گزارش نشست همايش بررسي تعرض به ماموريت هاي ديپلماتيك ايران از منظر حقوق بين الملل

همايش بررسي تعرض به ماموريت هاي ديپلماتيك ايران از منظر حقوق بين الملل برگزار شد.

 اين همايش همزمان با اشغال سالگرد اشغال سفارت جمهوري اسلامي ايران و شهادت دو تن ديپلمات هاي ايراني و با حضور سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه؛ سيدكاظم غريب‌آبادي، معاون امور بين‌الملل و حقوق بشر قوه قضائيه؛ رؤساي دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه‌هاي تهران، علامه طباطبايي و … در فرهنگسراي رسانه برگزار شد.

در ابتداي اين برنامه محمدرضا خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه گفت: شايد همه عزيزان به ياد نياورند، اما امروز روز مهمي در تاريخ روابط و اماكن ديپلماتيك ماست. يكي از گروه‌هاي خودخوانده كه پس از پيروزي انقلاب اسلامي شيطنت‌هاي زيادي عليه كشورمان مي‌كرد به سفارت ما در انگليس حمله كرده و يكي دو روزي آنجا را اشغال كردند. هيچكدام از مهاجمين زنده نماندند و به همين دليل تقريباً سرنخي وجود ندارد تا بدانيم اين اتفاق با حمايت چه كساني و چگونه رخ داده است كه البته هنوز هم سوالات جدي درباره آن رويداد وجود دارد.

وي افزود: اين اتفاق، اولين شهداي ديپلماتيك كشورمان پس از پيروزي انقلاب اسلامي را معرفي كرد و از سويي ديگر سرآغاز موضوعي مهم به نام اماكن ديپلماتيك شد. اشاره شد كه مأموريت‌هاي ديپلماتيك، فراتر از اماكن و افراد ديپلماتيك است و از اين نظر با موضوع مهمي روبه‌رو هستيم. دقت داشته باشيد كه يكي از مهم‌ترين عمل‌هاي انساني، عمل ديپلماتيك است و اين موضوع عمري به اندازه قدمت انسان دارد. در تاريخ مي‌خوانيد كه در خلال جنگ‌ها يا اتفاقات مهم افرادي براي انجام مأموريت‌هاي ديپلماتيك پيش پادشاهي رفته و در امان بازگشته‌اند. بنابراين مي‌توان گفت كه مصونيت‌هاي ديپلماتيك سابقه‌اي بسيار طولاني دارد.

سخنگوي وزارت امور خارجه با تاكيد بر امنيت ديپلماتيك گفت: بايد دقت داشت كه مهم‌ترين متن هر مأموريت ديپلماتيك، امنيت آن است كه شامل افراد، خانواده آنان و … مي‌شود. وزارت امور خارجه در طول سال‌هاي گذشته، در كشورهاي مختلف شهدايي را تقديم كرده است و در مواردي هدف دخالت‌ها در مأموريت‌هاي ديپلماتيك قرار گرفته است. خاطرم هست در زماني كه بنده در كانادا بودم، اعضاي گروه‌هاي خودخوانده در مسير بنده قرار مي‌گرفتند و يا از پشت سفارت مرا تهديد به مرگ مي‌كردند.

وي افزود: شايد بتوان گفت كه سختي امر ديپلماتيك براي جمهوري اسلامي ايران طي دهه‌هاي گذشته مضاعف بوده است اما خوشبختانه توانستيم اين چالش را مديريت كنيم. نكته مهم اين است كه اين اتفاقات را به عنوان موارد حقوقي و بين‌المللي ثبت و ضبط كرده و به ابعاد مختلف آن بپردازيم. كتاب پيشرو تحليل بسيار دقيقي را از تحولات در حوزه مأموريت‌هاي ديپلماتيك ارائه كرده است؛ با اين حال معتقدم كه جاي خالي يك كتاب بين‌المللي احساس مي‌شود. كارهايي در اين زمينه انجام شده اما لازم است مباني آن در فضاي فكري و انديشكده‌اي نيز تدوين شود.

