آيا تركيه Su-57 را به F-35 ترجيح مي‌دهد؟

به عقيده بسياري از تحليل‎گران، بازديد مشترك اول سپتامبر (10شهريور) رجب اردوغان و ولاديمير پوتين، روساي جمهور تركيه و روسيه از نمايشگاه ساليانه هوايي «ماكس 2019»[1] را مي‌توان نشانه ديگري دال بر نزديك‌‌‌شدن روزافزون آنكارا به مسكو در عرصه همكاري‌هاي دفاعي تلقي كرد. نمايشگاه هوا – فضايي پنج روزه ماكس در محل مركز ساخت و توسعه «مؤسسه پژوهش‎هاي پروازي گراموف»[2] در فرودگاه بين‎المللي «ژوكوفسكي» [3]در حومه مسكو برگزار گرديد. آنچه به ويژه باعث توجه ناظران به اين رويداد شد، ديدار اردوغان از جت جنگده نسل پنجم (رادارگريز) سوخوي[4] Su-57 ساخت روسيه بود. اردوغان با اين اقدام پيامي روشن براي واشينگتن فرستاد، مبني بر آنكه چنانچه دولت ترامپ از تحويل جنگنده‌هاي پيشرفته نسل پنجم F-35 به تركيه خودداري ورزد، اين كشور مي‎تواند به منابع ديگري از جمله روسيه براي خريد هواپيماهاي مشابه متوسل شود. ايالات متحده به دليل خريد سامانه پدافند هوايي اس-400 روسي توسط تركيه و پس از رد اولتيماتوم‎هاي واشنگتن براي لغو اين قرارداد، در 26 اوت گذشته اعلام كرد تا ماه مارس 2020، به طور رسمي تركيه را از برنامه ساخت و تحويل جنگنده‎هاي F-35 كنار مي‎گذارد. آمريكا و ديگر اعضاي ناتو اعلام كرده بودند كه از به كارگيري هم‎زمان سامانه روسي اس-400 و جنگنده F-35 از سوي ارتش تركيه نگران هستند. چنين شرايطي موجب مي‎شود كه اطلاعات حساس اين جنگنده رادارگريز و چگونگي فائق آمدن بر آن در اختيار كارشناسان روسي قرار گيرد. تخستين محموله از بخش‎هاي سامانه اس -400 در ژوئيه 2019 وارد تركيه شد و اين معامله جنجال‎‎برانگيز را به نقطه غير قابل بازگشت رساند. روند تحويل قطعات و بخش‎هاي سامانه‎هاي اس-400 تركيه تا پاييز به اتمام مي‌رسد. همكاري‌هاي دفاعي رو به گسترش تركيه و روسيه موجب نگراني عميق آمريكا و متحدان ناتو شده است. تركيه به عنوان يكي از اعضاي برنامه ساخت هواپيماهاي F-35 در مرحله نخست 30 فروند از اين نوع جنگنده را به آمريكا سفارش داده بود كه 4 فروند از آنها پس از تحويل، به جهت آموزش خلبانان تركيه در پايگاه هوايي «لاك»^[5] در ايالت آريزونا مستقر شده بودند. در حال حاضر، برنامه آموزشي اين خلبانان برسر اختلافات واشينگتن- آنكارا متوقف شده است. همچنين، ده شركت تركيه‎اي دست اندركار توليد بيش از 900  قطعه از هواپيماي F-35 به ارزش تقريبي 9 ميليارد دلار به دستور پنتاگون از برنامه ساخت اين جنگنده كنار گذاشته شدند. به گفته الن لرد[6]، معاون وزير دفاع آمريكا، كنارگذاشتن تركيه از برنامه ساخت F-35 براي پنتاگون بين 500-600 ميليون دلار هزينه به‎دنبال دارد، و آمريكا ناچار است در پي يافتن منابع ديگري براي توليد اين قطعات برآيد. به گفته لرد، تركيه با اجراي تصميم خود در مورد خريد سامانه اس-400، مشاغل و فرصت‎هاي اقتصادي زيادي را از دست مي‎دهد.

