اما پس از جيبوتي، چرا «جيواني» پاكستان؟ و چرا حضور نظامي نيروي دريايي چين در اين بندر كوچك به‌ويژه براي جمهوري اسلامي ايران از اهميت ويژه‌اي برخوردار است؟ 

به‌نظر مي‌رسد چند عامل چين را متقاعد ساخته كه اين‌بار در پاكستان حضور نظامي خود را تقويت كند:

1. موقعيت جغرافيايي و ژئوپليتيكي جيواني: نخستين دليل گزينش جيواني به‌عنوان پايگاه دريايي ازسوي پكن موقعيت جغرافيايي و ژئواستراتژيك آن بوده است. اين بندر در شبه‌جزيره‌اي واقع در محل تلاقي درياي عمان و اقيانوس هند در شرق خليج گوادر و 85 كيلومتري بندر گوادر پاكستان و حدود سي كيلومتري بندر گواتر ايران در مرز مشترك استان سيستان و بلوچستان و ايالت بلوچستان پاكستان واقع شده است. 

ازسوي‌ديگر، بررسي دلايل گزينش دست‌كم دو بندر جيبوتي و جيواني نشان مي‌دهد كه اصولاً چين با وسواس، حساسيت و دقت زياد مكان‌هايي را انتخاب مي‌كند كه به‌ظاهر موقعيت تجاري يا سياسي خاصي ندارند؛ اما به‌لحاظ ژئواستراتژيك راه را براي پيشبرد اهداف توسعه‌طلبانه اين كشور بسيار هموار مي‌سازند. اين روش تا حد زيادي يادآور سياست‌هاي استعمارگران بريتانيايي، پرتغالي و فرانسوي در قرون 15 تا 19 ميلادي در قاره‌هاي آسيا، آفريقا و آمريكا و همچنين ورود خزنده و آينده‌نگرانه مهاجران صهيونيست به فلسطين در قرن بيستم است. اين بازيگران سنتي نيز در ابتدا از مناطق و شهرها و بنادر كوچك شروع كردند و در ادامه شهرهاي بزرگ و مراكز كشورها را هدف قرار دادند. نفوذ به غرب آسيا از يك منفذ كوچك مانند بنادر حاشيه‌اي گوادر و جيواني در حدود پنج سال گذشته فرصت مغتنمي براي پكن است تا جاي پاي خودش را در اين منطقه راهبردي مستحكم كند.

2. لزوم رصد تحركات رقبا: حضور نظامي در جيواني به‌معناي دراختيار گرفتن گلوگاه تردد كشتي‌هاي تجاري و ناوهاي جنگي قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي و همسايگان پاكستان (مثل ايران و هند) و درمجموع تحت‌نظر گرفتن تحركات اين كشورهاست كه برخي از آنها لزوماً روابط خوبي با چين ندارند. 

به‌علاوه، مقامات چيني به اين موضوع واقف‌اند كه هرگونه تلاش براي تقويت حضور فرامرزي به‌ويژه در منطقه تنش‌آلود آسياي جنوبي مي‌تواند بحران امنيتي ديرپا و رقابت سياسي ميان هند و پاكستان را تشديد كند. بنابراين فعلاً موضع روشني ازسوي پكن در زمينه دلايل انتخاب جيواني به‌عنوان دومين پايگاه نظامي فراملي آن اتخاذ نشده است. درمقابل، رسانه‌ها و تحليلگران هندي و چيني بيشتر روي پيامدهاي اين اقدام چين براي توسعه آتي بندر چابهار ايران ازسوي دهلي نو متمركز است. چابهار به‌عنوان تنها بندر اقيانوسي ايران در دسامبر 2017 شاهد افتتاح نخستين فاز اسكله اصلي خود (اسكله شهيد بهشتي) توسط دكتر روحاني، رئيس‌جمهور ايران و با حضور وزير مقامات ارشد هند و افغانستان بود. درصورت تكميل كل طرح توسعه چابهار حجم تجارت بين هند و افغانستان ازطريق ايران از 5/2 ميليون تُن كنوني به 80 ميليون تُن بالغ خواهد شد. 

درواقع به باور گروهي از تحليلگران، تأسيس پايگاه دريايي در جيواني به‌روشني به‌معناي آغاز دور تازه رقابت ميان چين و هند در منطقه است؛ همچنان‌كه تلاش پكن براي توسعه بندر گوادر، همين مفهوم را به طرف‌هاي هندي و ايراني القاء كرده و نگراني هند را كه با پاكستان و چين رقابت و اختلافات ديرينه دارد، برانگيخته است.

مي‌توان گفت با توجه به تلاش فزاينده دهلي نو براي عملياتي كردن راهبرد آمريكايي مشهور به «هندي ـ اقيانوس آرام» در دوران نخست‌وزيري ناراندرا مودي، چين درنظر دارد با همكاري پاكستان به بهانه تأمين امنيت مسيرهاي دريايي به‌عنوان بخشي از طرح كلان «جاده ابريشم نوين چين» طرح‌هاي جايگزيني مثل احداث پايگاه نظامي جيواني و كريدور اقتصادي چين ـ پاكستان (CPEC) را به اجرا دربياورد تا بدين‌ترتيب به آمريكا و هند بفهمانند كه نمي‌توانند هر كاري بخواهند انجام دهند. 

