جريان آزمايش اخير خود در ناحيه قطب شمال روسيه سقوط كرده است، اگرچه هنوز گزارش تأييدنشده‌اي از مشاهده آثار آلودگي راديواكتيو ازسوي ناظران اروپايي منتشر نشده است.
يك مقام آمريكايي در مصاحبه با شبكه فاكس نيوز ادعا كرد كه پرتاب موشك‌هاي كروز با موتور هسته‌اي روسيه چندبار با شكست مواجه شده و آنها در مسير خود سقوط كرده‌اند و نگراني‌هايي درمورد پيامدهاي زيست‌محيطي اين سوانح پديد آمده است. برپايه اطلاعات جديد منتشرشده، يك فروند از اين نوع موشك در سال 2017 در درياي «بارنتس» در شمال روسيه سقوط كرد و روس‌ها در اوت 2018 سه فروند كشتي ويژه را براي بازيافت رآكتور هسته‌اي اين موشك اعزام كرده بود. براساس اين گزارش، روسيه بين نوامبر 2017 تا فوريه 2018 در چهار نوبت موشك 9M730 را آزمايش كرد. طولاني‌ترين مدت و مسير طي‌شده پروازي در اين آزمايش‌ها دو دقيقه بود كه طي آن 35 كيلومتر پيموده شد. در كوتاه‌ترين زمان نيز اين موشك به مدت چند ثانيه و فقط هشت كيلومتر به پروازش ادامه داد. آزمايش‌هاي ناموفق M730 اين نگراني را كه پديد آورده كه مسكو موجب ريزش غبار اتمي از موتور اين موشك در آب‌هاي اطراف «نووايا زملايا»[11] در مناطق قطب شمال روسيه شده است.
درهمين‌حال، مقام‌هاي «سازمان حفاظت در برابر پرتو راديواكتيو» نروژ توانسته‌اند آثار اندكي از آلودگي راديواكتيو با ماده «روتنيوم ـ 106»[12] را در اكتبر 2016 بيابند. به گفته آنها، اين ذرات مي‌تواند از آزمايش موشك 9M730 ناشي شده باشد. به عقيده آنها، اين نوع ايزوتوپ‌ها به‌طور عادي در طبيعت يافت نمي‌شوند. هرچند دولت روسيه تكذيب كرده كه اين ذرات از هريك از رآكتورهاي غيرنظامي آن ناشي شده است، حضور تعدادي از خودروهاي متعلق به سازمان دولتي انرژي هسته‌اي «روس اتم» در جريان پرتاب نخست موشك مذكور، نشان‌دهنده وجود مواد هسته‌اي در اين آزمايش بوده است. به گفته رسانه‌هاي روسي، موشك 9M730 تا ده سال آينده وارد خدمت ارتش اين كشور خواهد شد.
به باور كارشناسان، تنوع زرادخانه هسته‌اي روسيه به‌روشني نشان ميدهد كه طراحان جنگ هسته‌اي اين كشور عميقاً نگران پيشرفت سامانه‌هاي دفاع موشكي غرب هستند و از آن بيم دارند كه توان ضربت متقابل (ثانويه) آنها تحت تأثير اين سامانه‌ها قرار گيرد. علاوه‌براين، تحليل‌گران پنتاگون بر اين نظرند كه با توجه به اظهارات پوتين، روسيه به‌شدت بر توليد تسليحات هسته‌اي تاكتيكي به‌عنوان بخشي از استراتژي موسوم به «افزايش تنش به‌منظور كاهش تنش» متمركز شده است.
ازسوي‌ديگر، اين باور نيز وجود دارد كه زرادخانه هسته‌اي روسيه شامل: موشك‌هاي زمين‌پايه، هواپايه و زيردريايي‌هاي هسته‌اي، آنقدر متنوع و گسترده‌اند كه سامانه‌هاي ضد موشكي آمريكا نمي‌توانند با تمامي آنها مقابله كنند؛ ازاين‌رو، ساخت نمونه‌هاي جديد موشك كروز مجهز به موتور هسته‌اي، كاري پرهزينه، خطرناك و غيرضروري جلوه مي‌كند. به ارزيابي تحليل‌گران غربي، اقتصاد روسيه با مشكلات فعلي خود احتمالاً قادر به پشتيباني مالي از برنامه ساخت و به ميدان آوردن تمامي انواع سلاح‌هاي جديد خود نيست؛ اما اگر چنين كند، دنيا مطمئناً به مكان خطرناك‌تري تبديل خواهد شد.
التعليقات