 

• فرصت‎طلبي روسيه براي بازاريابي تسليحاتي

ولاديمير پوتين در مراسم استقبال از اردوغان در نمايشگاه ماكس گفت كه دستاوردها و توانايي‌هاي فني صنايع هوايي روسيه مي‎تواند فرصت‎هاي جديدي براي همكاري‌هاي سودمند دوكشور پديد آورد. اردوغان نيز در پاسخ تاكيد كرد، تركيه معتقد است همكاري با روسيه محركي براي توسعه پيشرفت‎هاي جديد در بخش‌هاي هوايي و فناوري فضايي پديد مي‎آورد. وي در پاسخ به پرسش‌هايي درباره امكان خريد جنگنده‌هاي چند منظوره روسي از جمله Su-57 گفت: «چرا كه نه؟ ما بدون هدف به نمايشگاه فناوري‌هاي هوايي روسيه نيامده‎ايم. در صورت حذف نهايي تركيه از برنامه F-35، اقداماتي مشخص در اين زمينه انجام خواهيم داد». اكنون روسيه اميدواراست كه پس از فروش سامانه اس -400، از وجود اختلاف و كدورت در روابط آنكارا و واشينگتن استفاده كند، و درصورت لغو برنامه فروش جنگنده‎هاي F-35 به تركيه، دولت اردوغان را به خريد جنگنده‎هاي رادارگريز Su-57 ساخت خود ترغيب كند. در ماه مي2019، سرگئي چمزوف[7]، رييس شركت دولتي صنايع روسيه به خبرگزاري آناتولي تركيه گفت، كه در صورت قطع اميد آنكارا از واشينگتن براي خريد F-35، كرملين آماده است جنگنده‌هاي پيشرفته به اين كشور بفروشد. در ماه اوت گذشته نيز مذاكره ابتدايي ميان ديمتري شاگايف[8]، رييس اداره فدرال همكاري نظامي- فني روسيه با اسماعيل دمير، رييس صنايع دفاعي تركيه (SSB)، در مورد خريد احتمالي جنگنده‎هاي Su-35 يا Su-57 صورت گرفت. در حالي كه ترك‎ها علاقه‌مندي خود را به خريد پدافند هوايي S-500  ابراز كرده‏اند، روس‏ها اميدوارند كه گذشته از هواپيماها و بالگردهاي نظامي، در تركيه براي محصولات غير نظامي خود مانند بالگردهاي متوسط Mi-38، بالگردهاي حمل و نقل سبك Ka-62، و نيز هواپيماهاي مسافربري در حال ساخت ايركوت [9]Mc-21 ، نيز بازاريابي كنند.

• ويژگي‎‌هاي رقيب روسي F-35

جنگنده سوخوي Su-57 كه به گفته روس‎ها يك هواپيماي پيشرفته نسل پنجم با قابليت رادارگريزي به شمار مي‌آيد كه براي انهدام هرنوع هواپيماها در فواصل كوتاه و بلند، حمله به اهداف زميني و دريايي، و نيز غلبه بر توانايي‎هاي پدافند هوايي دشمن طراحي شده است. نخستين پرواز اين جنگنده 29 ژانويه 2010 انجام گرفت، و تاكنون 10 فروند «نمونه اوليه» از Su-57 توليد شده كه در حال گذراندن تست‌هاي فني هستند. در جريان نخستين آزمايشات در شرايط رزمي، اين هواپيما ها در سال 2018 به سوريه اعزام شدند و دست به اجراي عمليات موفقيت‎آميز سوخت‎گيري هوايي زدند. به گفته روس‏ها، در ساخت بدنه اين هواپيما از مواد كامپوزيت و نوآوري‎هاي فناوري استفاده شده است. همچنين شكل طراحي آيروديناميكي Su-57 به آن امكان به جاگذاري آثار راداري، گرمايي (فروسرخي) و اپتيكال اندكي داده است. اين هواپيما به سامانه‎هاي هوانوردي يكپارچه و پيشرفته از جمله يك رادار فازي فعال مجهز است كه حداكثر شرايط خودكاري سامانه‌ها را در اختيار خلبان مي‎گذارد. اين سامانه‏ها همچنين انتقال همزمان داده‏هاي فني و رزمي و سهيم شدن اين اطلاعات با مراكز زميني، هواپيماها و ديگر واحدهاي رزمي خودي را امكان‎پذير مي‎سازد. اين جنگنده‎ها قابليت حمل انواع تسليحات و مهمات براي انجام طيف گسترده‌اي از ماموريت‎هاي رهگيري هوايي و تهاجمي عليه اهداف سطحي، از جمله موشك‎هاي جديد«هايپرسونيك» با توانايي حمل كلاهك هسته ‎اي را دارد. روس‎ها همچنين مدعي‎اند كه دو موتور اين هواپيما علاوه بر پرقدرت بودن كم‎مصرف هستند و اين جنگنده‎ از قابليت بقاپذيري بالايي مي‎باشد. كمپاني هواپيماسازي سوخوي كه بخشي از «مجتمع متحد هواپيماسازي روسيه» به شمار مي‎آيد. از 29 ژوييه گذشته تحويل جنگنده‌هاي Su-57 به نيروي هوافضاي فدراسيون روسيه را آغاز كرد. در قرارداد اوليه پيش‏بيني شده كه 76 فروند از اين نوع هواپيما براي نيروي هوايي روسيه ساخته مي‎شود.

