نگاهي بر سفر پوتين و اردوغان به ايران

ولاديمير پوتين و رجب طيب اردوغان به ايران سفر كردند تا دور جديدي از مذاكرات صلح آستانه در خصوص بحران سوريه را به ميزباني ايران برگزار كنند. فرآيند صلح آستانه ابتكاري است كه به وسيله سه كشور ايران، روسيه و تركيه و با هدف پايان دادن به بحران سوريه تشكيل شده و چندين دوره مذاكراتي را پشت سر گذاشته است. اين در حالي است كه جمهوري اسلامي ايران و روسيه خواهان بقاي حكومت فعلي سوريه و در مقابل تركيه مخالف دولت فعلي است. اما شرايط ميداني و تحولات به گونه‌اي است كه براي سه طرف منافع مشتركي تعريف شده و اين سه كشور را به همكاري بيشتر با يكديگر ترغيب كرده است.

پس از آغاز بحران اوكراين، اين اولين سفر رسمي پوتين به ايران و ديدار با مقامات بلند پايه كشور است. جمهوري اسلامي ايران از ابتداي بحران موضع هوشمندانه‌اي را در قبال اين بحران اتخاذ كرده است و اين موضع بارها از جانب روس‌ها مورد تشويق و قدرداني قرار گرفته است. از سوي ديگر ايران بارها از اعلام آمادگي خود براي ميانجي‌گري براي حل اين بحران خبر داده است. اين ديدار ضمن اينكه مي‌تواند گامي در راستاي حل بحران سوريه تلقي شود، مي‌تواند روابط دوجانبه ايران و روسيه را بيش از پيش گسترش دهد. مخصوصاً اينكه روس‌ها به دليل فشارهاي اقتصادي ناشي از تحريم‌هاي آمريكا و اروپا، نيازمند شركاي مطمئن و همسو براي برقراري روابط تجاري و اقتصادي و حتي امنيتي هستند.

جمهوري اسلامي ايران و روسيه همواره دو كشور مخالف آمريكا در منطقه و جهان هستند و اين مسئله علت نزديك شدن مواضع دو كشور به يكديگر است. بي‌ترديد، تضعيف هر يك از اين دو كشور، مي‌تواند كشور ديگر را تحت تأثير قرار دهد. از طرفي همكاري بيشتر دو كشور مي‌تواند باعث تقويت جبهه مخالف آمريكا شود. مشاركت فعال روسيه در بحران سوريه، نمونه بارزي از اين مسئله است كه روسيه، جمهوري اسلامي را بازيگري تأثيرگذار در منطقه و حتي جهان مي‌داند. ايران برخلاف فشارهاي اقتصادي تحميلي از جانب غرب، همواره در راستاي تحقق اهداف خود گام برداشته است.

از سوي ديگر، اين نشست فرصت ممتازي براي تركيه بود تا رئيس جمهور اين كشور با پوتين ديدار كند. چراكه پس از جنگ اوكراين برخلاف اينكه تركيه نيز بارها در راستاي حل بحران تلاش كرد، اما به دليل برخي اقدامات مانند جنگ قره‌باغ، وجهه مثبتي بين روس‌ها ندارد. اين فرصت مي‌تواند در ترميم وجهه تركيه و بهبود روابط تركيه و روسيه تأثيرگذار باشد.

اما تركيه در ماه‌هاي اخير همواره اعلام داشته است كه قصد برگزاري يك عمليات در مرزهاي شمالي سوريه و ايجاد يك منطقه حائل امنيتي براي مقابله با كردها است. ايران و روسيه بارها به صراحت  درخصوص پيامدهاي اقدام نظامي تركيه در شمال سوريه هشدارهايي داده‌اند. اما به نظر مي‌رسد تركيه ناچار است پيش از هر اقدامي چراغ سبزي از ايران و روسيه دريافت كند. از سوي ديگر با توجه به نزديك بودن انتخابات تركيه و تلاش اردوغان براي باقي ماندن در قدرت، او نيازمند كسب حمايت‌هايي از ايران و روسيه است. چراكه در سال‌هاي اخير روابط تركيه با اروپا و غرب به چالش كشيده شده است. اختلاف با قبرس و يونان، تحريم شدن بخش نظامي تركيه به دليل خريد سامانه دفاعي از روسيه و... نمونه‌هايي از اين اتفاقات است.

