الف) دولت‌ها و مقامات رسمي؛ ب) رسانه‌ها و تحليلگران.

 

الف) واكنش دولت‌ها و مقامات رسمي

هند: دولت اين كشور به‌طور رسمي واكنشي به تصميم ضدبرجامي ترامپ نشان نداده است؛ بااين‌حال، نارندرا مودي، نخست‌وزير هند در واكنشي ملايم و منفعلانه خواستار گفتگو و ديپلماسي با هدف يافتن يك راه‌حل مسالمت‌آميز براي مسئله هسته‌اي ايران شد و درعين‌حال به حق جمهوري اسلامي براي استفاده از انرژي اتمي اذعان كرد.

افغانستان: درحالي‌كه شخص محمد اشرف غني، رئيس‌جمهور و عبدالله عبدالله، رئيس اجرايي دولت وحدت ملي افغانستان از اظهارنظر رسمي در زمينه خروج آمريكا از برجام خودداري كرده‌اند، شبكه خبري «طلوع نيوز» افغانستان روز 9 مه گزارش داد وزارت امور خارجه و شوراي عالي صلح اين كشور، به‌طور جداگانه نسبت به اين موضوع واكنش‌هايي همراه با بيم و اميد نشان داده‌اند.

به گفته اين تلويزيون خصوصي افغان، صبغت احمدي، معاون سخنگوي وزارت امور خارجه افغانستان اعلام كرد جهان و منطقه، افغانستان را به‌عنوان منطقه‌اي اقتصادي و رابط بين كشورهاي منطقه مي‌شناسند؛ بنابراين كابل براي داشتن روابط دوستانه با ايران و آمريكا تلاش خواهد كرد. 

محمدكريم خليلي، رئيس شوراي عالي صلح افغانستان نيز تصميم ضدايراني ترامپ را تأسف‌بار خواند و ابراز اميدواري كرد خروج آمريكا از برجام بر روند صلح در افغانستان اثر منفي بر جاي نگذارد. وي توضيح بيشتري درمورد ارتباط خروج آمريكا از توافق هسته‌اي با ايران و روند بر زمين مانده صلح در افغانستان نداد.

پاكستان: به‌نظر مي‌رسد صريح‌ترين واكنش در جنوب آسيا نسبت به تلاش ترامپ براي برهم زدن برجام از طرف دولت پاكستان ابراز شده باشد. درهمين‌راستا، دكتر محمد فيصل، سخنگوي وزارت امور خارجه اين كشور در نشست خبري هفتگي خود در 10 مه اعلام كرد «از ديد پاكستان، برجام يك الگوي خوب براي مذاكره در زمينه مسائل پيچيده ازطريق گفتگوي دوجانبه و ديپلماسي ارائه مي‌دهد. به‌همين‌علت، اسلام‌آباد از ابتداي به‌ثمر نشستن توافق هسته‌اي ايران، از آن استقبال كرد و اميدوار است تمام طرف‌هاي برجام بتوانند راهي براي حفظ آن پيدا كنند؛ به‌ويژه هنگامي‌كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بارها پايبندي تهران به اجراي برجام را تأييد كرده است».

اين مقام پاكستاني در ادامه با تأكيد بر لزوم حفظ توافق هسته‌اي ايران كه به گفته او، يك توافق بين‌المللي «سخت به‌دست آمده و «پرهزينه» بوده، به‌صراحت ترامپ را متهم كرد كه با لغو خودسرانه برجام، از ارزش مذاكره و ديپلماسي در روابط بين‌الملل كاسته است.

سريلانكا: خروج واشينگتن از توافق هسته‌اي با ايران، درست چهار روز پيش از سفر رئيس‌جمهور سريلانكا به تهران در 12 مه، موجي از نگراني از پيامدهاي اقتصادي و سياسي اين اقدام را در «كلمبو» به‌همراه داشته است؛ هرچند مقامات سريلانكايي ازجمله سفارت سريلانكا در تهران، به دستور گارد رياست‌جمهوري اين كشور از هرگونه اظهارنظر و موضع‌گيري صريح عليه تصميم ترامپ طفره مي‌روند. 