از سوي ديگر، شماري از كارشناسان و تحليل‎گران امور دفاعي در غرب معتقد هستند كه با وجود ادعاي مقام‏هاي دفاعي روسيه، قابليت‏هاي Su-57 در برابر توانايي‏هاي به اثبات رسيده F-35، نامشخص و ضعيف به نظر مي‌رسد. به گفته اين كارشناسان، پرسش‎هاي جدي درباره قابليت رادارگريزي، قدرت موتورها و كارايي سامانه‎هاي الكترونيكي جنگنده   Su-57 در برابر F-35 وجود دارد. درهمين حال، به اذعان تحليل‌گران دفاعي، تنها نقطه ضعف F-35 در مقابل Su-57 ظرفيت حمل كمتر موشك (محفظه F-35 ظرفيت حمل 6 موشك هوا به هوا امرام را پس از اصلاح و ارتقا بدنه دارد) است. به ادعاي منابع غربي، جنگنده F-35 داراي يكي از قدرتمندترين رادارهاي AESA  نصب شده برروي يك هواپيما است و با استفاده از اين رادار مي‎توان يك جت Su-57 را به خوبي از فاصله بيش از يك‎صد مايلي (160كيلومتري) رديابي كرد. پيش از اين، و در سال 2018 نيز هند به سبب پاره‌اي مشكلات مشابه و البته بروز اختلافات مالي، همكاري خود با روسيه در برنامه ساخت جنگنده Su-57 يا با نام ديگرش PAKFA T-50 را قطع كرد. هندي‌ها خواستار بيش از چهل مورد اصلاح و تغيير در طرح اين هواپيما، از جمله در مورد ضعف موتورها، بهبود قابليت رادارگريزي و توانايي حمل تسليحات بودند، اما روس‎ها نتوانستند خواسته‎هاي مقامات دفاعي هند در دوره زماني مورد نظر آنها را تامين نمايند. علاوه بر اين، گفته مي‌شود كه مقام‎هاي دفاعي روسيه با درخواست همتايان هندي خود براي دسترسي به كدهاي نرم‎افزاري كامپيوترهاي جنگنده Su-57 مخالفت كرده بودند. هندي‎ها همچنين از سهم مالي خود در تامين هزينه‌هاي برنامه توليد و نيز تعداد هواپيماهاي مورد سفارش خود ناخرسند بودند. هرچند در سال جاري سرگئي شويگو، وزير دفاع روسيه اعلام كرد كه بهاي تمام شده براي هرفروند Su-57 و تجهيزات مربوط به آن تا 20 درصدكاهش يافته است.