سيدكاظم غريب‌آبادي، معاون امور بين‌الملل و حقوق بشر قوه قضائيه ديگر سخنران اين جلسه بود. او گفت: مصونيت اماكن ديپلماتيك، مصونيت مطلق است و به هيچ وجه هيچ كشوري نمي‌تواند آن را لغو كند. اين مصونيت به قدري مطلق است كه اگر اتفاقات امنيتي و يا بلاياي طبيعي در اماكن ديپلماتيك رخ بدهد، اگر رئيس مأموريت ديپلماتيك اجازه ندهد هيچ كسي از كشور ميزبان (پذيرنده) حق ورود به اماكن ديپلماتيك را ندارد. اين اصل، تعهد حقوقي بين‌المللي است و جمهوري اسلامي آن را قبول دارد.

وي با اشاره به ريشه مصونيت‌هاي ديپلماتيك افزود: فلسفه مصونيت نيز كاملاً مشخص است؛ مأموريتي كه برعهده افراد ديپلماتيك گذاشته شده است، بايد با فراغ بال و بدون هيچ دغدغه‌اي انجام شود. اگر هر لحظه اين دغدغه را داشته باشند كه فردي به آنجا تعرض مي‌كند يا ممكن است آنها، خودرويشان و … را متوقف كنند، فضا به درستي مديريت نمي‌شود.

او در بخش ديگري از سخنان خود گفت: كميته‌اي در سازمان ملل وجود دارد كه هر كشوري كه ديپلمات‌هايش مورد تعرض قرار گيرد، به آنها گزارش مي‌دهد. بنده تلاش كردم آماري از اين تعرضات در سراسر دنيا پيدا كنم اما نتوانستم؛ با اين حال فكر مي‌كنم جمهوري اسلامي ايران تنها كشوري است كه اماكن ديپلماتيك و ديپلمات‌هايش بيشترين تعرض‌ها را ديده‌اند. اين موضوع به حدي است كه موجب شهادت ديپلمات‌هاي ما در كشورهاي مختلف شده است.

معاون امور بين‌الملل و حقوق بشر قوه قضائيه افزود: بنابراين كشور ما به نوعي قرباني موضوع مصونيت‌هاي ديپلماتيك شده و به همين دليل مدعي اين موضوع هستيم و نكته قابل توجه اين است كه بيشتر اين تعرضات در كشورهاي اروپايي بوده است. متأسفانه در گزارشاتي كه از اين تعرضات منتشر شده است، يا نقش مقامات دولت ميزبان برجسته است و يا اگر به صورت مستقيم نقشي ندارند، به صورت غيرمستقيم از كساني كه متعرض شده‌اند، حمايت‌هاي سياسي، حقوقي و قضائي كرده‌اند. براي مثال افرادي كه به اماكن ديپلماتيك ما تعرض كرده‌اند را دستگير كرده اما بعد از ۴۸ ساعت آنها را آزاد كردند!

اين مقام قضائي با اشاره به رويه جمهوري اسلامي ايران در موضوع امنيت ديپلماتيك گفت: جمهوري اسلامي ايران معتقد به اين مصونيت مطلق است؛ يعني همواره از اماكن ديپلماتيك حفاظت كرده‌ايم. اگر در جايي تعرض صورت بگيرد و دولت ميزبان تدابير امنيتي و حفاظتي لازم را نبيند مي‌توان گفت كه دولت مقصر است اما در چند اتفاقي كه در كشورمان رخ داده است، همواره دولت ميزبان اقدامات امنيتي و حفاظتي را كاملاً رعايت كرده است. رويه جمهوري اسلامي احترام و مصونيت اماكن ديپلماتيك است.