بااين‌حال، براي «سيريسنا»، رئيس دولت سريلانكا كه به گفته محمد شريف انيس، سفير اين كشور در تهران، اميدوار است در سفر به ايران بتواند نظر مقامات ايراني را به سرمايه‌گذاري مستقيم در سريلانكا، واردات بيشتر چاي سيلان و جذب شمار بيشتري گردشگر ايراني به سريلانكا جلب كند، خروج ترامپ از توافق هسته‌اي به‌معناي دشواتر شدن تعاملات اقتصادي ـ تجاري با جمهوري اسلامي خواهد بود. نگراني از اين مسئله را مي‌توان در گفتگوي كوتاه «تيلاك ماراپانا»، وزير امور خارجه سريلانكا با روزنامه سريلانكايي «ساندي تايمز» ملاحظه كرد. وي كه اتفاقاً دانشجوي روابط بين‌الملل در دانشگاه تهران است، بدون اشاره به خروج آمريكا از برجام و پيامدهاي آن، مي‌گويد تمام تلاش خود را مي‌كنيم تا سفر رئيس‌جمهور سيريسنا به ايران، موفق شود و روابط دو كشور بيش‌ازپيش تقويت شود. 

 

ب) رسانه‌ها و تحليلگران

برخلاف مواضع اغلب محافظه‌كارانه و كلي‌گويي مقامات دولتي در آسياي جنوبي، رسانه‌ها و تحليلگران در اين منطقه ضمن پوشش گسترده خروخ آمريكا از برجام، با صراحت بيشتري به بررسي و نقد آن پرداخته‌اند. دراين‌زمينه دست‌كم دو جريان را مي‌توان در رسانه‌ها و بين كارشناسان مسائل منطقه رصد كرد:

1. نقد بي‌پرواي ترامپ و هشدار نسبت به پيامدها

بررسي مقالات مطبوعات، رسانه‌هاي مجازي و انديشكده‌هاي دولتي يا غيردولتي در جنوب آسيا نشان مي‌دهد كه غالب آنها با لحني تند از خروج آمريكا از برجام انتقاد و درمورد پيامدها و آثار منفي اقتصادي و سياسي ـ امنيتي آن به مقامات آسياي جنوبي هشدار داده‌اند.

ازجمله مي‌توان به مقالات تحليلي در روزنامه‌هاي «اكسپرس تريبيون» از پاكستان، فاننشيال اكسپرس، هندو، دي‌ان‌اي اينديا و بنياد پژوهش ناظر (ORF) از هند، ساندي تايمز، كلمبو تلگراف و لانكانيوز وب از سريلانكا اشاره كرد. در تمام اين مقالات و تحليل‌ها، تصميم ضدايراني كاخ سفيد به‌عنوان اقدامي مسخره، بي‌منطق و مخرب براي آينده ثبات سياسي و اقتصادي و امنيت غرب و جنوب آسيا مورد انتقاد قرار گرفته و تلاش شده تا راهكارهايي براي كاهش تأثيرات سوء اين تصميم بر كشورهاي جنوب آسيا ارائه شوند.

 

2. حمايت نسبي از تصميم ضدبرجامي رئيس‌جمهور آمريكا

بعضي رسانه‌ها در جنوب آسيا نيز در حمايت از خروج آمريكا از برجام مطالبي منتشر كرده‌اند؛ براي نمونه، دو مقاله از منير اكرم (مقابله با ايران، 13 مه) و زرار خوهرو (پايان بازي، 14 مه) در روزنامه پاكستاني «داون» (Dawn) را بايد نام برد كه در آنها تا حدودي از تحت فشار قرار گرفتن ايران در منطقه توسط واشينگتن و رژيم صهيونيستي استقبال و درعين‌حال نسبت به پيامدهاي رويارويي احتمالي تهران با اين دو دولت متخاصم براي پاكستان و منطقه ابراز نگراني شده است. 

 

3. بي‌اعتنايي به خروخ ترامپ از برجام

اعلام خروج آمريكا از برجام به‌ويژه در اخبار و تحليل‌هاي رسانه‌ها و كارشناسان در افغانستان با بي‌اعتنايي قابل ملاحظه‌اي روبه‌رو شده است؛ به‌طوري‌كه به‌جز سايت‌ها و رسانه‌هاي نزديك به مواضع جمهوري اسلامي در افغانستان ـ مانند پيام آفتاب، افق و خبرگزاري آوا (آواپرس) و تحليلگراني مثل سيدمسعود حسيني كه به ارزيابي تصميم ضدايراني كاخ سفيد و پيامدهاي آن پرداخته‌اند، ساير رسانه‌ها و تحليلگران افغان به‌شكل تأمل‌برانگيزي از ورود به اين موضوع پرهيز مي‌كنند. 