• ديگر گزينه‎هاي پيش‏رو نيروي هوايي تركيه

تركيه در كنار طرح خود براي خريد و همكاري در ساخت جنگنده‌هاي F-35، و همچنين احتمال خريد جنگنده‏هاي Su-57 به عنوان جايگزين اين هواپيما ( در صورت مخالفت نهايي واشينگتن با حضور تركيه در برنامه F-35) گزينه‌هاي ديگري هم دارد. تركيه داراي يك برنامه همكاري جداگانه با شركت بريتانيايي « BAE systems» براي ساخت جنگنده برتري هوايي نسل پنجم TF-X  است. هرچند، شركت بريتانيايي «رولز رويس[10]» كه پيش‌تر در حال مذاكره با آنكارا براي ساخت موتور هواپيماي TF-X در تركيه بود، اين گفتگوها را در ماه مارس گذشته و به دليل بيم از به‌خطر افتادن مالكيت معنوي طرح‌ اين موتورها، خاتمه بخشيد. اكنون، اما همكاري احتمالي شركت آمريكايي «جنرال الكتريك[11]» با تركيه براي توليد اين موتورها نيز به دليل تضعيف همكاري‎هاي دفاعي دو كشور در هاله‎اي از ابهام قرار گرفته است. به گفته چمزوف، فروش هر تعداد جنگنده Su-57 به تركيه مي‌تواند همكاري‎هاي فني و صنعتي سودمندي ميان مسكو و آنكارا در پروژه TF-X را نيز به همراه آورد. با اين وجود، خود ترك‎ها انتظار ندارند كه نخستين پرواز جنگنده مذكور تا پيش از سال 2025 انجام گيرد و نيروي هوايي تركيه مي‎بايد به يك راه‎حل موقتي براي پركردن شكاف كنوني در روند مدرنيزه‌كردن قدرت هوايي خود دست يابد. در همين حال، تا روشن‎شدن وضعيت پروژه‌هاي جنگنده نسل پنجم تركيه، مسكو به آنكارا پيشنهاد كرده تا خريد دو نوع جنگنده پيشرفته نسل چهارم ساخت روسيه، Su-35 فلانكر- ايي[12] يا MiG-35 فالكروم اف[13] را به منظور رفع نيازهاي فوري خود مدنظر قرار دهد.

• نتيجه‌گيري

اگرچه، همكاري‌هاي بيشتر تركيه و روسيه در بخش دفاعي موضوعي به شمار مي‌رود كه نمي‌توان با اطمينان درباره آينده آن سخن گفت، اما به نظر مي‌رسد سياست‎هاي اردوغان در مسير هدايت تركيه به سوي فاصله‎گرفتن از آمريكا، و به سوي سطح پايين‌‎تري از مشاركت با كشورهاي اروپايي حركت مي‎كند. در همين‌حال، پوتين خرسندتر از هميشه درپي ايجاد يك رابطه دفاعي نزديك‌تر با رييس جمهور تركيه است و حضور اردوغان در نمايشگاه ماكس نيز حاكي از اين بود كه پوتين اميدوار است بتواند اين كشور را تا حد ممكن به سوي حوزه نفوذ روسيه بكشاند. از سوي ديگر، روابط پر تنش تركيه با آمريكا مي‌تواند تاثير زيادي بر برنامه خريد F-35 داشته باشد.  اما دور از ذهن است كه تركيه قراردادهاي تسليحاتي جديدي را در آينده نزديك با روسيه به امضا برساند، زيرا چنين قراردادهايي مي‎تواند موجب اجراي تحريم‎هاي «CAATSA» ( قانون مقابله با دشمنان آمريكا از طريق تحريم) آمريكا شود. از اينرو، مي‌توان انتظار داشت كه تركيه بكوشد از ايجاد تنش بيشتر در روابط خود با ايالات متحده پرهيز كند. آنكارا اميدوار است كه خشم آمريكايي‌ها بر سر خريد اس-400 به تدريج فروكش كند و روابط دوكشور در سال آينده به حال عادي بازگردد. با اين وجود، به‎نظر مي‌رسد در دوران زمامداري اردوغان تركيه هرچه بيشتر در زمينه‌هاي سياسي و منطقه‎اي به حمايت‎هاي روسيه متكي شده است. در‎همين‎حال، دلايل اندكي وجود دارد كه روسيه فناوري‌هاي مهم و تجربيات لازم براي بكارگيري در صنعت نظامي بومي تركيه را در اختيار اين كشور قرار دهد و اين همكاري‎هاي فني به طور مستقيم به فروش‎هاي تسليحاتي روسيه به تركيه بستگي خواهد داشت و مسكو تنها در چارچوب قراردادهاي بزرگ‎تر دفاعي اجازه انتقال اين فناوري‎ها به خريدار را مي‌دهد. با درنظرگرفتن اين واقعيات، مي‎توان چنين ارزيابي كرد كه تركيه همچنان اميدوار به دريافت جنگنده‎‌هاي F-35 از آمريكاست و نشانه‎هاي موجود در مورد احتمال خريد هواپيماهاي Su-35 يا Su-57را تنها مي‎توان به منزله اهرم فشار آنكارا در برابر تدابير تنبيهي واشينگتن به‎شمار آورد.