دولت آمريكا در بخشي از راهبرد جديد امنيت ملي خود صحبت از منطقه هند ـ اقيانوس آرام كرده است. در اين منطقه مسئله‌اي كه براي اين كشور حائز اهميت است تلاش چين براي دسترسي و تأمين امنيت خطوط كشتيراني است كه به‌خودي‌خود ممكن است تسلط بلامنازع آمريكا در منطقه اقيانوس هند را به چالش بگيرد. آمريكا به‌منظور مقابله با اين چالش احتمالي از جانب چين تلاش دارد تا محوري جديد را برپايه اتصال ميان اقيانوس هند و اقيانوس آرام با محوريت كشورهاي هند، ژاپن، استراليا به‌علاوه آمريكا ايجاد كند. از نگاه آمريكا، هند با توجه به قرار داشتن در منطقه‌اي راهبردي و طول سواحل گسترده با اقيانوس هند مي‌تواند در تأمين منافع امنيتي اين كشور نقشي كليدي بازي كند.

اما موانعي چند در مسير ايفاي اين نقش جديد اعطاشده از طرف آمريكا به اين كشور قرار گرفته است. اين موانع، اولويت‌هاي اصلي اين كشور در تأمين امنيت ملي و پيشران‌هاي ساختاري در تعيين اين اولويت‌هاست. متن حاضر به بررسي اين موانع و پيشران‌هاي ساختاري در تعيين اولويت‌هاي هند مي‌پردازد.

 

هند تلاش‌هاي عمده‌اي را براي بسط نفوذ خود در مناطق پيراموني ازجمله در منطقه خليج فارس، درياي عمان و غرب آسيا و همچنين در جنوب شرق آسيا با كشورهاي حوزه آسه‌آن به انجام رسانده است. اين كشور اقداماتي را نيز در حوزه توسعه قابليت‌هاي نظامي دريا پايه با همكاري آمريكا به انجام داده است. بااين‌حال، به‌نظر مي‌رسد اولويت‌هاي اين كشور براي مقابله با تهديدات سرزميني و قاره‌اي تغييري نكرده باشد.

 

تصور از تهديدات در اين كشور باعث شده تا هند عمده توجهات خود را به نواحي پيراموني و حاشيه‌اي متمركز كند. دو كشور پاكستان و چين به‌عنوان دو رقيب منطقه‌اي هند، هركدام مجهز به سلاح اتمي با پيشينه روابطي خصومت‌آميز كه سابقه جنگ را با يكديگر داشته‌اند هر دو در مرزهاي شمالي و شمال غربي هند قرار گرفته‌اند. چين به‌دنبال تقدم يافتن بر ديگر رقباي منطقه‌اي خود در قاره آسياست و تلاش دارد تا با به‌دست گرفتن ابتكارات مرتبط با اتصال منطقه‌اي همچون ابتكار «يك كمربند، يك جاده» برنامه‌هاي موردنظر خود را پيش ببرد. پاكستان در اين حوزه نقشي كليدي براي چين بازي مي‌كند. نزديك شدن دو كشور يعني چين و پاكستان به يكديگر آن هم در قالب ايجاد يك كريدور اقتصادي و تلاش چين براي دسترسي به اقيانوس هند آن هم ازطريق بندر گوادر سبب شده تا رهبران هند تصور كنند چين به‌دنبال محاصره آنهاست.

 

هند در سال‌هاي اخير جايگاه ويژه‌اي در راهبردهاي آسيايي ايالات متحده آمريكا به‌دست آورده است؛ اما از ياد نبايد برد كه هند همزمان و توأمان با ديگر رقباي آمريكا در سطح منطقه‌اي و جهاني نيز روابط نزديكي دارد. روسيه همانند دوران جنگ سرد همچنان داراي روابط ويژه‌اي با هند است و اكنون در حوزه توليدات نظامي با يكديگر همكاري‌هاي نزديك دارند. هند همچنين اگرچه داراي پيشينه‌اي از روابط خصمانه با همسايه قدرتمند شمالي خود يعني چين است و اختلافات دو كشور در حوزه مناطق مورد منازعه همچنان پابرجاست؛ بااين‌حال، هر دو از روابط نزديكي در حوزه روابط تجاري و اقتصادي با يكديگر برخوردار هستند. در حوزه منطقه غرب آسيا نيز با بازيگران اين منطقه كه با يكديگر در حالت روابطي خصمانه قرار گرفته‌اند تلاش دارد به‌صورت همزمان رابطه برقرار كند؛ يعني ازيك‌طرف به‌سبب تأمين نيازهاي انرژي خود با كشورهاي حاشيه خليج فارس ارتباط برقرار كرده و ازطرف‌ديگر، با جمهوري اسلامي ايران نيز در حوزه توسعه كريدورهاي اتصال منطقه‌اي و بندر چابهار همكاري نزديك به‌عمل مي‌آورد. 

 

در سطوح افكار عمومي و نخبگان هند اين اجماع‌نظر وجود دارد كه عمده تهديدات امنيتي هند در نواحي پيراموني اين كشور قرار گرفته است. عمده نگراني نخبگان و تصميم‌سازان هند مسئله سازمان‌هاي تروريستي و گروه‌هاي جدايي‌طلب در مناطق مورد منازعه اين كشور با چين و پاكستان است و به‌نظر نمي‌رسد نگراني جدي‌اي درقبال موضوعات منطقه‌اي، پيرامون مسائلي همچون برنامه‌هاي در دست اقدام چين در درياي چين جنوبي داشته باشند.

درمجموع بايد گفت محدوديت‌هاي ساختاري و عملياتي هند در محيط پيراموني يعني تنش در مناطق داخلي سرزميني و قاره‌اي و همچنين تهديدات تروريستي از ناحيه سازمان‌هاي تروريستي و جدايي‌طلب سبب شده تا عمده تمركز خود را متوجه اين چالش‌ها كند. درواقع محدوديت‌هاي ژئوپليتيكي هند باعث شده تا اين كشور در روابط خارجي خود روي به عمل‌گرايي آورده و طيف متفاوتي از بازيگران و كنشگران را براي خود درنظر بگيرد و خود را به‌عنوان كنشگري كه تنها مي‌تواند در راستاي منافع آمريكا درجهت تأمين امنيت منطقه آسياي جنوبي باشد درنظر نگرفته و درصدد برآيد تا با ديگر كنشگران منطقه‌اي همچون جمهوري اسلامي ايران براي توسعه حوزه نفوذ خود در افغانستان همكاري نزديك به‌عمل آورد.