دور اول نشست آستانه در ژانويه ۲۰۱۷ (سوم و چهارم بهمن ۱۳۹۵) با حضور ايران،  روسيه و تركيه در قزاقستان برگزار  شد و به مرور در برخي از نشست‌ها نمايندگان  برخي از كشورها از جمله عراق و لبنان نيز به عنوان ناظر حضور داشتند ولي هيچ كدام عضو دائم اين فرايند نشدند. روسيه ، تركيه و ايران به عنوان كشورهاي ضامن آتش بس در سوريه تاكنون ۱۸ بار مذاكرات آستانه را با هدف  بررسي مسائل بشردوستانه، تقويت اعتماد و هماهنگي براي انجام اقداماتي در راستاي توسعه روند صلح و حل و فصل بحران سوريه برگزار كردند و ضامنين در نشست هجدهم  كه در  روزهاي ۲۴ تا ۲۶ خرداد ۱۴۰۱ با حضور معاونان وزارت امور خارجه روسيه، ايران و تركيه در نورسلطان  قزاقستان برگزار شد، تصميم گرفتند تا نوزدهمين نشست بين‌المللي سوريه در چارچوب آستانه با حضور معاونان وزيران امور خارجه ايران ،تركيه و روسيه را در نيمه دوم سال ۲۰۲۲ در نورسلطان قزاقستان برگزار كنند.

روند برگزاري نشست سران روند آستانه

محل برگزاري	تاريخ برگزاري	اهداف نشست
نشست سوچي (روسيه)	اول آذر ۱۳۹۶ (۲۲ نوامبر ۲۰۱۷)	بررسي روند و نتايج مذاكرات آستانه و آغاز فرايندهاي سياسي در سوريه
نشست آنكارا (تركيه)	۱۵ فروردين ۱۳۹۷(چهارم آوريل ۲۰۱۸)	بررسي روند و نتايج مذاكرات پيرامون بحران سوريه
نشست تهران (ايران)	۱۶ شهريور ۱۳۹۷ (هفتم سپتامبر ۲۰۱۸)	در امتداد تلاشهاي چند ساله براي برقراري صلح در سوريه
نشست سوچي (روسيه)	۲۵ بهمن ۱۳۹۷ (۱۴ فوريه  ۲۰۱۹)	حل بحران سوريه
نشست آنكارا (تركيه)	۲۵ شهريور ۱۳۹۸ (16 سپتامبر 2019)	حل بحران سوريه
نشست فوق العاده و مجازي به ميزباني تهران	۱۱ تير ۱۳۹۹ (1 جولاي 2020)	حل بحران سوريه (به صورت ويديو كنفرانس)

 

دستوركارهاي مهم اين سفر را مي‌توان به صورت زير خلاصه كرد:

1. بررسي ادامه حضور  نيروهاي نظامي  تركيه در شمال سوريه  برخلاف تأكيد مفاد پاياني نشست‌هاي  آستانه بر لزوم حفظ حاكميت، استقلال و تماميت ارضي سوريه و خروج نيروهاي بيگانه از آن؛
2. ادامه تهاجمات نظامي رژيم صهيونيستي به سوريه و تاكيد بر پايان اين اقدامات؛
3. تاكيد بر توزيع عادلانه كمك هاي بشر دوستانه به مردم سوريه در نقاط مختلف اين كشور از سوي سازمان ملل متحد؛
4. تاكيد بر رفع تحريم هاي سوريه؛
5. تأكيد و مرور نقش هر يك از اين سه كشور در حل بحران سوريه؛

مهم‌تر آنكه با توجه به تلاش برخي از كشورهاي منطقه از جمله تعدادي از كشورهاي حوزه خليج فارس براي عادي‌سازي روابط خود با دولت سوريه از جمله دولت امارات، نوعي رقابت در بين برخي از اين كشورها براي مشاركت بيشتر در بازسازي سوريه و در اختيار گرفتن بازار سوريه به وجود آمده است و اين مسئله قطعاً از چشم كشورهاي روند آستانه دور نمانده است و هركدام به نوبه خود تلاش مي‌كنند در اين بازار سهم جدي‌تري داشته باشند.

اگرچه برخي گمان مي‌برند كه بحران اوكراين، نقش و اهميت سوريه را براي روسيه كمرنگ كرده است، اما تحولات ميداني در سوريه، برخلاف اين گفتار است و ظاهراً روسيه قصدي براي كاهش تعداد نيروهاي خود در سوريه ندارد.

به نظر مي‌رسد اين سفر به دليل بحران اوكراين و شرايط ويژه روسيه، فرصت ممتازي را براي ايران ايجاد خواهد كرد تا ضمن تثبيت موقعيت خود در منطقه مخصوصاً در روند حل بحران سوريه، امكان كنشگري فعال‌تري را در فرآيندها و روندهاي آتي ايفا كند.