3. تشديد شكاف ميان پاكستان و آمريكا: اسلام‌آباد و واشينگتن از سال 2001 به‌دنبال تهاجم نظامي آمريكا به افغانستان، مهم‌ترين هم‌پيمان ايالات متحده خارج از «ناتو» بوده اما تا سال 2017 درمجموع درپي مرگ اسامه بن‌لادن، رهبر پيشين القاعده و به‌ويژه از پايان سال 2014 با خروج اكثر نيروهاي ائتلاف بين‌المللي از افغانستان افزايش فشارهاي دولت و كنگره آمريكا بر پاكستان براي كاستن از حمايت‌هاي اطلاعاتي، مالي و آموزشي از طالبان و شبكه حقاني روابط دو كشور را به حدي تيره ساخت كه دولت اوباما با حمايت كنگره، پاكستان را به تعليق كمك‌هاي اقتصادي و تسليحاتي تهديد كرد. 

با اعلام راهبرد جديد دولت ترامپ براي افغانستان و آسياي جنوبي در اوت 2017 كه در آن، پاكستان به‌خاطر اهمال در سركوب پيكارجويان مستقر در اين كشور محكوم شد و آنگاه تعليق رسمي كمك نظامي و امنيتي 225 ميليون دلاري واشينگتن به اسلام‌آباد در 4 ژانويه 2018، مقامات پاكستاني ازجمله خواجه محمد آصف، وزير امور خارجه و ژنرال عاصف غفور، سخنگوي ارتش اعلام كردند ديگر دليلي براي استمرار هم‌پيماني كشورشان با آمريكا وجود ندارد. آنها بدون نام بردن از كشوري خاص، مدعي شدند گزينه‌هاي ديگري براي هم‌پيماني در منطقه وجود دارند كه پاكستان با كمك آنان مي‌تواند روند صلح ميان دولت و طالبان در افغانستان را پيش ببرد. اين واكنش صريح با استقبال عمران‌خان، رهبر حزب «تحريك انصاف پاكستان» مواجه شد و او قطع روابط با واشينگتن و توقف تمام همكاري‌هاي اطلاعاتي و ديپلماتيك با آمريكايي‌ها در منطقه را خواستار شد.

بااين‌حال، هم مقامات چيني و هم پاكستاني به‌خوبي مي‌دانند كه آمريكا به مساعدت پاكستان در افغانستان نياز دارد و بدون كمك اسلام‌آباد، روند انتقال تداركات براي حدود پانزده هزار نيروي نظامي آمريكايي و ناتو عملاً ناممكن است. دولت ترامپ نيز به موازات نزديك شدن پيشتر پاكستان به چين به‌ويژه در ابعاد اقتصادي و نظامي، درخواهد يافت كه توان محدودي براي وارد كردن يكجانبه فشار بر پاكستان با هدف واداشتن آن به برآوردن خواسته‌هايش در ابعاد سياسي و امنيتي دارد؛ ضمن آنكه چين با وجود تلاش براي دامن زدن به اختلافات پاكستان و آمريكا، از تقويت نيروهاي پيكارجو در خاك پاكستان كه محرك اصلي نيروهاي افراط‌گراي فعال در استان مسلمان‌نشين «شين‌جيانگ» چين محسوب مي‌شوند, خرسند نمي باشد؛ به‌همين‌دليل نيز پكن مانند واشينگتن مي‌كوشد با نزديك شدن به پاكستان ضمن برقرار كردن كنترل خودش بر مسير تردد كشتي‌هاي تجاري و نظامي چيني در غرب اقيانوس هند ازطريق بنادر جيواني و گوادر، به دولت ترامپ اطمينان دهد كه حضور محدود نظامي چين در جنوب ايالت بلوچستان پاكستان تهديدي براي منافع آمريكا در پاكستان و جنوب آسيا به‌شمار نمي‌رود.

 

همان‌گونه كه اشاره شد، به‌نظر مي‌رسد يكي از اهداف اصلي چين از احداث پايگاه نظامي در بندر جيواني، دادن هشدار به هند و ايران در زمينه گسترش همكاري‌هاي اقتصادي در آينده نزديك با محوريت توسعه بندر چابهار است. بااين‌حال، پكن درحال‌حاضر روابط تجاري و سياسي نزديكي با ايران دارد و تهران حتي اگر بخواهد، نمي‌تواند از منافع حاصل از حضور چيني‌ها در بازار پررقابت ايران و غرب آسيا و البته از حق وتوي چين در شوراي امنيت سازمان ملل به سود جمهوري اسلامي چشم‌پوشي كند. بنابراين احتمال نمي‌رود واكنش خاصي از طرف ايران در برابر انتشار خبر استفرار محدود نيروهاي نظامي چين در مجاورت مرزهاي اين كشور و پاكستان ابراز شود. حتي شايد مقامات ايراني از تخليه احتمالي ساكنان بخش‌هايي از غرب بلوچستان پاكستان به‌منظور ايجاد يك منطقه امنيتي در مرز مشترك اين كشور و ايران به دلايل امنيتي استقبال كنند. 

باوجوداين، بايد دانست كه حضور مصلحتي و راهبردي ارتش چين در جنوب غرب پاكستان درصورتي درجهت منافع ملي ايرانيان خواهد بود كه با همگرايي سياسي و اطلاعاتي ميان چين و پاكستان با ايران با هدف كاهش تحركات تروريستي از داخل پاكستان بر ضد امنيت شهروندان ايراني همراه شود كه تحقق آن با توجه به اولويت‌هاي امنيتي و اقتصادي چين در سطح منطقه‌اي و بين‌المللي بعيد به‌نظر مي‌رسد.