وي افزود: در اينجا مي‌خواهم نكته‌اي را هم بيان كنم تا جامعه آكادميك روي آن فكر كند. درست است كه مي‌گوئيم مصونيت مطلق است اما برخي انديشمندان و محققين علم حقوق اعتقاد دارند كه در برخي از موارد اين‌گونه نخواهد بود؛ اين اتفاق زماني رخ مي‌دهد كه يك مكان ديپلماتيك تبديل به مكاني عليه امنيت ملي يك كشور ديگر تبديل مي‌شود. در اين وضعيت، انديشمندان معتقدند كه كشور ميزبان حق اقدام متقابل و در حالت‌هايي حق دفاع مشروط دارد. باز هم تاكيد مي‌كنم كه مصونيت مطلق است و هيچ بهانه‌اي نبايد رخ بدهد اما بايد به اين موضوع هم دقت داشت. اقدامي كه درباره سفارت آمريكا در ايران انجام شد، به نظرم در چارچوب همين نظريه قابل بررسي است.

مجيد عباسي، رئيس دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه علامه طباطبايي ديگر سخنران اين مراسم گفت: بحث حفاظت و حفظ امنيت ديپلمات‌ها ريشه در تاريخ دارد. وقتي كشورها در اوج جنگ با يكديگر بودند، اگر يك پيك فرستاده مي‌شد عليرغم آنكه در اوج خصومت و جنگ بودند، اين نماينده و ديپلمات از مصونيت كامل برخوردار بود، پيام را مي‌رساند و در امنيت كامل برمي‌گشت.

وي افزود: در ماده ۲۲ كنوانسيون حقوق ديپلماتيك وين، در ۳ بند وظايف دولت ميزبان اشاره شده است. در بند اول به مصونيت اماكن، در بند دوم به وظايف دولت ميزبان در حفاظت از اماكن و در بند سوم به اموال و وسايل نقليه مأموريت‌هاي ديپلماتيك اشاره كرده و آنها را مصون از تعرض معرفي مي‌كند. نتيجه مهمي كه از اين بندهاي حقوقي گرفته مي‌شود اين است كه هر دولتي مأموران خودش را بايد توجيه كند كه از هرگونه تعرض به اماكن ديپلماتيك پرهيز كنند. هم‌چنين اگر به هر دليلي اين اماكن مورد تعرض قرار گرفت، دولت ميزبان وظيفه دارد جبران خسارت كند.

ابراهيم متقي، رئيس دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران در بخش ديگري از اين مراسم رونمايي كتاب گفت: اشاره شد كه دولت‌ها وظيفه حراست و حفاظت از اماكن ديپلماتيك را دارند اما واقعيت حقوقي دولت‌ها با واقعيت سياسي و امنيتي آنان متفاوت است. بايد اين سوال را پرسيد كه ما در چه فضايي زندگي مي‌كنيم؟ آيا فضاي سياست بين‌الملل، ماهيت حقوقي دارد يا آنارشيكال؟ فضاي سياست بين‌الملل به‌گونه‌اي اجتناب‌ناپذير در فضاي غير كنترل شده قرار دارد.

وي افزود: به عبارت ديگر، مي‌توان گفت تهديد، امري دائمي و فزاينده است، چرا كه ساخت نظام بين‌الملل ارتباط مستقيم با موضوع امنيت و حفاظت ديپلماتيك دارد. دقت داشته باشيد كه در ساختار دوقطبي، معادله قدرت بين بازيگران اصلي تثبيت شده بود و قاعده رعايت مي‌شد، اما در فضاي بعد از جهان دوقطبي شرايطي شكل گرفت كه امكان تثبيت قواعد حقوقي بين‌المللي و كنوانسيون بين‌الملل موضوع دشواري شده است، چرا كه خود ساختار بين‌الملل در وضعيت چالشي قرار گرفته است.

متقي گفت: بنابراين حفاظت از اماكن ديپلماتيك امري ضروري و اجتناب‌ناپذير است. اين حفاظت هم مربوط به اسناد است، هم افراد است و هم تفكر و...

در اين مراسم از كتاب «حفاظت و امنيت ديپلماتيك» نوشته اشكان پيرزاده و نويد كمالي با اهداي لوح تقدير رونمايي شد.