اين درحالي است كه به‌طور معمول، مخالفان ايران در افغانستان در اين مواقع در همنوايي با دشمنان جمهوري اسلامي، به‌شدت سعي در تخريب چهره ايران در افغانستان و منطقه دارند؛ اما اين بار واكنش اين رسانه‌ها به خروج واشينگتن از برجام تنها يك مصاحبه از وحيد مژده، كارشناس امور افغانستان و منطقه با طلوع نيوز و يك مقاله به زبان پشتو در روزنامه هشت صبح (13 مه) به قلم اكرام‌الدين كامل، استاد دانشگاه كابل بوده است.

 

پيامدهاي خروخ آمريكا از برجام براي آسياي جنوبي 

هرچند هنوز چشم‌انداز پيشِ روي توافق هسته ايران بدون آمريكا حتي در خود ايران چندان روشن نيست و طرفين مناقشه (تهران و واشينگتن) فعلاً به موازات تهديد يكديگر و تحت فشار گذاشتن طرف‌هاي اروپايي برجام، مشغول ارزيابي شرايط هستند، اما از هم‌اكنون نگراني در جهان و ازجمله در آسياي جنوبي موج مي‌زند. 

با توجه به وابستگي فزاينده كشورهاي جنوب آسيا به واردات انرژي، همچنين تلاش گسترده آنان براي حفظ موازنه در روابطشان با ايران و رقباي متخاصم آن، يعني آمريكا، عربستان سعودي، امارات متحده عربي و رژيم صهيونيستي، آشكارا مي‌توان از لابه‌لاي اظهارنظرات مقامات دولتي و تحليلگران در آسياي جنوبي دلواپسي آنها را نسبت به پيامدهاي منفي سياسي ـ امنيتي و اقتصادي خروج واشينگتن از برجام و رويارويي احتمالي ايران با آمريكا و رژيم صهيونيستي در سوريه ملاحظه كرد.

يكي از نشانه‌هاي بارز اين نگراني، موضع‌گيري‌هاي سخنگوي وزارت خارجه پاكستان است. او در پاسخ به پرسش‌هاي متعدد خبرنگاران درمورد مواضع كشورش درقبال تصميم ضدايراني ترامپ، با اشاره به مذاكرات جاري تهران ـ اسلام‌آباد براي يافتن سازوكاري به‌منظور راه‌انداري خط لوله صلح با وجود تأثيرگذاري احتمالي خروج آمريكا از برجام بر اين پروژه، به‌صراحت نسبت به برخورد نظامي ايران و صهيونيست‌ها در سوريه پس از تصميم ضدبرجامي ترامپ ابراز نگراني كرد و خواستار گفتگو براي حل اختلافات در زمينه برجام شد. مشابه چنين نگراني‌هايي را در اظهارات مقامات ارشد افغانستان و سريلانكا نيز مي‌توان سراغ گرفت. 

دراين‌ميان، هند كه به‌طور مستقيم با ايران درحال توسعه بندر چابهار با هدف آسان كردن دسترسي تجار هندي و افغان به بازارهاي آسياي مركزي، روسيه و اروپاست، بيش از ديگران نگران است. اين نگراني در تحليل‌هاي كارشناسان هندي به‌وضوح ديده مي‌شود. درواقع دهلي نو كه روابط استراتژيك با آمريكا و رژيم صهيونيستي دارد، اينك بيش از هر زماني براي تجديدنظر در روابط خود با ايران تحت فشار آن دو قرار دارد. 

بااين‌حال بايد ديد دولت مودي و ساير دولت‌هاي جنوب آسيا كه پيشينه مطلوبي در دوران تحريم‌هاي يكجانبه ايران بين سال‌هاي 2008 تا 2015 از خود به‌جاي نگذاشته‌اند، يك بار ديگر با دور تازه تحريم اين كشور از سوي ترامپ همراهي خواهند كرد يا اين بار با دورانديشي، درجهت حفظ موازنه در روابط خود با ايران و رقباي متخاضم آن گام برخواهند داشت.